Hulpverlening aan jongeren

Jeugd in nood

Het is nu elf jaar geleden dat er door de Jeugdbond een aktie werd georganisserd onder het motto: ..Help onze jongeren!". Ter gelegenheid van deze aktie werd een boekje uitgegeven, getiteld: „Jeugd in nood". Mede door deze aktie is aan het eind van de zeventiger jaren het besef in onze gemeenten gegroeid dal er jongeren waren die in probleemsituaties verkeerden en voor wie hulp beschikbaar moest komen. In het inleidende hoofdstuk van dat boek herinnert de toenmalige voorzitter van de Jeugdbond, ds. A. Elshout. cr aan dat de titel „Jeugd in nood" korrespondeert met de titel van een brochure die in 1946 werd uitgegeven door het Landelijk Verband van Jongelingsvcrenigingen der Gereformeerde Gemeenten. Blijkbaar werd ook toen. nadat de oorlogsstorm boven ons land was uitgewoed, beseft dat de jeugd in moeilijke omstandigheden was terecht gekomen.

Er is trouwens altijd al sprake geweest van jeugd in nood. Hoe groot was dc nood in het leven van de eerste jongere! Hij ontstak zeer en zijn aangezicht verviel. En hoewel de Heere nog kort ervoor tot hem gesproken had. ontstond er een handgemeen lussen Kaïn en zijn broer, cn sloeg hij zijn broer dood.

Wal een nood dus ook in het eerste gezin! Duidelijk zien we in deze ingrijpende gebeurtenis in het gezin van Adam en F.va dat die nood primair van geestelijke aard is. maar tegelijkertijd verstrekkende konsequenties heeft voor de intermenselijke relaties.

In 1946 was het niet anders, in 1979 ook niet. en nu. in 1990 nog steeds niet. De hulpverleningscijfers van allerlei hulpverlenende instanties, zowel binnen als buiten de gereformeerde gezindte, laten de laatste jaren vaker een stijging dan een daling van het aantal hulpvragen zien. De vraag wordt wel eens gesteld of er tegenwoordig meer mensen in problemen geraken dan vroeger, of dat de problematiek nu alleen maar meer in de openbaarheid komt. Dat laatste is zeker het geval: maar ik denk ook dat er in deze tijd sprake is van een reële stijging van het aantal moeilijkheden. Over de oorzaken hiervan zou veel tc zeggen zijn. maar dat zou te ver voeren. Het gaat in dit artikel hoofdzakelijk over de hulp die verleend wordt aan jongeren met problemen. Eerst moeten we echter nagaan wat er zoal scheef kan gaan in het leven van jonge mensen.

Ontwikkeling en omgeving

Psychosociale problemen kunnen te maken hebben met stoornissen in de ontwikkeling van mensen. Een mens is voortdurend in ontwikkeling, hij moet zijn weg zien te vinden temidden van veranderende eisen die zijn omgeving aan hem stelt. In sommige perioden verloopt die ontwikkeling stormachtiger dan in andere. Dat is zeker het geval in de eerste twintig levensjaren. Dan groeit een kind toe naar het leven van een volwassene. De sociale en emotionele ontwikkeling kan op meerdere punten stroef verlopen of zelfs stagneren, en zo kunnen er allerlei problemen ontstaan waarvoor op een bepaald moment hulp nodig is. (Over de groei naar de volwassenheid kun je overigens uitgebreider lezen in een hoofdstuk in het boekje ..Psychosociale hulpverlening", dat vorig jaar werd uitgegeven ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van Stichting ..De Vluchtheuvel").

De ontwikkeling van een kind staal altijd in wisselwerking met zijn omgeving. Dc omgeving van het kind kan een gunstige, maar

ook een ongunstige invloed uitoefenen. Ernstige huwclijkskonkflikten. gebrekkige pedagogische kwaliteiten bij dc ouders, gebrekkige huisvesting, zeer ontaktisch optreden van een leerkracht, onafgebroken afwijzende reakties van klasgenoten enzovoort - het vormen allemaal ongunstige voorwaarden voor een evenwichtige ontwikkeling van een kind.

Soorten problematiek

In de praktijk van de hulpverlening komen we onder meer de volgende soorten problemen tegen:

- Problemen bij de opvoeding: in het voorgaande artikel zijn al enkele voorbeelden gegeven van ccn verstoorde ouder-kind verhouding. Het kind luistert niet. de ouders voelen zich machteloos en krijgen het gevoel dat ze het niet goed doen. kinderen misdragen zich jegens hun ouders, of ouders misdragen zich jegens hun kinderen.

- Gedragsproblemen: liegen, stelen, onhandelbaar gedrag, waardoor een kind voortdurend in konflikt komt met zijn omgeving.

- Mishandeling: hel kind wordt door de vader en/of de moeder lichamelijk, seksueel of geestelijk mishandeld.

- Verwaarlozing: het kind wordt lichamelijk of emotioneel verwaarloosd. de elementaire levensbehoeften worden hem onthouden.

- Schoolproblemen: op school funktioneert het kind niet goed. het spijbelt, heeft teruglopende schoolprestaties, komt voortdurend in aanvaring met de schoolleiding.

- Verslaving: aan drank, drugs, gokken, bellen van 06-nummers.

- Problemen in verband met echtscheiding van de ouders: het kind ervaart het als problematisch om beide ouders le eren en lief te hebben terwijl hun huwelijksrelatie ontbonden is: of er ontstaan problemen wanneer de ouder bij wie het kind in huis is. gaat hertrouwen, waardoor er een stiefvader/ - moeder bij komt.

- Krimineel gedrag: in verband met kriminaliteit, vandalisme en dergeli jke komt een jongere met justitie in aanraking.

- Identiteitsproblemen: een jongere voelt zich onzeker over wie hij is. wat hij wil. of hij zich wel aangetrokken voelt tot personen van hel andere geslacht.

- Overige psychische problemen. zoals eenzaamheid, depressiviteit, angst.

Hulpverlening aan jongeren

Vergeleken met 1946. en ook met 1979. is er voor jongeren met moeilijkheden een groter scala aan hulpverleningsmogelijkheden beschikbaar. Dat is niet alleen in het algemeen zo. maar geldt ook voor hulpverleningsmogelijkheden binnen de gereformeerde gezindte. In de jaren "80 zijn namelijk in eigen kring diverse instellingen voor hulpverlening opgericht dan wel verder ontwikkeld. Ten aanzien van hulpverlening aan jongeren zijn enkele onderscheidingen tc maken, die betrekking hebben op dc intensiteit van de hulp. die het initiatief tot de hulpverlening neemt, en de persoon/personen op wie de hulpverlening zich richt.

Van ambulant tot en met residentieel

In de hulpverlening wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende vormen van het hulpverleningsaanbod:

- ambulant - semi-residentieel - residentieel

Ambulante hulpverlening houdt in dat het hulp-verleningskontakt per keer van beperkte duur is. al kan hel wel vele malen herhaald worden. Of het nu beperkt blijft tot een informatief telefoongesprek, of er vindt ccn lange reeks van wekelijkse gesprekken plaats in de vorm van ccn langdurige therapie, toch is het hulpverleningskontakt van beperkte omvang.

Van residentiële hulpverlening is sprake wanneer iemand 24 uur per etmaal in een hulpverleningsinstelling verkeert. Een tussenvorm kan hieruit bestaan dat iemand alleen overdag een behandeling krijgt, of juist alleen 's avonds en 's nachts in een i hulpverleningsinstelling verblijft. Dit noemen we dan: serniresidcntiële hulpverlening.

Als wc het brede scala van ambulante tol en met residentiële hulpverlcningsmogelijkheden overzien, komen we onder meer de volgende vormen tegen:

- de kinder-en jongerentelefoons. die adviezen aan jongeren verstrekken:

- dc jongeren advies centra (JACs). die niet alleen adviseren maar ook jongeren in krisissituaties opvangen en voor onderdak zorgen:

- het algemeen maatschappelijk werk (AMW). soms met aparte i afdelingen voor jongeren, dat jongeren adviseert, begeleidt, bemiddelt en dergelijke:

- de regionale instellingen voor ambulante geestelijke gezondheidszorg (RIAGG's). met een afdeling voor jeugdzorg;

- medisch kleuterdagverblijven (MKD's). voor kinderen van 1 Vz - 7 jaar;

- dagbehandeling, in een daghulpcentrum voor jongeren, of in een kinderpsychiatrische kliniek;

- plccgzorg in pleeggezinnen (zie het volgende artikel);

- therapeutische gezinsverpleging (TGV), met extra begeleiding voor een pleeggezin waar een kind met ernstige problematiek is geplaatst;

- trainingscentra voor begeleide kamerbewoning, waar jongeren van ± 16-21 jaar, die niet meer thuis kunnen wonen maar ook niet in ccn internaat of een pleeggezin passen, de

vaardigheden geleerd wordt om zelfstandig tc leven:

- jeugdhulpverleningsinternaten, waar jongeren gedurende langere tijd behandeld en begeleid worden.

Het beleid van de overheid in deze is erop gerichl dal hulpverlening zo snel mogelijk geboden kan worden en zo kon mogelijk moet duren. Daarom moei het aantal plaatsingen in internaten worden teruggebracht, en moet bijvoorbeeld een plaatsing in een pleeggezin zoveel mogelijk erop gericht zijn dat de jongere na verloop van tijd weer in het eigen gezin opgenomen kan worden, of. als zijn ontwikkeling dat toelaat, zelfstandig kan gaan wonen. Hoewel dit beleid op zich te waarderen is, is het in de praktijk in een aantal gevallen beslist noodzakelijk dat de hulpverlening buiten het gezin plaatsvindt.

Vrijwillig of gedwongen

Hulpverlening kan vrijwillig of gedwongen plaatsvinden. Bij vrijwillige hulpverlening vraagt de jongere zelf om hulp. of wordt een kind aangemeld voor hulpverlening door zijn ouders, een leerkracht, een familielid of dergelijke.

Wanneer de betrokkenen (het kind en/of ouders) zelf hulp inroepen, wijst dit er in de regel op dat zij de moeilijkheden in ieder geval onder ogen zien. en wellicht bereid zijn stappen tc ondernemen om er vanaf tc komen. Hulpverlening kan echter ook verplicht worden gesteld, namelijk door de kinderrechter. Dat is het geval wanneer er sprake is van strafbaar gedrag van jongeren, waarvoor de kinderrechter hulpverlening verplicht stelt. Br kan echter ook sprake zijn van ernstig verstoorde gezinsrelaties die door de ouders worden ontkend. Het kan zijn dat de ouders een fundamenteel onvermogen hebben 0111 hun kinderen op te voeden, of er kan kindermishandeling plaatsvinden. In dat geval kan de kinderrechter gelasten dat er naast de ouders een gezinsvoogd (een maatschappelijk werker van een gezinsvoogdij-instelling) wordt benoemd, die een bepaalde verantwoordelijkheid draagt voor de opvoeding. Een nog verdergaande maatregel is het wanneer de kinderrechter dc ouders uit de ouderlijke macht ontzet en de kinderen plaatst in een kindertehuis. Het zal duidelijk zijn dat dergelijke maatregelen alleen worden getroffen in gevallen van zeer ernstige gezinsproblematiek waarbij de ouders vrijwillige hulpverlening weigeren.

Kind - ouders - gezin

Een ander onderscheid betreft dc personen aan wie de hulp geboden wordt. Dit kan alleen het kind zijn. of alleen de ouders, of het kind met de ouders, eventueel aangevuld met de andere kinderen, zodat het hele gezin hulp krijgt. Ook kombinatics komen voor. bijvoorbeeld afzonderlijke gesprekken met het kind en met zijn ouders, of met het kind en met het gezin.

De vorm waarin hulp wordt geboden hangt onder andere af van de aard van de problematiek. de leeftijd van het kind en dc mogelijkheden cn ook wel voorkeuren van de hulpverlener. Bij hulpverlening aan bijvoorbeeld een meisje van 17 jaar met depressieve klachten is meestal niet noodzakelijk dat de hulpverlener ook gesprekken voert met dc ouders (ai is het wel wenselijk dat zij van dc hulpverlening op dc hoogte zijn: ook kan het nuttig zijn de ouders in ieder geval een keer gesproken te hebben). Wanneer haar klachten echter een onderdeel vormen van een bredere gezinsproblematiek is het ongewenst wanneer de overige gezinsleden er niet bij betrokken worden. In een dergelijk geval zijn gezinsgesprekken de aangewezen hulpverleningsvorm. Om achter de oorsprong van de klachten te komen is een goede diagnostiek een essentiële voorwaarde.

In het geval van problemen bij jonge kinderen wordt uiteraard een groter gewicht toegekend aan het betrekken van de ouders bij de hulpverlening. Een vaak voorkomende vorm van hulpverlening is dan speltherapie met het kind in kombinatie met begeleiding van de ouders. In een aantal gevallen is uitsluitend begeleiding van de ouders nodig, bijvoorbeeld wanneer het probleem hoofdzakelijk is gelegen in hun manier van opvoeden. Uit deze uiteenzetting blijkt dus dat jeugdhulpverlening, in tegenstelling tot hulpverlening aan volwassenen, slechts voor een beperkt deel bestaat uit individuele gesprekken. Enkele andere manieren van hulp bicden zijn de volgende:

- Bij kinderen onder de leeftijd van 10 a 12 jaar ligt het voor de hand dat de hulp niet alleen praten met het kind omvat, maar tevens bezig zijn met het kind via spel. Dit heeft tot doel om op een

ongedwongen wijze, aangepast aan het nivo van het kind. kontakt te leggen om gaandeweg terecht te komen bij dc problematiek van het kind. Dc problematiek komt in dc regel tol uiting in het spel. en kan dan ook op speelse manier worden behandeld.

- De problemen van de wat oudere jeugd worden in een aantal gevallen behandeld door groepsgesprekken in ccn groep met leeftijdgenoten met gelijksoortige moeilijkheden. Voorbeelden hiervan zijn: groepen voor jongeren met sociale angst, voor jongeren die moeite hebben om los tc komen uit het gezin, voor meisjes met incestproblematiek en dergelijke.

- Aardig om te noemen is een volstrekt andere vorm van hulpverlening, die geboden wordt aan jongeren die herhaaldelijk met justitie in aanraking gekomen zijn wegens kriminaliteit of vandalisme. en die veroordeeld zijn tot een zogenaamde ..overlevingstocht". Vaak hebben dergelijke jongeren al meerdere traditionele vormen van hulpverlening achter dc rug. zonder dat die effekt hebben gehad. Zo'n overlevingstocht houdt in dat een groep jongeren onder begeleiding ccn trektocht moeten maken, onder zeer primitieve omstandigheden. bijvoorbeeld in een onherbergzaam gebied in Scandinavië.

Jeugdhulpverlening in de gereformeerde gezindte

Zoals we hebben gezien, zijn er momenteel in de gereformeerde gezindte meer hulpverleningsmogelijkhcdcn dan zo'n 10 jaar geleden. Welke zijn dat dan? Altijd al bestaat de mogelijkheid dat jongeren over hun problemen kunnen praten met hun ouders, of met een ambtsdrager, een leraar, een schooldekaan. een leider van de jeugdvereniging. Ook bij een vriend of vriendin, een familielid of ccn ander vertrouwenspersoon kun je soms het één en ander kwijt over dingen die je moeilijk vallen.

Naast deze mensen uit de direkte omgeving zijn er de instanties bijgekomen die zich specifiek met hulpverlening bezig houden. Wanneer er problemen zijn die in ieder geval in het funktioncren op school tot uiting komen, kan dc school voor onderzoek en advies een beroep doen op het BGS (Begeleidingscentrum Gereformeerd Schoolonderwijs. ten behoeve van dc basisscholen) of het DGS (Dienstencentrum Gereformeerd Schoolonderwijs, ten behoeve van middelbare scholen). Bij het BGS en het DGS werken schoolbegclcidcrs. pedagogen cn psychologen, die onderzoek verrichten en adviezen verstrekken. Zij richten zich echter primair op het funktioneren op school cn niet in dc eerste • plaats op de meer persoonsgebonden of gezinsproblematiek.

Naast De Vluchtheuvel (waarover straks nog meer) is er GLIAGG Dc Poort. Adviesburo De Brug en kindertehuis De Stuw. GLIAGG (= Gereformeerde Landelijke Instelling voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg) Dc Poort gaat uit van de Gereformeerde Gemeenten, de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Bond in de Nederlands Hervormde Kerk. Deze instantie heeft onder andere een afdeling Jeugdzorg, en verleent specialistische hulp door met name psychologen, pedagogen en maatschappelijk werkenden.

Adviesburo De Brug is een instantie die door de overheid is erkend voor (gezins-) voogdij.

Zowel De Poort als De Brug zijn erkend voor hel verrichten van vrijwillige plaatsingen in pleeggezinnen en internaten (zie het volgende artikel). Jeugdhuis De Stuw gaat ook uit van de Christelijke Gereformeerde Kerken. en biedt hulp aan jongeren die niet meer in de thuissituatie geholpen kunnen worden maar een residentiële behandeling nodig hebben, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van ernstige kindermishandeling.

Tussen Dc Vluchtheuvel. Dc Brug en De Stuw vindt er regelmatig overleg en samenwerking plaats met betrekking tot dc ambulante jeugdhulpverlening. Al deze instanties hebben bij elkaar een tamelijk kompleet aanbod van jeugdhulpverlening. Wat ontbreekt, en binnen onze gezindte node gemist wordt, is demogelijkheid van kinder-en jeugdpsychiatrische behandeling. Ook blijkt een enkele keer de behoefte te bestaan aan ccn eigen instelling voor begeleide kamerbewoning. Bovendien hebben bovengenoemde instanties regelmatig te kampen met een (te) groot aantal hulpvragen, waardoor wachtlijsten onvermijdelijk zijn.

Dit komt omdat hel grootste gedeelte van hun werk niet door de overheid wordt gefinancierd, maar betaald wordt door dc kerken, waardoor de mogelijkheden beperkt zijn. Om deze redenen is het in een aantal gevallen onontkoombaar dat hulpvragenden verwezen worden naar een niet-christelijkc instantie. Gelukkig zijn er van die instanties bekend waarnaar verantwoord verwezen kan worden, wanneer hulpverlening in eigen kring door onvoldoende kapaciteit of onvoldoende deskundigheid niet mogelijk is.

Jeugdhulpverlening bij De Vluchtheuvel

Omdat deze special is samengesteld vanuit De Vluchtheuvel gaan wc tenslotte na hoe de jeugdhulpverlening bij deze instelling er uit ziet.

Zoals aan het begin van dit artikel al is vermeld, was het werk van De Vluchtheuvel in eerste instantie uitsluitend gericht op hulp aan jongeren. In het opvangcentrum ..De Berenbos" werd aan jongeren 24-uurs residentiële hulpverlening geboden. terwijl een jeugdkonsulent het land in trok en dus ambulante hulp verleende. Na sluiting van het opvangcentrum is de doelstelling verbreed, en werd ook hulp verleend aan volwassenen.

Momenteel ligt ca. 35% van de hulpvragen op het gebied van de jeugdhulpverlening. Dc Vluchtheuvel kent geen aparte afdeling voor jongeren; iedere maatschappelijk werkende begeleidt in principe alle soorten hulpvragen die in zijn/haar regio binnenkomen.

Van de ca. 120 verzoeken per jaar om hulpverlening aan

jongeren wordt een klein gedeelte telefonisch afgehandeld, door het geven van advies of het wijzen van de weg naar ccn meer geëigende instantie. Met de overige hulpvragcndcn wordt op z'n minst één gesprek gevoerd. 1 liervan wordt ongeveer eenderde verwezen naar een andere instantie, hetzij aan hel begin hetzij in de loop van het hulpverleningsproces.

Bijna dc helft van dc hulpvragen die uiteindelijk door De Vluchtheuvel worden begeleid, betreft de verstoorde ouder-kind relatie. Meestal wordt dan met de jongere, met de ouders of met de jongere en ouders gesproken. Gczinsgesprekken. waarbij dus alle gezinsleden worden betrokken. komen bij Dc Vluchtheuvel minder vaak voor. Bij het resterende gedeelte van de hulpvragen gaat het hoofdzakelijk om meer individuele problemen van jongeren. Vaak gaat het daarbij over identiteitsproblematiek: onzekerheid, minderwaardigheidsgevoelens. faalangst. moeite met toegroeien naar een zelfstandige plaats in dc maatschappij, sterke afhankelijkheidsgevoelens. vragen over dc seksuele geaardheid, omgang met jongeren van het andere of van hetzelfde geslacht, enzovoort. Ook andere psychische problemen komen veelvuldig voor. zoals depressiviteit, angst, spanningsklachten. gedragsproblemen. Meestal betreft hel hier jongeren tussen ca. 12 en 20 jaar. met wie in de regel individuele gesprekken worden gevoerd.

De Vluchtheuvel werkl niet met groepsgesprekken, voornamelijk uit praktische overwegingen (te weinig jongeren in één regio die voor één bepaalde groep in aanmerking, zouden komen).

Werken met kinderen door middel van speltherapie wordt bij De Vluchtheuvel niet gedaan, omdat deze werksoort niet thuis hoort bij het maatschappelijk werk.

Vanuit Dc Vluchtheuvel worden ook jongeren geplaatst in pleegen gastgezinnen, in instellingen voor begeleide kamerbewoning cn in internaten. Ten aanzien van de pleegzorg wordt samengewerkt met Adviesburo Dc Brug. Ook verzorgt De Vluchtheuvel voorlichting door middel van lezingen en publikatics. De Vluchtheuvel streeft er naar de drempel voor jongeren en hun ouders zo laag mogelijk te houden. Zoveel mogelijk moet voorkomen worden dat gemeenteleden te lang wachten met het inroepen van hulp. Zo verleent De Vluchtheuvel al ruim tien jaar hulp aan jeugd in nood - hulpverlening waarvan we mogen zien dat die, onder de zegen des Heeren. heeft mogen bijdragen aan leniging van die nood.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen