De kracht zit in de inhoud

Dominee Terlouw benadrukt dat onze liturgie niet kort geleden is bedacht. “Er liggen lijnen vanaf het Oude Testament, het Nieuwe Testament, de vroegchristelijke kerk via de Reformatie naar nu. Johannes Calvijn richtte de liturgie op de Bijbel en de vroegchristelijke kerk. Daarin hadden het lezen van de Bijbel, het breken van het brood, zingen en de zegen een plek. De zegen van de hogepriester uit Numeri klinkt nog steeds in de kerk: De Heere zegene u en behoede u… (Num.6:24-26). In de synagogedienst was er al sprake van een morgengebed, zingen van psalmen, Schriftlezing, een preek, de priesterzegen en het ‘Shema Yisrael’ (Hoor Israël…) uit Deuteronomium 6 werd uitgesproken. Dat was eigenlijk de wet en belijdenis van het geloof in één. Met deze belijdenis onderscheidden de Joden zich in die tijd duidelijk van de heidenen.”

Belang van de wet en geloofsbelijdenis
“De wet en de geloofsbelijdenis maken dus altijd al onderdeel uit van de liturgie. Het belijden van één God en de kern van de wet is niet voor niets. De noodzaak van schuldbelijdenis en de mogelijkheid van vergeving zijn een belangrijk onderdeel van de dienst.”
Toch zijn er mensen die zich afvragen of het wel past om zoveel nadruk te leggen op de Tien Geboden. De wet is toch door Christus vervuld? “Het gaat om het aanwijzen van de zonden. Ook in de Bergrede klinkt onder andere die boodschap. En in de apostolische brieven staan vermaningen waarin de opbouw van de wet terug komt. Als je de Tien Geboden uit de dienst haalt is de vraag verdwenen waarvoor de verzoening nodig is, die later in de preek door zal klinken.”

Schouwspel of Woord
Het lijkt alsof na de Reformatie de liturgie erg veranderd is en daarmee soberder is geworden. De dominee is het hier niet mee eens. “Uiterlijk lijkt dat misschien zo, maar inhoudelijk is de liturgie verrijkt. In de Roomse traditie kwam steeds meer nadruk op het uitbeelden van het offer van Christus. Het schouwspel werd belangrijker dan het onderwijs. Denk hierbij aan de beeldendienst, of de vele schilderijen en ramen met afbeeldingen in de kerk.
Overigens kreeg dit in de vroege kerk van Jeruzalem al vorm. Daar waren al rituelen die de geloofsleer moesten uitbeelden. We zien dat de preek steeds meer verdwijnt of onverstaanbaar is, omdat men in het Latijn preekt.
Door de kerkgeschiedenis heen is vaak opgeroepen om meer onderwijs te geven in de dienst. Keizer Karel de Grote riep de bisschoppen op om de preek weer een grote plaats in de eredienst te geven. Pas na de Reformatie kreeg de preek in de landstaal echt vaste vorm in de liturgie.

Kracht in de liturgie
Volgens de dominee geldt voor alle delen van de liturgie dat het kracht kan doen in het leven van mensen. “Ik heb wel eens iemand gehoord die van de Heere een zegen kreeg voor eigen leven toen de woorden klonken: Onze hulp is in de Naam van de Heere. Het doel van de liturgie is de eer van God, dat is ook zijn kracht. Het voorschrijven hoe de dienst moet verlopen zorgt voor orde en eerbied. Voor gasten in de gemeente is het wel belangrijk dat er een folder met uitleg van de liturgie klaarligt. Dan kan zo iemand zich goed voorbereiden op de dienst.”
Voor de dominee begint de dienst echt als het zogenaamde votum en groet klinkt. “Het gaat om de groet van God aan de gemeente. Dan begint de dienst! De Heere wijst ons erop dat alle hulp van God komt.” Maar voordat die woorden klinken wordt er al wel orgel gespeeld en vindt er een stil gebed plaats. “Het orgelspel is een inleiding op de dienst. Het is mooi als de tekst van de preek al een plaats heeft in het orgelspel. In het persoonlijke, stille gebed vraagt iedereen om een persoonlijke zegen, dat de dienst met orde mag verlopen en bidt de gemeente om kracht voor de dominee.”

Psalmen
De dominee kiest voor de eredienst de psalmen niet zomaar. “Iedere psalm is als het goed is een antwoord van de gemeente op wat God zegt in de preek, of bij het voorlezen van wet en belijdenis. Daarom is het goed om na het lezen van de Tien Geboden bijvoorbeeld uit Psalm 6 te zingen of Psalm 130:2. Daar zit de bede om vergeving in.”
Niet alle psalmen zijn even makkelijk te begrijpen. “Sta er bij stil dat de psalm verband houdt met de preek. Het antwoord op wat God zegt, zing je als het goed is biddend en tot eer van God.” De dominee wil in zijn aankondiging van de volgende psalm weleens uitleggen waarom de psalm gezongen wordt. Maar hij vindt het niet nodig om de psalm helemaal uit te leggen.“ Je kunt hiermee de kracht van de psalm eruit halen. Een psalm kan het hart van mensen ook raken en veranderen.
Daar heb je niet altijd een preek voor nodig. Het zingen kan tot zegen en heil zijn, tot kracht en tot steun voor gemeenteleden.”

Muisstil
In het grote gebed staat de voorbede voor de gemeente en het gebed voor land en volk centraal. “Ik merk wel eens dat het muisstil wordt in de kerk als ik bid voor iemand uit de gemeente. Vooral omdat men nieuwsgierig is hoe er aandacht aan wordt besteed in het gebed. Maar daar is de voorbede niet voor bedoeld. Het is niet om nieuwtjes uit te wisselen. De voorbede wordt gedaan zodat de gemeente in de dienst meebidt en het in de week meedraagt in het persoonlijk gebed zodat de gebeden daadwerkelijk vermenigvuldigen.”
De dominee vertelt dat vroeger het ‘gebed met de voorbede’ ná de preek werd uitgesproken. “Totdat een maximumtijd voor kerkdiensten werd ingesteld. In de praktijk leidde dat ertoe dat het gebed werd afgeraffeld. Toen is besloten dit gebed voor de preek te houden.” Je zult er vast ook wel eens last van hebben dat het lastig is om je te concentreren, vooral tijdens het grote gebed. De dominee begrijpt dat wel en heeft een tip: “Het helpt als je het gebed in gedachten gewoon nazegt.”

Geen startschot
De dienst eindigt als de voorganger de zegen op de gemeente legt. De dominee benadrukt dat dit geen startschot is om je voor te bereiden om naar huis te gaan. “Als het goed is verlangt de gemeente met hoop en verwachting naar het ontvangen van de zegen. Dat verlangen ziet de dominee te weinig. Zijn we wel echt verlegen om de zegen van de Heere? Net als bij Zacharias waar het volk wachtte op de zegen? Zoals Jakob: Ik laat u niet gaan, tenzij dat Gij mij zegent (Gen.32:26)?” Het is voor dominee Terlouw een zegen als hij hoort dat bij een jongere of oudere uit de gemeente niet alleen de zondag voor de Heere is, maar ook de doordeweekse dagen.

liturgie door de eeuwen heen
Oude Testament / Tempeldienst
Nieuwe Testament / Synagogedienst
Vroegchristelijke kerk / Dienst van woordbediening, tafel des Heeren en gebed
Reformatie / Woordbediening, zang, Heilig Avondmaal, Heilige Doop, gebed en zegen
Nu / Dienst van Wet en Evangelie, bediening van de sacramenten, zang, gebed en zegen.

Waarom zingen wij alleen psalmen?
In de Rooms-katholieke Kerk was de zang vooral een samenspel tussen voorganger en het koor.
Dominee Terlouw legt uit hoe dit in de Reformatie veranderde. “Luther en Calvijn lieten de hele gemeente zingen. Waar Luther ook gezangen liet zingen, vond Calvijn dat er geen betere liederen waren dan de Psalmen. Gods Geest heeft die geïnspireerd. Calvijn zei ook dat je dwalingen al zingend leert. Wat je zingt blijft langer hangen. Dat wij in onze gemeenten nog steeds alleen Psalmen zingen tijdens de kerkdienst komt dus hier vandaan.”

Ds. L. Terlouw is docent aan de Theologische School, waar hij onder andere het vak liturgiek doceert.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen