Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

KLEINE KRONIEK

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

KLEINE KRONIEK

16 minuten leestijd Arcering uitzetten

Vraaggesprek piof. Berkhof

In „Kerknieuws" van 9 januari stond een uitvoerig vraaggesprek met prof. dr. H. Berkhof van Leiden. Het gesprek kreeg als titel mee: Professor Berkhof is nog steeds onderweg. Die titel is aan het verslag gegeven omdat de centrale vraag aan Berkhof voorgelegd was: Bent u in de halve eeuw dat u meedoet aan het theologisch bedrijf veranderd? Hij reageert op die vraag met een opmerking van Karl Barth op een zelfde vraag eens aan hem gesteld. Barth zegt dan: Ik ben een wandelaar, die doorloopt en steeds nieuwe landschappen ziet. Berkhof zegt principieel wat zijn geloof betreft dezelfde te zijn gebleven. Toch noemt hij zichzelf een mens onderweg, die niet stil staat in zijn denken, die voortdurend gaat. Hoezeer hij er aan vast wil houden wezenlijk niet te zijn veranderd, vindt hij wel dat je in elke tijd andere uitdrukkingen en andere formuleringen moet kiezen voor de geloofsinhoud. Prof. Berkhof zegt daar dan het volgende van:

Pendelbeweging

Als u aan mij vraagt of ik mijzelf gebleven ben, dan zeg ik: ik ben veeleer teruggekeerd naar mijn grote liefde voor de ethische theologie. Later heb ik ook lang de invloed ondergaan van Karl Barth. Toen ik barthiaan was, heb ik een tijdlang gedacht: dat is 't nu alleen. Maar ik ben als gelovige onderweg: ik sta in dit leven met zijn ervaringen en ik moet telkens weer leren dat de Heere God mij in dit leven roept en zegent, maar dat Hij mij ook steeds weer bekeert en dat ik steeds weer die weg van bekering naar God toe in mijn denken op alle terreinen opnieuw heb te gaan. Als er een nieuwe theologie opkomt, zoals de bevrijdingstheologie, dan denk je eerst: daar zit wel veel in, maar later ga je ook weer zien dat ze pas echte theologie wordt, als ze door de crisis is heengegaan. De waarheid is niet statisch. Dan zou er een starre orthodoxie ontstaan, waar ik niets aan heb.

— Was u in uw denken vroeger meer statisch dan nu?

— Ja, dat lijkt me wel. Meer dan vroeger heb ik er oog voor gekregen dat we mensen onderweg zijn. We zijn niet alleen met de waarheid onderweg, maar de weg zelf is de waarheid. Zijn de opvattingen van Karl Barth dat? Of is de bevrijdingstheologie dat? Nee, de waarheid is de weg die God met ons aflegt vanaf de plaats waar wij op dit ogenblik staan. In de theologie moet ik daar steeds weer vandaan gehaald worden en moet ik de sprong maken over de kloof vanuit mijn natuurlijke bestaan naar de plaats waar de Heere God mij hebben wil. Mijn studenten staan op een heel ander punt dan wij toen wij gingen studeren. Van dat punt moet ik ze ook afhalen. Ik ben bang voor een orthodoxe scholastiek. De barthianen hebben ook een tijd gehad dat ze heel stoer spraken over het Woord Gods. Dat komt nu niet meer aan.

— Kunt u in de afgelopen halve eeuw theologische hoofdlijnen ontdekken?

— Het is moeilijk in de theologie van dit tijdvak veel hoofdlijnen te zien. Het is meer een heen en weer-, een pendelbeweging. Dat hangt ook wel samen met de situatie in de Europese cultuur. Lange tijd zette men alles op de kaart van de geest, later veeleer op die van de materie of van de ervaring. Ik heb de omslag meegemaakt van de kijk op het geloof van bovenaf naar de kijk op het geloof van beneden af. Die voltrok zich in ons land na 1960. Ik zou willen herinneren aan Robinson en Dorothee Sölle. Daardoor ben ik sterk gedwongen cm mijzelf theologisch weer te bezien.

Gevaarlijk

Je vraagt je al lezende af: waar is het gezag van de Schrift? Gaat die Schrift met ons mee in ons steeds veranderend denken? Of hebben wij ons, ook al verandert er nog zoveel om ons heen, steeds weer te normeren aan die Schrift? Mij valt op dat de Schrift hier helemaal niet genoemd wordt. De mens die denkend bezig is met de vragen van zijn tijd heeft kennelijk bijna alles in de melk te brokkelen. En die mens komt de ene tijd daar uit, de andere keer ergens anders. Wat voor gevolgen dit denken heeft, blijkt uit de volgende uitspraken die prof. Berkhof doet.

Berkhof over Christus

Het gesprek gaat dan als volgt verder:

— Hoe ziet u Christus?

— Je kunt Christus helemaal als mens zien, maar je moet dan wel weten wat je . bedoelt. Hij is namelijk de Nieuwe Mens. Je mag van Hem niet een soort dubbelwezen maken.

— Beschouwt u Hem ook als God?

— Ja, maar dan moet je wel de nadruk leggen op het woordje ook.

— Is Hij naar uw mening de Middelaar, de Verlosser?

— Ja, maar dan is het wel belangrijk te luisteren naar wat Paulus in de eerste brief aan Tirnotheüs schrijft, namelijk dat er één Middelaar tussen God en mensen is, de mens Christus Jezus. Ik zou hier in verbondstermen willen denken. God zoekt een verbondspartner. Er is dan pas heil, als God en de mens samen zijn, want God kan niets doen zonder de mensen. Als de mensen niet willen meewerken, is alles nog verloren.

— Kunt u de woorden van de Heidelbergse Catechismus in zondag 5 en 6 onderschrijven, dat Christus tegelijk waarachtig God en een waarachtig en rechtvaardig mens is?

— Zoals het daar als tweeheid geformuleerd wordt, nee. Christus komt. eindelijk als de verbondspartner, geheel naar Gods beeld en wil en van Hem doordrongen. Hij is zo in de gemeenschap met God betrokken dat Hij God mag worden genoemd, zeker na Zijn verhoging. Maar dan zeg ik er direct achter: dat zal ook ons voorland zijn, wij zullen óók de goddelijke natuur deelachtig worden in zijn sporen door de genade die we in Hem ontvangen. De naam zoon van God geeft Paulus ook aan ons.

— In een andere zin?

— Dat staat er niet apart bij. Paulus spreekt over Christus als Zoon Gods en dan zegt hij erbij: gij zijt allen zonen Gods. Dan zegt hij niet: ja maar, in andere zin. Christus is God krachtens Zijn hele wezen als nieuwe schepping en wij zijn het door de Heilige Geest.

— Gelooft u dat de maagdelijke geboorte van Christus, Zijn opstanding en Zijn hemelvaart werkelijk gebeurd zijn?

— Van deze drie feiten noemt de Bijbel er maar één als een echt heilsfeit. Dat is de opstanding van Christus. Daarvan hangt alles af. Christus is werkelijk opgestaan uit de doden. God heeft Hem verhoogd vanwege Zijn gehoorzaamheid en gezegd: hier is de mens zoals Ik hem wil hebben, de mens die bij Mij thuiskomt, die niet in de dood kan blijven. Dat Christus werkelijk is opgestaan, is primair duidelijk gewerden door Zijn verschijningen. Ook door het open graf, maar men heeft het pas gezien door Zijn verschijningen. De discipelen wisten toen wie Hij was en dat Hij over de dood heen met God leeft.

De maagdelijke geboorte is zo'n heilsfeit niet. Waarom zou Jozef, in ieder geval een man, Christus niet kunnen hebben verwekt? Ik kan nergens in het Nieuwe Testament vinden dat de geboorte van Christus uit de maagd als heilsfeit wordt genoemd. Paulus, Johannes en ook Jezus Zelf doen dat nooit. Alleen Mattheüs en Lucas vertellen het verhaal van de geboorte van Christus uitvoerig. Daarin is de bedoeling van God prachtig uitgedrukt. Het verhaal wil laten zien dat Christus van boven is verwekt. Hij is een nieuwe schepping, maar waarom een nieuwe schepping wel kan plaatsvinden, als er alleen van een vrouw en niet van een man sprake is, heb ik nooit begrepen. Brengt een man dan alleen het zondige aan en niet de vrouw? Maar het blijft een mysterie: hoe is het mogelijk dat de mens die God bedoelde, toch ergens geboren is? Dat moet een nieuwe daad van God zijn. Christus is dan ook de tweede Adam, en dat is Hij door een scheppingsdaad van God.

Betreurenswaardig

Deze uitspraken zijn toch wel schokkend, ook al waren ze bekend voor wie op de hoogte is met Berkhofs opvattingen. Vinden we hier niet iets van de ergernis die het Evangelie oproept bij de natuurlijke mens? Heeft de kerk in de maagdelijke geboorte van haar Zaligmaker niet altijd willen verwoorden het genade-karakter van het hei'? Zonder ons toedoen is de weg der zaligheid in Christus geopenbaard. God grijpt in in de hopeloze toestand waarin het mensdom zich na Adams val bevindt. Hij zendt en schenkt Zijn eniggeboren Zoon in ons menselijk vlees. Dat onthult onze mateloze verlorenheid. Wie wil daarvan weten uit zichzelf?

Modaliteitenkerk

Onder bovenstaand opschrift geeft prof. Berkhof dan zijn visie op de Gereformeerde Kerken en de Hervormde Kerk. Geen wonder dat hij het Gereformeerde rapport over het Schriftgezag toejuicht, zoals te lezen staat. Leest u maar:

— Hoe beoordeelt u de ontwikkeling in de Gereformeerde Kerken? Zijn ze een richtingenkerk geworden? De Hervormde Kerk wilde dat na de oorlog niet meer zijn. Moet je echter niet zeggen dat Nederland in plaats van een richtingenkerk minder er één bij kreeg?

— De Hervormde Kerk wilde van richtingenkerk modaliteitenkerk worden, waarin alle groepen bij alle verschillen die ze best mogen hebben, toch het besef hebben dat ze elk een modaliteit van het ene geloof zijn. Dat is niet helemaal gelukt. Ze is in sommige opzichten nog wel degelijk

een richtingenkerk. Maar de Gereformeerde kerken zijn een modaliteitkerk geworden in de goede zin van het woord. Als voorbeeld zou ik willen noemen het rapport over de aard van het Schriftgezag. Het is toch geweldig dat de Gereformeerde Synode dat met algemene stemmen heeft aangenomen. Hoe het mogelijk is, begrijp je niet. Dat is een bewijs dat de Gereformeerde Kerken geen richtingenkerk, maar een modaliteitenkerk zijn.

— Maar aile modaliteiten in de Gereformeerde Kerken staan er toch niet achter? De verontrusten zullen er opnieuw van geschrokken zijn.

— Waren die dan niet in de synode vertegenwoordigd? De synode is voor mij in ieder geval een goed voorbeeld van een synode van een modaliteitenkerk. De hervormde synode zou zo'n rapport ncoit kunnen aannemen. U moet niet vergeten dat de deputaten er zes a zeven jaar met elkaar over gepraat hebben. Dat zal ook in de gemeenten moeten gebeuren.

— Zou je de eenheid in de Hervormde Kerk en in de Gereformeerde Kerken niet de eenheid van de kaartenbak mogen noemen? De Zwinglibond en de uiterste vleugel van de Gereformeerde Bond vormen geen eenheid, maar ze zitten in dezelfde kaartenbak. Is dat ook niet zo met de aanhangers van de nieuwe theologie en de verontrusten in de Gereformeerde Kerken?

— Wat de Hervormde Kerk betreft ben ik het met u eens. Ik zei al dat deze kerk nog te veel een richtingenkerk is. Maar zo'n eenheid van de kaartenbak kan ik niet aangeven in de Gereformeerde Kerken, althans niet op de synode. Ik dacht dat de mo-daliteiten daar toch dicht bij elkaar stonden. De verontrusting over sommige theologen van de Vrije Universiteit begint in de Gereformeerde Kerken toch te luwen. Men krijgt langzamerhand wel door dat deze theologen op allerlei fronten best goed staan. Voor mij zijn de Gereformeerde Kerken in ieder geval een goed voorbeeld van een modaliteitenkerk.

— Heeft de Hervormde Kerk na de oorlog zich in de naar uw mening goede richting ontwikkeld?

— Ja, maar na 1960 niet meer. Teen is het ideaal weer verder van ons afgekomen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog en daarna, in de tijd van Kraemer en de richtingsgesprekken hielden we veel meer rekening met elkaar dan nu. Na 1960 zijn de gesprekken verzand. Daarna is de polarisatie sterk toegenomen. Maar ik meet daaraan toevoegen dat wij in ons land thans een pluriformiteit beleven die wij misschien nog nooit gekend hebben. Dan is de eenheid van de Hervormde Kerk, hoe gebrekkig ook, misschien de beste die te bereiken is: ze is een kerk die geen leertucht toepast en die allerlei mensen die zich naar Jezus Christus willen noemen, in de gelegenheid stelt hun zegje te doen, maar die wel op haar synode op een ogenblik judiciële leertucht uitoefent en zegt: wacht eens even mensen, is dat nu wel goed wat jullie daar deen?

— En trekt iemand zich daar dan wat van aan?

— Ik geef u toe dat men zich daar vaak alleen maar wat van aantrekt, als men het er mee eens is en als men denkt dat men er wat mee kan doen.

Liever rood dan dood

Aan het eind van het gesprek wordt ook Berkhofs mening gevraagd terzake van het IKV-standpunt. Hij zegt op vragen daarover het volgende:

— Hoe denkt u over het standpunt van het Interkerkelijk Vredesberaad inzake de kernbewapening? Krijgen alleen de tegenstanders van het IKV vuile handen? Krijgt ook het IKV die zelf niet? Is de uitspraak van de hervormde synode dat we desnoods een dictatuur moeten aanvaarden, omdat de Heere ook daarin met ons kan zijn, niet wat erg goedkoop? We hebben toch ervaren wat vijf jaar dictatuur betekent. Na vijfendertig jaar lijden nog veel mensen door allerlei trauma's.

— Het hoogste dat er voor een christen bestaan kan, is de gemeenschap met God en de doorwerking van Zijn Geest. Daartegenover zijn onze nationale zelfhandhaving, ons welvaartspeil en zelfs onze vrije meningsuiting secundair. Echte vrije meningsuiting mag best een daad van moed zijn. U moet eens letten op de kerk in Oost-Duitsland. Heeft zij zich er ooit aan gestoord of ze iets wel of niet mocht zeggen? Er vinden meer doopsbedieningen plaats in Moskou dan in Amsterdam.

— In de oorlog zaten onze Nederlandse kerken ook vol. Misschien was de Heere in de hongerwinter meer in Amsterdam aanwezig dan nu in deze welvaartstijd. Ook tijdens de bezetting was de Heere met ons. Maar dat was nog geen reden om je niet tegen de nazi-dictatuur te verzetten.

— Ik zoek de dictatuur niet. Ik ben geen pacifist, maar er komt een ogenblik dat je niet meer alleen Rusland vernietigt maar alles vernietigt. Als ik zeg: liever rood dan dood, dan bedoel ik dat de Heere ook tijdens een Russische bezetting met ons kan zijn.

— De nationale onafhankelijkheid, het wel-

vaartspeil en zelfs de vrije meningsuiting zou je misschien kunnen opofferen, omdat je ook onder de druk moet kunnen leven. Maar als je ziet hoe goddelijke en menselijke wetten overtreden worden, hoe joden naar de gaskamers worden gedreven, zou je dan ook niet mogen ingrijpen rnet een atoomwapen?

— Ik geloof dat je dat' inderdaad niet mag doen. Trouwens, de geallieerden hebben ook geen enkele bom in de omgeving van Auschwitz gegooid. Maar ze hebben wel steden als Dresden gebombardeerd. We moeten ons realiseren dat wij geen keus hebben: we gaan samen onder of we deëscaleren samen. Dan moeten wij maar de eerste stap doen en die mag dan eenzijdig zijn.

— Keurde u in de oorlog een bombardement op Dresden ook af? Heel wat Nederlanders zeiden toen dat het geluid van de overvliegende bommenwerpers hun als muziek in de oren klonk. Hoeveel mensen waren er ook niet dankbaar dat hun kinderen uit de concentratiekampen van de Japanners werden bevrijd na het bombardement op Nagasaki en Hirosjima, waarvan men toen meende dat het de capitulatie van de Japanners bracht.

— In de eerste oorlogsjaren had ik ook geen bezwaar tegen het bombardement op Duitse doelen. Maar ik schrok toen ik hoorde hoe Duitse vrouwen hun kinderen in het water gooiden om ze de pijnen van de dood in. de vlammen te besparen. Ik vroeg me af of dat alles nodig was. Nu kun je wel zeggen dat veel Nederlanders in de kampen van de Japanners hadden moeten blijven, als de atoombom niet was gegooid, maar nu moeten veel mensen verschrikkelijke pijnen lijden omdat die bom wel is gegooid. Wie de eerste atoombom gooit, weet dat een ander de tweede zal gooien en kiest in feite voor de vernietiging van de wereld. Dat is geen wapen meer.

De NATO biedt in dit opzicht een schijnvertoning. Wat is er gebeurd na de invallen van de Russen in Hongarije en Tsjechoslowakije? De NATO weet dat Rusland niet van plan is de grens tussen het oosten en het westen te overschrijden. Geen autoriteit in de NATO verkeert in de mening dat de Russen naar het westen zullen oprukken. Zc hebben zich altijd aan die grens gehouden en ze zullen dat ook in de toekomst doen. Omgekeerd weet Rusland dat de NATO niet in het oosten zai ingrijpen. We hebben alle volken die in het oosten tot opstand kwamen in de steek gelaten: de Hongaren, de Oostduitsers, de Tsjechoslowaken en de Polen. We hebben geen NATO-vinger uitgestoken, maar toch moesten de militaire uitgaven bij elke opstand in het oosten weer worden verhoogd. De NATO heeft als bevrijdende macht geen betekenis, wel als beschermende macht. Dat geldt voor het Warschau-pact evengoed. Als wij niet wisten dat er Russische legers waren, zouden wij van onze kant heel spoedig een eind maken aan het communisme.

— Zou dat zo erg zijn? Hongarije en Tsjechoslowakije hebben om de bevrijding gevraagd.

— Dat is ook zo, maar dat is hier niet het punt in geding. Het oosten en westen weten precies hoe ver ze gaan kunnen. Ze weten van elkaar dat ze niet van plan zijn om oorlog te voeren. Maar ze zijn wel bereid om hun eigen territoir met hand en tand te verdedigen. Als de NATO en het Warschau-pact beide over een gering aantal wapens zouden beschikken, zou dat hetzelfde effect hebben. De bescherming van het eigen gebied zou helemaal niet behoeven te lijden onder een vermindering. Men zegt wel eens dat het aan de kernbewapening te danken is dat er al vijfendertig jaar vrede is. Dat heb ik nooit ontkend, maar ik moet zeggen dat we zo niet kunnen blijven doorgaan.

Tenslotte

Ik heb aan dit gesprek met Berkhof nogal aandacht gegeven. Niet omdat ik zoveel instemming kan geven aan zijn woorden. Wel omdat hij woordvoerder is van een zeer brede gedachtenstroom in de kerken. Berkhof is de voorzitter van de Nederlandse Raad van Kerken. Hij heeft in de Wereldraad een vooraanstaande plaats ingenomen. Zijn woord heeft bij velen gezag. I-Iet is goed te weten wat er in onze tijd in kerk en samenleving leeft. Wie onder het gezag van de Schrift wil buigen, ziet zich gerekend onder een steeds kleiner wordend aantal vergeten lieden die niet meer au sérieux worden genomen. De goedkeuring van God zij cns echter voornamer dan het applaus van mensen.

Dit artikel werd u aangeboden door: https://www.hertog.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 23 januari 1981

Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's

KLEINE KRONIEK

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 23 januari 1981

Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's