Liturgie en eredienst

Wat is liturgie?

In de liturgie gaat het dus om de vormgeving van de dienst van dc Heere, de eredienst. Het woord liturgie komt van een woord dat 'dienaar' betekent. Oorspronkelijk had het te maken met het vervullen van een openbaar ambt. In de Bijbel wordt het veelal gebruikt voor het uitoefenen van de offerdienst. Jezus Christus wordt in Hebreen 8 : 2 'een Bedienaar (in het Grieks liturgos) van het heiligdom en van dc ware tabernakel' genoemd.

Eredienst in het Oude Testament

Ten tijde van het Oude Testament neemt het offer der verzoening een centrale plaats in. 'Zes dagen zal men het werk doen, maar op de zevende dag is de sabbat der rust, een heilige samenroeping...' (Leviticus 23 : 3). Via dc priesters krijgt het volk onderwijs. Het deelnemen aan de eredienst wordt ook wel genoemd: et verschijnen voor Gods aangezicht, öe dichter van Psalm 42 roept het uit: Wanneer zal ik ingaan, en voor Gods aangezicht verschijnen? (Psalm 42:3). Daar wil de Heere tot Zijn volk spreken: en aldaar zal Ik bi j u komen, en Ik zal met u spreken van boven het verzoendeksel af' (Exodus 25 : 22).

De muziek had in de tabernakeldicnst nog niet zo'n grote plaats. In dc latere tempeldienst onder David en Salomo is dat wel anders geworden. Daar hebben we door Gods leiding veel van onze psalmen aan tc danken.

Eredienst in het Nieuwe Testament

In het Nieuwe Testament vinden wc geen uitgewerkte liturgie, maar wel een aantal elementen die wezenlijk zijn voor dc liturgie zoals wi j die nu kennen. Van de eerste christengemeenten lezen we bijvoorbeeld dat ze volhardden in dc leer der apostelen, en in de gemeenschap en in de breking des broods en in de gebeden (Handelingen 2 : 42). Hier zien we al naar voren komen dal de prediking, het gebruik van de sakramenten en het gebed centraal stonden in de onderlinge bijeenkomsten. Ook in de brieven van Paulus komen we dit tegen, met name in de zogenaamde Pastorale Brieven. Deze behoren tot Paulus' laatste brieven. De eerste generatie christenen is cr niet meer. Het lezen uit de Schrift en het onderwijzen daaruit werd des te meer nodig toen er dwalingen opkwamen. Paulus spoort niet name Timotheüs aan om de gemeente te leren: Houd aan in het (voor)lezcn, in het vermanen, in het leren

(1 Timotheüs 4 : 13). Hij moei arbeiden ' in het woord en in de leer' (1 Timotheüs 5 : 17). Daarnaast lezen wc in Paulus' brieven over de sakramenten, met name over de viering van het Heilig Avondmaal (1 Korinthe 10 : 16-21 en 11 : 23 - 29). Ook het zingen in de samenkomsten van de gemeente komt aan bod: ...Leert en vermaant elkander met psalmen en lofzangen en geestelijke liederen, zingende dc Heere met aangenaamheid in hel hart' (Kolossenzen 3:16, zie ook Efeze 5 : 19). Tenslotte valt nog tc wijzen

Tenslotte valt nog tc wijzen op de voorbede: Tk vermaan dan voor alle dingen, dat gedaan worden smekingen, gebeden, voorbiddingen, dankzeggingen voor alle mensen, voor koningen en allen die in hoogheid gezeten zijn... (1 Timotheüs 2 ; 1 - 2a).

Liturgie in de loop der tijd

Na de nieuwtestamentische tijd is er in de liturgie veel veranderd. In zijn algemeenheid raakt de prediking van hel Woord steeds meer op de achtergrond. Het duidelijkst is dit te zien bi j de roomskalholiekc eredienst. Hier staat dc misviering centraal, liet geheel wordt ontgeven met gezangen, gebeden en veel uiterlijke ceremonies. Heel lang wordl er zelfs alleen maar in hel Latijn, dc kerktaal, gesproken! Deze liturgische ontwikkeling hangt sterk samen met dc heilsleer van Rome, waarin het erom gaat dat God en mens samenwerken.

Met de komst van dc Reformatie wordt dit totaal anders. Het gaat dan om het Sola Scriptura. De prediking van het Woord als middel deigenade komt weer centraal te staan. Het Latijn werd vervangen door de volkstaal. Met name Calvijn is hier van beslissende invloed geweest, in de Heidelbergsc Catechismus is deze verandering terug te vinden. Bij de behandeling van het tweede gebod bijvoorbeeld wordt gezegd dal 'God Zijn christenen niel door stomme beelden, maar door dc levende verkondiging van Zijn Woord wil onderwezen hebben'. Het kenmerk van de gereformeerde eredienst is dus dat de woordbedicning centraal staal en dat zij verder een sober karakter heeft. Dit betekent

niet dat andere onderdelen van weinig of geen belang zouden zijn!

Achter in ons psalmboek (na de belijdenisgeschriften) kunnen we enkele onderdelen van de liturgie uil de tijd van de Reformatie terugvinden: allereerst een aantal gebeden zoals een gebed voor en na dc preek, voor en na dc leer van de Catechismus en kort gebed voor en na dc predikatie in de weck.

Opvallend is dat het gebed voor de preek tamelijk kort is en bestaat uit een verootmoediging voor dc Heere en het vragen om een zegen over de bediening van het Woord: 'Open thans de mond van Uw dienaar, en vervul die met Uw wijsheid en kennis, opdat hij Uw Woord zuiver en vrijmoedig verkondige'. Het gebed na de preek is veel uitgebreider: het is een gebed voor 'de nood der Christenheid'. Hier komen onder andere de noden van de gemeente, de voortgang van het Koninkrijk Gods en de voorbede voor de overheid aan de orde.

Eredienst nu

In onze kerkdiensten ziet de liturgie er in grote lijnen als volgt uit.

De dienst begint met het votum en de groet. Na het zingen leesl (meestal) de dienstdoende ouderling een gedeelte uit de Bijbel, in de morgendienst voorafgegaan door het voorlezen van de tien geboden en in de middag-of avonddienst voorafgegaan door de twaalf artikelen. Nu volgt het openbaar gebed. Tijdens de zogenaamde kollektezang wordt er gekollekteerd. Daarna komt het hoofdbestanddeel van de eredienst, namelijk de prediking, al dan niet onderbroken door een tussenzang. Na het dankgebed en de slotzang wordt de zegen uitgesproken, waarmee de dienst is beëindigd.

Op een aantal elementen ik nader ingaan. wil

Votum en zegen

Votum betekent eigenlijk wens of bede: 'Onze hulp is in de Naam van de Heere, Die hemel en aarde gemaakt heeft'. Hiermee belijdt de gemeente haar afhankelijkheid van de Heere, de almachtige Schepper van hemel en aarde. Het is eigenlijk een geloofsbelijdenis. Na hel votum komt de zegen of de groet. Er zijn variaties in de zegengroet. De kern is wel: 'Genade zij u en vrede van God, onze Vader, en van Jezus Christus'. Met deze zegengroet begint Paulus bijna al zijn brieven. Petrus schrijft in de aanhef van zijn twee brieven: 'Genade en vrede zij u vermenigvuldigd'. Zo worden in iedere zegengroet gedeelten uit de Bijbel nagesproken.

Dit geldt ook voor de zegen die soms in de middagdiensten wordt gebruikt: Genade zij u en vrede van Hem, Die is en Die was, en Die komen zal, en van de zeven Geesten die voor Zijn troon zijn: n van Jezus Christus, Die de getrouwe Getuige is, de Eerstgeborenen uit dc doden, en de Overste van dc koningen der aarde' (Openbaring 1 : 4 en 5a).

De prediking

De prediking vormt het meest centrale deel van de eredienst. De Bijbel wordl geopend en er klinkt: alzo spreekt de Heere! Het is niet het woord van een mens, maar God Zelf wil door Zijn knechten tot ons spreken. Paulus schrijft aan de gemeente van Thessalonica: 'Daarom danken wij ook God zonder ophouden, dal. als gij het Woord der prediking van God van ons ontvangen hebt, gij dat aangenomen hebt, niet als der mensen woord, maar (gelijk het waarli jk is) als Gods Woord, dat ook werkt in u, die gelooft'.

Hieruit blijkt dat het doel van de prediking is dat het Woord door het geloof wordt aangenomen. De Heere wil daar werken waar Zijn Woord wordt gesproken. 'Zo is dan het geloof uit het gehoor en het gehoor door het Woord Gods' (Romeinen 10 : 17). Bekend is de uitspraak van Calvijn: In Zijn huis wandelt Hij onder ons in het gewaad van Zijn Woord'. Daarom is het zo belangrijk dat we de bijbelse prediking op de juiste waarde schatten. Hebben wij behoefte om Gods stem te horen? Zijn er vragen waarop we zelf geen antwoord weten? Dan zetten we ons met een biddend hart onder de prediking. Door middel van de prediking wil de Heere moedelozen bemoedigen, hongerigen voeden, onwetenden de weg wijzen.

Het zingen

In artikel 69 van de Dordtse Kerkorde (D.K.O) lezen we: 'In de kerken zullen alleen de 150 Psalmen Davids, de Tien Geboden, het Onze Vader, de Twaalf Artikelen des Geloofs, dc lofzangen van Maria, Zacharias en Simeon gezon-

gen worden; het gezang: "O God, Die onze Vader zijt', wordt in de vrijheid der kerken gesteld om hetzelve te gebruiken of na te laten. Alle andere gezangen zal men uil de kerken weren, en daar enige al bereids ingevoerd zijn, zal men dezelve met de gcvoeglijkste middelen afstellen'. Opvallend is dat in dit rijtje de Morgenzang en de Avondzang niet voorkomen. Dc drukkers bleven deze achter dc gezangen plaatsen, waardoor men ze steeds bleef (blijft!) zingen.

Als we het lijstje mei 'enige gezangen' achter de Psalmen nakijken, treffen we daar ook nog een bedezang voor dc predikatie aan: dit is het gezang 'O God Die onze Vader zijt'. Daarnaast is cr nog een 'bedezang voor het eten' en een 'dankzang na het eten'. Deze laatste twee zijn natuurlijk niet zo toepasselijk in dc eredienst, maar of ze thuis wel eens gezongen worden?

De samenzang is een belangrijk onderdeel van de eredienst. Hier is de gemeente aan het 'woord'. Luther zegt: De mens heeft boven andere schepselen de stem verkregen, opdat hij met gezangen en woorden tegelijk zou kunnen loven". Het is beslist geen tijdvulling, bijvoorbeeld tijdens het koliekteren. Ook zingt de gemeente geen Psalmen "ter verpozing'. Dc te zingen Psalmen grijpen terug op de inhoud van dc prediking. De Heere wil ook het zingen gebruiken om Zijn Woord tot het hart tc brengen. Daarom is het zo nodig om met aandacht te zingen. Zingen is een bijbelse opdracht voor ons allemaal: Halleluja, Looft God in Zijn heiligdom' (Psalm 150 : 1).

Zegen

Aan het einde van dc dienst wordt over de gemeente de zegen uitgesproken, heel vaak ingeleid met de woorden: Gaat dan heen en ontvangt de zegen des Heeren'. Het gaat hier om de zegen van dc drieënige God: Dc genade van dc Hccrc Jezus Christus, de liefde Gods, cn dc gemeenschap des Heiligen Geestcs zij met u allen' (2 Korinthe 13 : 13). Ook wordt wel de zogenaamde Aaronitische zegenbede gebruikt, die te vinden is in Numeri 6 : 24 - 26: De Heere zegene en behoede u; de Heere doe Zijn aangezicht over u lichten; de Heere verheffe Zijn aangezicht over u en geve u vrede'. In leesdiensten en diensten waarin een student voorgaat, wordt deze zegen vervangen door het laatste vers uit de Avondzang: O Vader, dat Uw liefd' ons blijk'...".

Variatie

In het voorgaande is aangegeven hoe de liturgie er in onze eredienst uitziet. In grote lijnen is deze in alle gemeenten gelijk. Er zijn wel verschillen. Om een paar voorbeelden te noemen: in sommige gemeenten spreekt de dienstdoende ouderling bij ccn leesdienst wel het votum uit. Ook in leesdiensten is de hulp van de Heere onmisbaar! Vaak wordt cr na het voorlezen van de tien geboden een psalmvers gezongen. Gebruikelijk is het laatste vers van de berijmde tien geboden: 'Och of wij Uw geboon volbrachten...' Heel toepasselijk is ook het zingen van de opeenvolgende verzen van Psalm 119. In ieder vers van deze Psalm gaat het immers om Gods wet. Zijn geboden en inzettingen. In andere reformatorische kerken treffen we weer andere zaken aan. Daar bestaat dc Schriftlezing vaak uit twee gedeelten en wordt cr zowel uil hel Oude als uit het Nieuwe Testament gelezen. De voorbede vindt plaats na de prediking en dc tussenzang ontbreekt. Als wc wel eens een kerkdienst in het buitenland hebben meegemaakt, komen we weer andere verschillen met de ons bekende liturgie tegen.

Waar gaat het om?

In wezen gaat het in de eredienst om het gemeenschappelijk eren en dienen van God onze Schepper. Dat is het doel van ons leven. Door de zonde bedoelen wij Gods eer niet meer. Daarom is juist de eredienst zo belangrijk. Daar verschijnen we voor Gods aangezicht cn horen we wat God lol ons tc zeggen heeft. De Heere wil met name de eredienst gebruiken om zondaren tot Hem terug te brengen. 'Opdat de mensen tot het geloof worden gebracht, zendt God goede rt ie ren lijk verkondigers van deze zeer blijde boodschap, tot wie Hij wil en wanneer Hij wil". Waar die boodschap ons hart raakt, wordt de kerkdienst voor ons een eredienst.

Capelle aan den IJssel

C. Deelen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen