KLEINE KRONIEK

Kerk en staat in Oost-Duitsland

Meer dan ooit wordt het duideüjk dat de kerk in een communistisch land niet de vrijheid overhoudt om de Heere te dienen overeenkomstig Zijn Woord. Ook in Oost-Duitsland heeft de kerk het niet gemakkelijk, hoewel velen zich schikken onder de communistische heerschappij, die in de grond van de zaak niet weten wil van God en Zijn dienst en die het geloof het liefst helemaal zou willen uitroeien. En toch zijn er altijd in de kerken nog idealisten — als men ze tenminste zo noemen mag — die menen dat het communisme een politieke heilsleer is en dat de kerk toch wel haar vrijheid zal behouden onder de dictatuur van het communisme. Maar het is onmogelijk voor een kerk om naast een communistische overheid trouw te blijven aan haar opdracht. Het communisme is immers ook een soort „godsdienst" en het verdraagt de kerk met haar boodschap van heil en genade niet naast zich. De communistische staat zal immers voor alles zorgen, voor lichaam en geest. En ieder heeft zich te schikken naar de opvattingen van de communistische dictatuur. Noch politiek noch maatschappelijk noch kerkelijk blijft er een greintje vrijheid over voor een mens onder de macht van het communisme. Dat komt duideüjk openbaar in de landen die thans onder het communisme zuchten. De kerkleiders dienen daar ook wilüge werktuigen te zijn van de communistische overheersers. Bij een eventueel conflict weet men immers wie er aan het langste eind zal trekken. Voor het eenvoudige kerkvolk is het een moeiüjke situatie waarin men terecht komt. Want het is steeds duideüjker geworden dat men de ouders tracht te treffen in de kinderen. Wanneer men zijn kinderen christeüjk opvoedt, dan zijn de mogeÜjkheden voor een verdere ontwikkeüng van die kinderen en een bepaalde positie in het maatschappeüjk leven zo uiterst klein, dat men wel vast in zijn schoenen moet staan om trouw te büjven aan het christelijk geloof en aan de kerk.

In mijn kroniek heb ik in dit verband enkele weken geleden aandacht besteed aan de „zelfverbranding" van ds. Oskar Brüsewitz, die het niet langer verdragen kon dat de communistische regering van Oost-Duitsland de jeugd van zijn land naar het atheïsme toedreef en door deze „zelfverbranding" de communisten aanklaagde voor het hele volk. Ik heb toen gesteld dat deze daad nimmer goed te keuren is, maar het laat wel de nood zien van een volk en kerk onder communistische heerschappij. In „Trouw" vond ik nu een artikel waarin gemeld wordt dat deze predikant misschien niet voor niets gestorven is. De schrijver vertelt eerst over poütieke moeiüjkheden doordat er in de nieuwe grondwet geen artikel over de godsdienstvrijheid was opgenomen, een wens waar men later toch nog aan tegemoet is gekomen. In Oost-Duitsland heeft men naast de sociaüstische eenheidspartij ook nog een christeüjke democratische unie. Maar dat stelt niets voor, want deze laatste voegt zich geheel naar de wens van de marxisten. De kerk heeft lange tijd ook geen openÜjk verzet durven plegen. Daar schijnt nu echter wel enige verandering in te komen. En dat zou dan mede het gevolg zijn van de wanhoopsdaad van ds. Brüsewitz.

Conflictsituatie?

Het is wel duideüjk dat de „zelfverbranding" van ds. Brüsewitz de aandacht van het hele land gevestigd heeft op de moeiüjkheden tussen kerk en staat. Ik lees dan ook:

„Een veel ernstiger en dieper ingrijpende gebeurtenis was de geslaagde poging tot zelfmoord van de Oostduitse dominee Oskar Brüsewitz in augustus. De ontzettende tragedie in Zeitz sloeg als een golf door de DDR. De bevolking begreep heel goed waarop Brüsewitz tot deze wanhopige daad was gekomen: hij vond dat de kerk veel te ver gegaan was in het toegeven aan de verlangens van de Oostduitse staatsorganen. De officiële partijorganen trachtten de tragedie te verkleinen tot een wanhoopsdaad van een psychisch onevenwichtig mens, die teveel naar de propaganda uit het Westen had geluisterd. Maar de mensen beseften wel degeüjk dat hier een zeer ernstige kwestie aan de orde werd gesteld. De kennis omtrent de zelfmoord van Brüsewitz ontving de kerkeüjk belangstellende DDR-burger trouwens niet uit zijn eigen krant of kerkblad. De organen van de SED en de CDU deden of we hier te maken hadden met een dwaze hals, maar de mensen hebben geleerd de propaganda te doorzien.

De postbestellers in de DDR hadden het gemakkeüjk in het laatste weekeinde van september, want zij hoefden geen kerkeüjke bladen te bestellen. De vijf evangeÜsche zondagskranten waren geen van alle verschenen, omdat zij de kanselboodschap van de voorgaande zondag bevatten. In deze boodschap werd gesproken over spanningen in de DDR. De kerkleiding zei dat deze spanningen nu maar eens niet verdrongen maar open-Üjk besproken dienden te worden. De leiding van de DDR had het zo gedraaid dat de zetters weigerden zo en rare oproep in lood te gieten, maar iedereen begreep dat hier de staat openüjk door de kerkleiding werd uitgedaagd.

In alle kerken hadden de zondag tevoren reeds onbekende, met potlood en papier uitgeruste luisteraars gezeten, die nauwkeurig toehoorden of de dominee de kanselboodschap voorlas, noteerden hoeveel mensen onder zijn gehoor zaten en hoe de gemeente er op reageerde. De statistiek schijnt de

leiding van de SED bevestigd te hebben in haar vermoeden dat er onrust onder de bevolking was en dat er een groeiend gevoel van zelfbewustzijn bestond.

Er kwamen echter geen belangrijke tegen de kerk gerichte maatregelen. Weliswaar had bisschop Class vorige maand grote moeilijkheden met het krijgen van een inreisvisum voor de DDR, maar de SED-leiding putte zich een maand lang uit in vriendelijkheden tegen de kerk, terwijl anderen er van langs kregen." —

Het is duidelijk dat er toch ook in de kerk van Oost-Duitsland nog wel verzet bestaat tegen de communistische gelijkschakeling. Onbegrijpelijk is en blijft het dat .men in kringen van de Wereldraad van kerken toch met het communisme blijft koketteren. Trouwens niet alleen in die kringen. Want ook in ons land immers vindt men onder de intellectuelen, ook onder kerkelijke intellectuelen, mensen die zich voor het communisme willen inzetten, hoewel men dan een communisme bepleit met een humaan gezicht. Maar zo'n communisme bestaat niet en kan ook niet bestaan.

Synodeuitspraak

Daar allerlei moeilijkheden, waaronder de hierbovengenoemde, zich afspeelden rondom de verkiezingen in Oost-Duitsland, was de overheid nogal voorzichtig. In die tijd kwam ook de synode van de evangelische kerk bijeen:

„Tussendoor kwam de synode van de evangelische kerk, waarnaar iedereen in dat land uitzag. Want: wat zou de kerk nu zeggen over haar relatie met de staat. De gebeurtenissen voorafgaand aan de synode waren niet zo best. De synode werd gehouden in Züssow bij Greifswald, in het noorden van de DDR. De vertegenwoordiger van de kerk uit het Westen, bisschop D. Helmut Class, mocht niet over de grens. Samen met de uit Chili verbannen bisschop Helmut Frenz werd hij bij de grens tegengehouden. Doch later, toen de synode aan de gang was, mochten de twee het land binnen. Een ander teken dat de DDR-leiding kennelijk niet de kerk wilde treffen, maar er slechts op uit was, te laten zien wie er eigenlijk de baas is in het land.

Dat zij de kerk niet wilde lastig vallen bleek tijdens de synode. Hier werd openhartig uit de school geklapt. Het was een althans grotendeels openbare bijeenkomst. De leider van de synode was bisschop D. Albrecht Schönherr, de voorzitter van de evangelische kerk in de DDR. Hij vertelde dat hij zo pas met de staatsleiding gepraat had over twee onderwerpen: de onderwijsfaciliteiten voor christelijke jongelui en over de bouw van kerken in nieuwe woongebieden in het land. In die laatste kwestie, een moeilijk probleem, omdat er veel nieuwe buurten gebouwd worden, kon Schönherr vertellen dat de staat beloofd had zich niet langer te zullen verzetten tegen kerkebouw, waar voor de kerk bescheiden plannen kon indienen. Over de problemen in het onderwijs sprak Schönherr heel openlijk. Hij zei dat de communisten nu eenmaal een ander onderwijsideaal hebben dan de kerkmensen. De staat wil communistisch ingestelde mensen opleiden, die ook tot op zekere hoogte een atheïstische instelling zouden hebben. „Wij zien niet duidelijk hoe zich dit verdraagt met het grondwettelijke principe van de geloofsvrijheid en gelijkberechtiging", zei Schönherr, maar hij verwachtte hierover een nader gesprek met de autoriteiten te kunnen voeren. Dit leek allemaal nogal ontspannen, hoewel getuigend van realisme. De evangelische bisschop uit Maagdenburg, dr. Werner Krusche, ging veel meer in op het wantrouwen dat in veel kerkelijke gemeenten heerst tegenover de kerkleiding, die men vaak te tolerant tegenover de staat vindt. Hij gaf toe dat de kerkleiding soms wat te toegeeflijk is geweest tegenover de staat. Hij vertelde dat hierin een verandering komt, zonder dat het nu om een confrontatie zal gaan." — Men moet natuurlijk niet gering denken over een e.v. verzet tegen de communistische regering. Toch zal men uiteindelijk Gode meer gehoorzaam moeten zijn dan de mensen. De synode heeft uiteindelijk een duidelijk besluit genomen:

„Toen de synode ten einde ging, namen de leden met algemene stemmen een resolutie aan, waarin zij opriepen om een grondige „verduidelijking" van de tegenstelling tussen de gegarandeerde godsdienst — en gewetensvrijheid aan de ene en aan het „opvoedingsideaal van de communistische persoonlijkheid in het op eenheid gerichte socialistische onderwijssysteem" — aan de andere kant. Dat is heldere taal. De ouders en opvoeders werden door de synode aangeraden „op alle niveaus zich in te spannen voor een sfeer van tolerantie", hetgeen in de DDR een protest is dat niet wordt misverstaan." —

De reactie van de communistische overheid is nogal gematigd geweest. Men stelde: „Niemand wordt hier om zijn geloof benadeeld en dat geldt vanzelf ook voor de kinderen, die uit een christelijk gezin komen". Toch is het wel iets om over na te denken. Bisschop Schönherr heeft het wel goed onder woorden gebracht: De communisten willen een onderwijssysteem waarbij de kinderen tot communisten worden opgevoed en niet tot christenen. En daar ligt eigenlijk 't hele probleem in de communistische wereld. Voor de kerk en voor een christelijke opvoeding van de kinderen is in een communistische staat geen plaats meer, omdat men van vrijheid niet weten wil en omdat men allen tot communist wil dwingen. Daarom is het communisme zo gevaarlijk omdat het een ideologie is die niets naast zich duldt zeker het christelijk geloof niet.

Kroniekschrijver.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen