KERNWAPENS EN NAVO-STRATEGIE

Al weer een artikel over kernwapens? Is over dat onderwerp nu nog niet genoeg geschreven? Dergelijke gedachten zouden in deze dagen op kunnen komen bij iemand die bovenstaande titel leest. Er wordt de laatste tijd in Nederland immers wat geschreven en ge diskus sieerd over dit onderwerp. Wie echter zijn oor te luister heeft gelegd bij veel van de gevoerde diskussies over kernbewapening, kreeg de indruk dat het hier in de eerste plaats handelde om een ethisch probleem: „Mag een christen of een christelijke overheid kernwapens bezitten, er mee dreigen of ze in het uiterste geval zelfs gebruiken? "

Toch wordt in het vuur van dergelijke diskussies maar al te snel de historisch gegroeide realiteit uit het oog verloren! En juist dat aspekt van het kernwapenvraagstuk willen we in dit artikel wat nader belichten. Het kennis nemen van die historisch gegroeide werkelijkheid en de daarmee samenhangende strategie van de NAVO is onmisbaar voor een heldere kijk op deze zaak. Het zijn immers diezelfde, door velen verwenste kernwapens, die sinds de Tweede Wereldoorlog een centrale rol vervullen in het afschrikking'sevenwicht tussen de beide wereldmachten: de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.

Keuze voor atoombewapening

Al snel na de Tweede Wereldoorlog groeide het wantrouwen tussen de voormalige bondgenoten. De wereld kwam terecht in de grimmige sfeer van „koude oorlog" tussen de beide supermachten. En Europa raakte daarbij verdeeld in machtsblokken, die weer hun neerslag kregen in militaire organisaties: de NAVO tegenover het Warschaupact.

In deze eerste periode na de oorlog kwamen de europese NAVO-landen voor een moeilijke afweging te staan: hoe berei-

ken we een doeltreffend evenwicht tegenover de overmacht aan bewapening die de Sovjet-Unie handhaafde na de oorlog? En in deze tijd, waarin alle beschikbare financiële middelen werden ingezet voor ekonomische opbouw, koos men voor een strategie waarbij de nadruk kwam te liggen op afschrikking door de kernwapens van de Verenigde Staten! Iedere vorm van agressie door de Sovjet-Unie zou door het westen worden beantwoord met een massale kernwapenaanval. In een tijd dat de Sovjet-Unie nog niet over een kernmacht beschikte was dit een effektieve strategie. En bovendien een goedkope, want de in verhouding veel duurdere konventionele strijdmacht kon zo beperkt van omvang blijven!

Strategie van „flexible response"

Toen echter in de jaren vijftig de Sovjet-Unie ook een kernmacht opbouwde was de strategie van de NAVO niet meer geloofwaardig. Vooral toen de Sovjets over raketten beschikten waarmee ze de araerikaanse steden konden vernietigen, begon in Europa twijfel te ontstaan aan de amerikaanse veiligheidsgaranties.

Zouden de Verenigde Staten nog wel daadwerkelijk optreden voor Europa in een situatie waarbij voor hun eigen steden ook vernietiging dreigde? Dit alles leidde in de jaren zestig tot de opzet, van een nieuwe strategie binnen de NAVO. In deze nieuwe strategie werd veel betekenis toegekend' aan het plaatsen van amerikaanse kernwapens op europese bodem. Zo kwamen er onderzeeboten met kernraketten, vliegtuigen met kernwapens en werden er in West-Duitsland 108 Pershing-I raketten geplaatst. Deze kernwapens in Europa moesten een schakel vormen tussen de konventionele verdedigingsmiddelen en de in de Verenigde Staten opgestelde strategisch nucleaire vergeldingsmacht. Dus „vooruit geschoven" amerikaanse kernwapens in Europa om de veiligheidsgaranties van de Verenigde Staten weer geloofwaardig te maken. Een toekomstige vijand kreeg zo zekerheid dat hij bij een eventueel konflikt in Europa zeker kernwapens tegenover zich zou vinden.

Een tweede belangrijke verschuiving die de nieuwe strategie bracht, was het meer benadrukken van de konventionele verdediging. Dit om bij een eventueel konflikt het daadwerkelijk gebruik van kernwapens zo lang mogelijk te vermijden en een aanval met konventionele wapens dus beantwoorden op hetzelfde „wapenniveau". De vijand moest, verzekerd worden van het feit dat elke daad van agre'ssie beantwoord zou worden op hetzelfde wapenniveau, m.a.w. er zou altijd een „aangepast antwoord" volgen! Vandaar dat deze strategie van de NAVO bekend werd onder de naam „flexible response" (aangepast antwoord). Deze strategie vergde een evenwichtige bewapening op de verschillende niveaus. In de eerste plaats voldoende konventionele bewapening om een aanval van beperkte omvang tot staan te kunnen brengen. Daarnaast de taktische kernwapens, d.w.z. de wat „lichtere" kernwapens die op een eventueel slagveld kunnen worden ingezet.

Zij dienen om de tegenstander er van te weerhouden zelf taktische kernwapens in te zetten en dwingen hem, bij een konflikt voorzichtig op te treden en zijn militaire eenheden te spreiden.

En tenslotte de strategische kernwapens waarmee Verenigde Staten en Sovjet-Unie over en weer eikaars grondgebied kunnen bereiken. Ze hebben als funktie om door hun afschrikkende werking, een eventuele vijand weet dat hem onaanvaardbare schade zal worden toegebracht, een daadwerkelijke kernoorlog te helpen voorkomen.

Het evenwicht verstoord

Zo was er dus een situatie gegroeid waarbij de kernwapens een belangrijke rol vervulden in het afschrikkingsevenwicht. I-Ioewel het Warschaupact op konventioneel gebied, tanks, vliegtuigen en pantservoertuigen, een groot evenwicht had en heeft, ontstond-er in de jaren zeventig toch een zeker evenwicht tussen NAVO en Warschaupact: een evenwicht dat. dus vooral berustte op wederzijdse afschrikking door de kernwapens. Dit evenwicht maakte ook de weg vrij naar de onderhandelingstafel, waarbij de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten twee SALT-akkoorden sloten. Overeenkomsten waarbij plafonds werden ingesteld tot waar de kernmachten van beide mogendheden mochten uitgroeien. Deze onderhandelingen gingen echter alleen over de wederzijdse strategische kernwapens en dus niet over de in Europa opgestelde kernwapens. Hiervan maakte de Sovjet-

Unie misbruik, door in diezelfde periode te starten met een indrukwekkend nieuw kernwapenprogramma voor Europa: in snel tempo werden SS-20-raketten gebouwd en op West-Europa gericht. Dit betekende dat de evenwichtssituatie op het gebied van kernwapens in Europa danig verstoord raakte in het nadeel van de NAVO. En bovendien betekende het dat de NAVO, vanuit haar strategie van „flexible response" bezien, bij een eventueel konflikt op het gebied van taktische kernwapens geen „aangepast" antwoord zou hebben. Wat in de praktijk betekenen kan, dat de Sovjet-Unie bij een konventioneel konflikt Europa als het ware gegijzeld kan houden met haar SS-20-raketten. Wie zou in zo'n situatie terug willen vallen op de strategische kernmacht en zo massale vernietiging riskeren?

Dit betekent dat de NAVO, wilde ze in de toekomst niet bloot staan aan Sovjet-chantage via de vele op Europa gerichte SS-20-raketten, wel moest reageren. De geloofwaardigheid van de verdediging moest worden hersteld en de afschrikkingsdrempel weer worden verhoogd. Om zo, hoe tegenstrijdig dat misschien ook lijkt, de toestand van stabiliteit en vrede in Europa te kontinueren!

Het NAVO „dubbelbesluit"

Tegen deze achtergrond kwamen op 12 december 1979 de ministers van buitenlandse zaken en defensie van de NAVO-landen bijeen. Zij besloten om vanaf 1983 over te gaan tot plaatsing van 572 nieuwe kernwapens in Europa. Het gaat daarbij om de vervanging van 108 verouderde Pershing-I raketten in West-Duitsland en de invoering van 464 kruisraketten te verspreiden over de verschillende NAVO-landen. Zo zouden er op nederlands grondgebied 48 worden geplaatst.

Op deze manier wilde men de Sovjet-Unie tonen dat het de NAVO ernst was met het streven om tegenwicht te bieden tegen de toenemende dreiging van de SS-20-raketten. Bovendien achtte men dit besluit tot plaatsing van nieuwe kernwapens noodzakelijk om aan de onderhandelingstafel met de Sovjet-Unie resultaat te boeken.

Zo besloot men dus om langs „twee sporen" te werken: aan de ene kant besluit tot plaatsing en aan de andere kant tegelijkertijd onderhandelingen openen met de Sovjet-Unie over wederzijdse beperking van de bewapening. En omdat plaatsing pas vanaf 1983 zou beginnen, hoopte men op gunstig onderhandelingsresultaat voor die datum, zodat er wellicht minder kernwapens geplaatst zullen worden.

President Reagan heeft bij het beginnen van de onderhandelingen met de Sovjet-Unie in Genève eind vorig jaar zelfs gezegd te streven naar de zogenaamde „nuloptie". Dat zou betekenen dat men overeenkomt, in ruil voor ontmanteling van alle taktische kernwapens aan Sovjet zijde, het NAVO modermsermgsbesluit. niet uit te voeren. Voorlopig lijkt dat weinig realistisch nu de Sovjet-Unie dit nadrukkelijk van de hand heeft gewezen.

De nederlandse houding

Ook de nederlandse regering beaamde op de NAVO-vergadering van 12 december 1979 dat het noodzakelijk was om antwoord te geven op de dreiging van de SS-20-raketten. Maar wel liet Nederland in een aparte aantekening vastleggen dat nog niet kon worden beslist over plaatsing van 48 kruisraketten op ons grondgebied. Men stelde deze beslissing toen uit tot december 1981 in de hoop dat er dan al zicht zou zijn op gunstige resultaten aan de onderhandelingstafel. Er kwam in ons land immers toenemende druk op regering en parlement vanuit een snel groeiende anti-kernwapenbeweging, die zich vooral organiseerde via het I.K.V. en werkte met de leuze „Kernwapens de wereld uit, te be-

ginnen met Nederland!" Zo werd in december 1981 de beslissing weer vooruit geschoven, ook al omdat een regering met de P.v.d.A. zeker zou „vallen" als er zou worden besloten tot plaatsing op nederlands grondgebied, Zo volgt met name de nederlandse regering gespannen de onderhandelingen te Genève omdat een gunstig resultaat daar bereikt voor 1983 haar een moeilijke beslissing kan besparen. Het zal overigens duidelijk zijn dat deze besluiteloze houding onze positie binnen de NAVO niet ten goede komt! Bovendien kon de nederlandse houding de Sovjet-Unie wel eens de indruk geven dat de NAVO niet als eenheid achter het moderniseringsbesluit staat en zodoende een negatieve invloed hebben op de onderhandelingen in Genève.

Afweging

Wie deze naoorlogse periode overziet, moet wel tot de konklusie komen dat de kernwapens een centrale rol vervullen in het evenwicht tussen oost en west. Als we deze historisch gegroeide realiteit tot ons laten doordringen, beseffen we dat het handhaven van een stabiel bewapenings evenwicht tussen oost en west een zaak van „levensbelang" is. Menselijkerwijs gesproken voorkwamen deze afschrikwekkende wapens immers tot nu toe oorlog in Europa! Zo bezien is het NAVO besluit tot plaatsing van 572 nieuwe kernwapens een logische en noodzakelijke stap. En zo bezien brengt degene die in deze zaak pleit voor eenzijdige stappen, zoals het I.K.V., de vrede eerder in gevaar dan dat hij ze dichterbij brengt! Natuurlijk is de hier gegeven benade-

Natuurlijk is de hier gegeven benadering vanuit de historisch gegroeide realiteit alleen niet voldoende voor een afgewogen oordeel inzake het kernwapenvraagstuk. Want hier blijven, zoals al opgemerkt, veel kanten, o.a. de belangrijke ethische kant, van dit komplexe probleem onbesproken. En voor een juiste afweging in deze zaak moeten ook die aspekten, zeker door een christen, in de diskussie worden, betrokken! Ook wil ik in dit artikel niet uitkomen op het maar „simpelweg" bepleiten van steeds maar weer plaatsen van nieuwe wapensystemen ter handhaving van de afschrikking, We moeten ons er van bewust zijn dat een steeds verdergaande bewapeningswedloop tenslotte een „doodlopende" weg zal blijken te zijn! Daarom hopen ook wij op gunstige resultaten bij de onderhandelingen in Genève, opdat zowel oost als west zich zal weten te beperken in de bewapening. Hopend dat daardoor een stabiele evenwichtssituatie en daarmee de vrede in Europa zal blijven gewaarborgd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen