Katholiciteit en Reformatie.

De middeleeuwen gaven het aanzien aan de volkeren van Europa. De heerschappij van het Romeinsche rijk loste zich op in groote heerschappijen, waarin het Duitsche rijk en de gebieden, die nu Frankrijk vormen benevens Groot Brittannië de hoofd-groepeeringen vormden. En deze groote gebieden waren onderverdeeld in allerlei vorstendommen onder keizerlijke of koninklijke heerschappij. Doch uit deze eigenaardige sociale en politieke ontwikkelingen ontstonden ten slotte de onder politieke machten vereenigde volkeren, die thans nog Europa vormen. Over deze alle had zich de Roomsche hierarchie als eene bijzondere kerkelijke macht de heerschappij verworven. De eene internationale kerkelijke suprematie van den Roomschen pauselijken stoel werd door alle deze stammen, volkeren en natiën erkend. De Roomsche kerk vierde hare triumphen en bereikte alzoo het toppunt harer macht. Er heerschte dien tengevolge eene formeele katholiciteit, die in de eene kerktaal, in den eenen kerkedienst hare uitdrukking vond, ondanks alle talen en alle ethnologische eigenaardigheden, die deze volkeren kenmerkten.
De Reformatie echter maakte aan deze opperheerschappij der Roomsche kerk principieel een einde. In den loop der eeuwen hadden de onderscheidene vorsten en koningen reeds een betrekkelijke zelfstandigheid tegenover den paus voor de kerken hunner volken verworven, zoodat met name de Gallicaansche kerk en de kerk in Engeland reeds een beginsel van zelfstandigheid hadden veroverd. Doch eerst met de Reformatie trad er een principieel andere toestand in. De Reformatie brak met het hiërarchisch beginsel der kerkregeering. Hoewel zulks niet overal even consequent werd doorgevoerd voor de nu geboren lands- en volkskerken, trad toch overal waar de Reformatie tot bloei kwam, er eene besliste breuk met de pauselijke hierachie in. Met name in de landen, die voor het Calvinisme werden gewonnen, had de Roomsche pauselijke heerschappij een einde genomen. De gereformeerde volks- en landskerken verkregen een eigen aristocratisch- democratische kerkregeering. Aristocratisch voor zoover zich de superieure invloed van het standenleven, vereenigd met de superioriteit des geestes, eene heerschende positie kon verwerven; democratisch voor zoover de gemeente in haar geheel op hare zelfregeering een stempel zetten kon. In den aanvang der Reformatie in den Calvinistischen zin waren de kerken zich van haar zelfstandigheid ook tegenover de overheid klaar bewust. Later ging reeds vrij spoedig het besef dier zelfstandigheid teloor en kon de overheid zich allerlei tegenover de kerken veroorloven, zoodat er van de vrijheid der kerk maar weinig meer overbleef. Met name ook de financieele zorg voor de kerkelijke behoeften hadden de kerken te zeer overgelaten aan de overheid. Zij hebben blijkbaar het gevaar, dat daaruit dreigde niet ingezien. De finantieele verhouding tusschen kerk en staat werd in de Reformatie niet of nauwlijks opgenomen. De kerken zeiven schonken er te weinig aandacht aan en in den politieken strijd dier dagen werd het kerkelijk vraagstuk voor de overheid al te vaak een politieke hefboom, waarmede zij hare politieke doeleinden verwezenlijkte. Zoo kwam het, dat de overheid maar al te dikwijls bij hare besluiten fondsen en, goederen, die eigenlijk zonder bezitters waren overgebleven, omdat de vroegere gebruikers allen tot de Reformatie waren overgegaan, eenvoudig bestemde voor den dienst der nieuwe religie. Onrecht was dit niet, omdat er geen Roomsche gegadigden meer waren. Ook kan niet ontkend, dat somtijds bij staatsbesluiten eenvoudig de nieuwe religie zonder vorm van proces werd ingevoerd en tot den godsdienst van staat verklaard. Het ,.imperium" besliste dan over de religie.
Zoo ontstonden de nationale kerken als vrucht van de geweldige sociale en politieke ommekeer, waarmede de Reformatie gepaard ging. Maar het ligt voor de hand, dat de formatie dezer staats- en volkskerken van groote beteekenis was voor het beginsel der katholiciteit. De eene Roomsch Katholieke kerk, die alle volkeren door hare hierarchie overheerschte, had naast zich een aantal andere kerkformaties gekregen. De katholieke eenheid of liever hare eenvormigheid was veelvormig opgespleten. En het kan niet ontkend, dat daarmede een diepere, principieeler opvatting van de Christelijke religie hare intrede deed. Tegenover de formeele eenheid en dus de formeele katholiciteit, die haar steunpunt in de hierarchie vond, verscheen nu de katholiciteit der kerk als een geloofsobject, beschouwde men het katholiek beginsel zelf als uitsluitend gegrond in het geloof in den éénen God en Vader, die in den Heere Jezus Christus het eene fundament der zaligheid gegeven had en dit geloof wekte door den Heiligen Geest. Met name de belijdenis van den Drieëenigen God werd het uitgangspunt van dit nieuwe begrip der katholiciteit. Dit was dan ook volstrekt niet gebonden aan een en hetzelfde instituut der kerk. Kerken met een geheel verschillende regeeringsvorm, die dus uit het oogpunt van het instituut beschouwd heel anders bestonden, konden elkander toch op grond van de eenheid der confessie, dus op den ideëelen grond des geloofs erkennen, met elkander gemeenschap oefenen en elkander zelfs in moeilijke omstandigheden steunen. Doch deze saamwerking berustte alleen op de eenheid dés geloofs. De belijdenis gaf daarbij den doorslag. In de plaats van de zichtbare hiërarchische katholiciteit der Roomsche pauselijke kerk trad dus de onzienlijke geloofseenheid, die voerde tot de belijdenis: Ik geloof ééne heilige algemeene Christelijke kerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen