Om het pand ons toebetrouwd

Het vijede gebod

(1)

In dit eerste van een kleine serie artikelen over het vijfde gebod, wil ik met u trachten na te gaan wat de centrale betekenis, de eigenlijke zin en de diepste kern is van het vijfde gebod. Om het artikel wat pittiger en bondiger te maken is het in een aantal punten onderverdeeld. Hopelijk doet dat niet te veel afbreuk aan de leesbaarheid, maar komt het de overzichtelijkheid ten goede.

1. Letterlijk luidt het vijfde gebod als volgt: Doe tot gewicht komen uw vader en uw moeder opdat verlengd zullen worden uw dagen op de akkergrond welke Jahwe, uw God, u gevende is' (Exodus 20 : 12). Of in de Staten-Vertaling 'Eert uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land, dat u de HEERE uw God geeft.' Voor 'eren' staat in het hebreeuws de stad KBD, welke wij ook kennen uit het woord Kabood, de zwaarte, het gewicht en zo de eer van Jahwe. Denkt u maar aan de geschiedenis die in 1 Sam. 4 wordt verhaald: e vrouw van Pinehas roept uit I-Kabood, 'en zij zeide: e eer is gevankelijk weggevoerd uit Israël, want de ark Gods is genomen.' Twee opmerkingen nog bij de gegeven letterlijke vertaling: ij land is inderdaad te denken aan de akkergrond waarop de boer zijn bestaan vindt. Het gebod is toebetrouwd (1) hier duidelijk gericht op de situatie van het volk Israël op weg naar het beloofde land. Dit land is God 'gevende', dat wil zeggen: ij geeft het nu en Hij zal het geven in de toekomst. Dat betekent enerzijds datde belofte aktueel blijft, zij blijft aan de orde van de dag, ook in de toekomst mag er uit deze belofte en met deze belovende God geleefd worden. Anderzijds: od blijft de Leenheer van het land. Het land kan uilsluitend op de wijze van de belofte worden bezeten en Israël zal van het gegevene moeten blijven leven.

2. In Deuteronomium 5 : 16 luidt de tekst van het vijfde gebod iets anders: Eert uw vader en uw moeder, zoals de HEERE, uw God, u geboden heeft, opdat uw dagen verlengd worden, en opdat het u welgaat in het land, dat u de HEERE uw God, geven zal.' Extra wordt onderstreept dat het ook hier gaat om het hoog gebod van God. Bij het leven op het land is niet alleen de lengte, maar ook de kwaliteit van dat leven aan de orde. Het gaat in alle opzichten om het gezégende leven!

3. Opmerkelijk is Leviticus 19 : 3 'Ieder zal zijn moeder en zijn vader vrezen, en Mijn sabbatten houden; Ik ben de HEERE, uw God!' We treffen hier aan een samenvoeging van het vijfde met het vierde gebod die wijst op de nauwe samenhang van beide woorden. Inplaats van 'eren' wordt nu het werkwoord 'vrezen' gebruikt, dat we kennen uit de verbinding 'vreze des HEEREN'. Het gaat dan om uiterste eerbied en diep respect, die alleen aan Jahwe toekomen — maar hier dan toch ook op de ouders worden betrokken. 'Daardoor komen zc van het kind uit gezien dicht bij God te staan. Nergens elders buiten Israël vinden we een zo hoge waardering van de vader en de moeder'. (B. Maarsingh). Hier worden niet alleen beide ouders samen genoemd, maar zelfs gaat de moeder voorop. Dat is dan een bijbelse vorm van emancipatie: e doorbreking van een eenzijdig patriarchale struktuur waarin het gezag uitsluitend bij de man en vader berust en de vrouw en moeder in het geheel niet meetelt. Het vers eindigt met 'Ik ben Jahwe, uw God'. Dat is de verbondsformule, liever gezegd de dragende werkelijkheid van het verbond van God met Zijn volk. Zo wordt nog eens onderstreept dat het in het vijfde gebod niet minder dan in het vierde centraal gaat om het verbond Gods, om het leven in de ware verbondsgemeenschap en gehoorzaamheid.

4. Wat is nu de zin van dit gebod? F. C. Fensham vat als volgt samen: 'Dit gebod beschermt de gezinssolidariteit en sanctioneert het gezag van de ouders als een door God gegeven gezag.' In deze omschrijving treffen we twee lagen aan. In eerste instantie gaat het om de bescherming van de ouders en de ouderen in de samenleving. Ze mogen niet monddood gemaakt worden en evenmin op dood spoor worden gerangeerd. Het is heel wel mogelijk dat hier mede een afbakening tegen 'euthanasie' is bedoeld. Onder heidenvolken bestaan immers van oudsher al dergelijke praktijken waardoor ouden van dagen die niet goed meer méé kunnen komen, uit de weg worden geruimd. Zo is het vijfde gebod ook met het zesde nauw verbonden.

Maar daarbovenuit grijpt toch een diepere zin van dit gebod. Het gaat om het ouderlijk gezag. Maar dan niet een gezag dat in zichzelf rust, doch dat naar God verwijst. De ouders zijn 'vicari Dei', stedehouders van God, en daarom dragen ze gezag. Zo is hun gezag tegelijkertijd gefundeerd èn gerelativeerd, tegelijkertijd gegrond èn begrensd. Ouders hebben zeggenschap omdat ze wat te zeggen hebben. En wat ze te zeggen hebben, is te lezen in psalm 78. Het gaat om het doorgeven van Gods beloften en geboden aan het navolgend geslacht. Zo is het vijfde gebod betrokken op de estafetteloop van het heil, op de overlevering van het toebetrouwde pand. De 'eer', het gewicht van de ouders bestaat centraal hierin dat zij handlangers mogen zijn van de geheiligde traditie. Ouders zijn traditores, vertalers en overleveraars van de boodschap van God. En het eren van de ouders is met name het zich door hen laten gezeggen, het oren hebben naar hun boodschap, het overenmen van het pand en zo het voortzetten van de estafetteloop. Op

deze wijze is het ouderlijk gezag en de kinderlijke 'horigheid' niet drukkend en beklemmend — maar juist verrijkend en verruimend. Want dan is het afspiegeling van het gezag van de levende God die bevrijdt uit Egypte's dienstbaarheid. Horigheid aan Zijn Woord is waarachtige vrijheid!

5. Van hieruit valt ook nieuw licht op de belofte die aan het vijfde gebod is verbonden. Niet uitgesloten mag worden de letterlijke betekenis dat aan het eren van vader en moeder een lang en gelukkig leven op aarde verbonden zal zijn. Het Oude Testament toont ons zonneklaar dat ze de godzaligheid niet alleen voor het toekomende, maar wel terdege ook voor het tegenwoordige leven beloften in zich draagt. Ook ai mag de zin dan nog niet omgedraaid worden om de schijnbaar logische conclusie te trekken dat wie jong sterft blijkbaar zijn ouders niet geëerd heeft! De vervulling van Gods beloften is niet na te gaan met behulp van een rekenlineaal of statistiek. Breder gezien wil de belofte zeggen dat er alleen in de weg van het eren van de ouders — dus van het bewaren van het toebetrouwde pand, van het leven in de geheiligde traditie van Gods geboden cn beloften — ware toekomst zal opengaan. Een land waar het leven werkelijk goed is, dat is het land waar van geslachte tot geslacht Gods Woord wordt voortgedragen. Anders is er geen dageraad. De ontzinking aan Gods Woord leidt tot de ontwrichting van de generaties en de ontbinding van de maatschappij. Bij een •stelselmaetige overtreding van het vijfde gebod blijft de mensheid geen ander perspectief dan dat van de verschroeide aarde. Leest u er maar eens op na het beklemmende laatste woord van het Oude Testament (Maleachi 4 : 6b), dat niet voor niets in direkt verband staat met een onoverbrugbaar geworden kloof tussen de generaties.

De gereformeerde ethicus uit het begin van deze eeuw W. Geesink gaat te ver wanneer hij stelt: 'Onder het land, dat de HEERE geven zal, het hemels Kanaan te verstaan, is absurd.' Ik dacht dat in de ware gehoorzaamheid uitzicht wordt geboden op een eeuwige toekomst. Dat mag een nieuwtestamentische verdieping zijn van dit oudtestamentisch belofte-woord.

6. In Efeze 6 : 1--4 grijpt de apostel Paulus terug op het vijfde gebod. Wat hij er van zegt staat onder het voorteken van Efeze 5 : 21. Het gaat om de wederkerige onderworpenheid zoals deze geldt in de gemeente van Christus. Het vijfde gebod blijkt dan een tweezijdige spits te hebben: owel naar de kinderen als naar de ouders toe. De kinderen zullen gehoorzaam zijn in de Heere, dus om Christus' wil. Maar de ouders zullen hen opvoeden als mensen die zelf méde onder 'de lering en vermaning des Heeren staan.' Dus buigende met hun kinderen mee onder hetzelfde zachte juk en dezelfde lichte last des Heeren. Dat sluit alle tyrannie uit: e kinderen worden dan niet geprikkeld en moedeloos gemaakt onder een al te strenge en onredelijke discipline. Paulus schrijft dan van het vijfde gebod: hetwelk het eerste gebod is met een belofte.' Bedoelt hij het eerste gebod van de tweede tafel met een belofte? Het vijfde gebod neemt in elk geval een scharnierfunctie in binnen het tiental —-ook al wordt er over getwijfeld of' het nu tot de eerste of de tweede tafel is te rekenen. Of moeten we de belofte bij liet twééde gebod beschouwen als betrokken op de gehele wet, terwijl dan het vijfde gebod als eerste (en enige) gebod een specifieke belofte in zich zou dragen. Of moeten we lezen: et is een primair gebod mèt een belofte (welke dan nog eens de voorname betekenis van het gebod onderstreept!) Of heeft A. van Roon gelijk als hij denkt aan Deut. 5 : 16 als het éérste en Deut. 22 : 7 als het twééde gebod met een belofte? De mondige lezer oordele zelf!

V.

J.H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen