De verovering van Den Bosch
Deze herfst herdacht de Hervormde Gemeente van 's Hertogenbosch haar 350-jarig bestaan. Dat was geen toevalligheid. Want een eenvoudig rekensommetje leert dat het begin van die Gemeente dan moet liggen in het jaar 1629. En wie nog een paar jaartallen in zijn hoofd heeft die belangrijk zijn in de vaderlandse geschiedenis zal terstond bedenken dat Frederik Hendrik, „de Stedendwinger", zich in datzelfde jaar 1629 meester wist te maken van Den Bosch.
Wonend in het land van Heusden, in de omgeving van de Brabantse hoofdstad, is men wellicht iets meer betrokken bij deze herdenking dan wanneer men ergens anders in het land zijn woonplaats heeft. Toch gaat de betekenis van de verovering van Den Bosch en van de overgang van die stad naar de Reformatie vèr uit boven plaatselijke en regionale geschiedenis. Zoals we hopelijk zullen zien is het jaar 1629 van beslissend belang geweest voor de vestiging van onze staat en van het Protestantisme in de Nederlanden.
Het land van Heusden
In het land van Heusden, gelegen in het noorden van Brabant, tegen Gelderland aan, was het licht van de Reformatie al veel eerder doorgebroken. De roomse geestelijkheid had lijdelijk moeten aanzien hoe verschillende stadskerken van beelden werden gezuiverd. De priesters die niet meegingen met de Reformatie legden hun ambt neer en gingen als ambteloos burger in Heusden wonen. Deze stad lag eigenlijk op de grens tussen Holland, dat al voor het overgrote deel voor de Reformatie gewonnen was, en het in grote meerderheid nog Roomse Brabant.
Achtereenvolgens gingen verschillende dorpen in het land van Heusden over naar de Reformatie: Aalburg, Wijk, Veen, Doeveren, Genderen, Eethen en Babiloniënbroek. Vanuit de Classis Gorinchem werd de Hervorming in het land van Heusden krachtig bevorderd. Zelfs plaatsen die voor een groot deel nog R.ooms waren werden van een predikant voorzien. Zo kon candidaat Gijsbertus Voetius, de later zo bekend geworden hoogleraar, die trouwens zelf in Heusden geboren was, in 1611 zijn intrede doen in Vlijmen en Engelen, twee dorpen in de omgeving van Heusden.
Het licht weer gedoofd
In de stad 's Hertogenbosch was het licht van het Woord Gods al vroeg opgegaan. In 1566, het jaar van de beeldenstorm, kregen de Hervormden al vier kerken, waaronder de hoofdkerk, de bekende St. Jan. Daar hield Cornelis van Diest op 24 augustus 1566 de eerste preek. De landvoogdes, Margaretha van Parrria, nam echter krachtige maatregelen ter bestrijding van de Reformatie. Daardoor moesten vele inwoners van Den Bosch, die de Reformatie waren toegedaan, uitwijken naar Kleef. Anderen, die de belofte hadden gekregen dat hun niets zou overkomen als ze niet vluchtten, bleven in de stad. Maar toen de ijzeren hertog, AIva, aan het bewind kwam, werden ze op een schandelijke wijze ter dood gebracht. De vervolging van de Hervormden in Den Bosch duurde twaalf jaar, tot de godsdienstvrede van 1578. Maar in 1579 kreeg Parma de Brabantse hoofdstad weer aan de Spaanse zijde. Dat zou duren tot het jaar 1629, dus precies 50 jaar! Het licht van de Reformatie, dat zo vroeg in Den Bosch was opgegaan, werd weer voor lange tijd gedoofd.
Het beleg van Den Bosch
De stadhouder, Frederik Hendrik, had een winter lang plannen uitgebroed om de belangrijke vesting Den Bosch te veroveren. In het voorjaar had het er de schijn van dat hij een aanval wilde ondernemen op Antwerpen, maar de eerste mei van het jaar 1629 lag hij met zijn leger ineens voor Den Bosch.
De bevolking van de Brabantse hoofdstad was erg spaansgezind en er lag een berucht garnizoen van 4000 man dat tot in de verre omtrek rooftochten organiseerde. De verdediging van de vesting was niet sterk, het materiaal zelfs ouderwets, maar door de afdamming van twee riviertjes, de Aa en de Bommel, kon men heel de omgeving tot een moeras maken en daardoor werd de stad onbereikbaar.
Frederik Hendrik liep er niet in, zoals Maurits er wèl een paar keer ingelopen was... Door middel van graafwerk en watermolentjes legde hij het grote moeras droog. Daarna liet hij het geschut opstellen. De Spanjaarden kwamen opdraven met een ontzaglijk groot leger en ze dachten dat Frederik Hendrik voor zo'n overmacht wel zou wijken. Maar dat gebeurde niet en het Spaanse leger trok af in noordelijke richting, de ene plaats na de andere veroverend. Tot ver op de Veluwe en in het Gooi drongen de Spanjaarden door, heel Holland in paniek brengend. Zelfs de Staten werden bang en eisten dat Frederik Hendrik het beleg voor Den Bosch zou opbreken. Maar deze zei dat hij dan liever stierf. Dc Staten riepen toen alle weerbare mannen in Holland onder de wapenen en inundeerden het land van Gorcurn tot Muiden. De val van Wezel noodzaakte het Spaanse leger terug te trekken.
De capitulatie
Intussen lag Frederik Hendrik nog steeds voor Den Bosch. De stad werd van binnenuit dapper verdedigd, maar tenslotte moest men het opgeven bij gebrek aan munitie en manschappen. Na twee dagen van onderhandelen kon Frederik de stad binnentrekken. Zijn veldprediker, Gijsbertus Voetius, die inmiddels predikant van Heusden was geworden, maar tijdelijk in militaire dienst, heeft deelgenomen aan de onderhandelingen om de belangen van de Kerk te bepleiten. Bepaald werd dat de St. Jan en twee andere kerken aan de protestanten zouden komen, terwijl de monniken en de nonnen hun kloosters mochten houden.
Een citaat moge hier volgen uit het bekende werk van J, de Rek, waaraan ik trouwens de meeste gegevens heb ontleend:
„Het staatse leger had zo zwaar geleden (vooral aan de kamppest) dat de stadhouder reservetroepen uit de garnizoenssteden moest laten aanrukken om tenminste nog een behoorlijke haag langs de aftochtsweg. te vormen. Duizenden belangstellenden uit al de zeven gewesten kwamen kijken. De bezetting trok uit met slaande trom, de gouverneur aan het hoofd, en men zag bisschop Ophovius met zijn sieraden en relieken en andere „poppedingen" afrijden en ettelijke reiswagens vol jezuïeten, en de prins had ze voor alle veiligheid trompetters meegegeven.
Frederik Hendriks naam als veldheer en staatshoofd was voorgoed gevestigd. Voortaan domineert hij in de republiek. Een mensenleven lang was men vertrouw geweest met de gedachte dat bij de grote rivieren 't lands grenzen waren. Nu kwam daar onverwacht Den Bosch bij, een der vier hoofdsteden van Brabant en de zetel van een bisschop, met een groot brok platteland, want ook de Meierij was in de capitulatie begrepen".
De gevolgen
De overgang van Den Bosch betekende ook opnieuw de vestiging van het protestantisme. In 1630 kon een kerkeraad worden gevormd en werden er drie vaste predikanten aan de gemeente.verbonden, later uitgebreid tot vijf! Vanuit Den Bosch werd de Reformatie in de omgeving krachtig bevorderd, zodat ook plaatsen als Eindhoven, Oorschot, Tilburg, Oosterwijk en Vught al spoedig een eigen predikant kregen.
In 1648 werd er zelfs in Den Bosch een Synode gehouden om de zaak van de Reformatie in Brabant te bevorderen. Overal in de omtrek werd het Evangelie verkondigd, al moesten de predikanten zich door de bevolking, die in meerderheid toch rooms was gebleven, heel wat laten welgevallen!
Toch zette dc Reformatie door, ook op het Brabantse platteland. Overal werden schoolmeesters van Gereformeerde religie aangesteld en nog 32 parochies gingen tot de Hervorming over. Priesters moesten de kerken prijsgeven en monniken moesten hun kloosters ontruimen. Soms ging het allemaal wat te drastische in z'n werk, zodat de predikanten niet veilig waren op straat en in sommige plaatsen de Hervormingsgezinde!! moesten verhuizen naar elders. Maar dat een deel van Brabant toch voor de Reformatie werd gewonnen is middellijkerwijze te danken geweest aan de verovering van Den Bosch, de onnéémbare vesting...
Als bijzonderheid kan nog worden vermeld dat de St. Jan, die bijna twee eeuwen in protestantse handen was geweest, door Napoleon in 1810 weer aan de Rooms-Katholieken werd toegewezen. Korte tijd daarvoor had hij in de Brabantse hoofdstad weer een bisschopszetel gevestigd. En — maar dat is zéér recente geschiedenis — bij dc herdenking van het 350-jarig bestaan van de Hervormde Gemeente was de bisschop van Den Bosch, Mgr. Bluysen in eigen persoon aanwezig. De tijden veranderen en wij met hen...
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 14 december 1979
Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 14 december 1979
Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's