KLEINE KRONIEK

Discussie over de schrijver Maarten 't Hart

In de rubriek Kerkelijk leven in De Reformatie schrijft prof. Kamphuis nog weer het een en ander over het werk van de bekende moderne romanschrijver Maarten 't Hart. Hij deed dat dit jaar al eerder. In een viertal artikelen in De Reformatie schreef hij over het thema „Maarten 't Hart en de christelijke belijdenis van de voorzienigheid". Prof. Kamphuis toont in deze artikelen aan waarom het de schrijver 't Hart gaat in de roman 'Een vlucht regenwulpen', 't Hart verwerpt, aldus Kamphuis, wrevelig de gereformeerde belijdenis over Gods voorzienigheid, zoals die bondig beleden staat in Zondag 10 van de Heidelberger Catechismus. Prof. Kamphuis stelde in genoemde vier artikelen dat 't Hart dat niet deed omdat hij zelf problemen had met deze leer van de christelijke kerk. Maar zijn oppositie komt voort uit zijn radicale haat tegen heel het evangelie. Welnu, prof. Kamphuis meldt dat op zijn artikelen een boze reactie is gekomen van Martin Ros, een topman bij de Arbeiderspers die de boeken van Maarten 't Hart uitgeeft. Kamphuis wordt in het vakblad voor dc boekhandel (Boekblad) door genoemde Ros uitgemaakt voor een soort moraal-theologische dictator in het gereformeerd-vrijgemaakte kamp. Kamphuis zou hebben beweerd, aldus Ros, dat het werk van 't Hart de regelrechte hand van de antichrist vertoont! Hier gaat prof. Kamphuis dan o.a. nader op in in dc genoemde rubriek Kerkelijk leven in De Reformatie van 10 september j.1. Ik licht daar een voor mij belangrijk deel uit die zeker de lezers van één of meerdere werken van Maarten 't Hart zal interesseren. Prof. Kamphuis schrijft aldus:

„Toch is er één punt, waarover ik, nu in Boekblad op mijn artikelen is gereageerd, enigszins dóór wil spreken. En dat ook bewust in déze rubriek. De kwalificatie 'een soort moraaltheologische dictator' laat ik verder graag voor rekening van dhr. Ros. Van meer belang is zijn mededeling dat ik in mijn artikelen heb geconcludeerd 'dat het werk van 't Hart de regelrechte hand van de antichrist vertoont!' Ook het uitroepteken behoort tot het citaat. Dat kan alleen maar betekenen dat dhr. Ros uiting wil geven aan verbazing, misschien aan verontwaardiging dat zó iets mogelijk is. Hij wil maar zeggen: zo zout heb ik het nog niet vaak gegeten: Maarten 't Hart en de antichrist bij elkaar gezet!

Van mijn kant begrijp ik van deze verbazing weinig of niets. Ik zal niet herhalen wat ik over Maarten 't Hart in vier brede artikelen heb opgemerkt. Men kan het nalezen. Waar het nü om gaat is déze zaak: ik heb gesteld dat Maarten 't Hart een toegewijd volgeling van Friedrich Nietzsche is. Wanneer dat een gegeven zou zijn dat alleen van buiten af zou zijn aangedragen (bijvoorbeeld vanuit De som van misverstanden en De kritische afstand van dezelfde schrijver), dan zou het natuurlijk nóg volkomen legitiem zijn geweest om Nietzsche ter sprake tc brengen bij de vraag waarde bronnen liggen van 't Harts haat tegen het evangelie. Maar de zaak ligt nog veel duidelijker.

Binnen de roman Een vlucht regenwulpen heeft Nietzsche een beslissende plaats. De ik-figuur Maarten neemt volstrekt afscheid van het geloof, waarin hij is opgegroeid in een kritische confrontatie met de 'dogmatische studie' van G. C. Berkouwer over De voorzienigheid en déze confrontatie loopt uit op het aanvaarden van het anti-evangelie van Nietzsche: 'God is dood'. Als de ikfiguur Berkouwer heeft aangehoord in een of andere lezing, dan schudt hij eindelijk deze 'zekerheden' van zich af: 'ik had krampachtig geprobeerd het geloof te behouden en het bezoek aan die kerk was bedoeld als bezegeling daarvan en nu (dus na de deceptie in het aanhoren van Berkouwer) zou mij niets meer resten dan krampachtig het geloof te verliezen' (Een vlucht, 130). En in dc worsteling om het geloof kwijt te raken, komt

Nietzsche als de 'verlosser': 'Ik vatte kou en moest daarna twee weken lang koortsig het bed houden en Jacob bracht mij de werken van Nietzsche die mij niet alleen steunde bij mijn pogingen om het geloof te verliezen maar ook hielp om mijn isolement te aanvaarden' (131). Op dit punt heeft de roman inderdaad heel sterk autobiografische trekken. Als Maarten 't Hart voor zichzelf spreekt zegt hij bijna woordelijk hetzelfde, alleen nog wat krasser: 'Nietzsche betekent ongelofelijk veel voor me. Toen in de herfst van 1965 mijn geloof wegrotte, kreeg ik de boeken van Nietzsche in handen; hij heeft me op de been gehouden, hij heeft me uit de modderpoel van het christendom omhoog getrokken. Sindsdien lees ik vrijwel dagelijks in zijn magistrale werken' (De kritische afstand, 201).

Dit element wordt de roman ingedragen. Nietzsche is heilsboodschapper voor de Maartenvan-de-roman geworden. Bij hém, Nietzsche, ligt de vrijmaking uit de christelijke modder.

Nietzsche is de man die in de vorige eeuw voor het eerst heeft gezien dat voor Europa 'God' dood is, maar dat Europa, het Westen daarvan de consequenties niet durft te trekken. Daarom provoceert Nietzsche tot een radicale keus. Een duidelijke keus tegen de Christus van het Evangelie, tegen de God van het Verbond, tegen het gezag dat van buiten tot de mens komt. Nietzsche dwingt Europa tot de anti-christelijke keus, ook op het gebied van moraal en ethiek. Hij ontwijkt dat woord 'antichrist' geen ogenblik. Het is erenaam voor hem, zelfbenoeming, zoals overvloedig uit vooral zijn latere werken zou zijn te documenteren. Er zijn aan Nietzsche ongetwijfeld allerlei aspecten. Hij heeft grote invloed geoefend in de psychologie, in de psychiatrie, in de wijsbegeerte.

En ik zal niet ontkennen dat 't Hart ook op die deelgebieden een oplettend luisteraar naar Nietzsche is geweest. De waarnemer 't Hart weet zich verplicht aan de vlijmscherpe waarnemer van het menselijk gedrag die Nietzsche is geweest. Maar het was bij Nietzsche wèl opgenomen in zijn éne, existentiële 'neen' tegen de God in wiens naam hij was gedoopt. Omdat die God dood was, daarom moest vanaf de aller-allereerste grond alles opnieuw in kaart worden gebracht. En nü: autonoom. En dat zonder compromis. Omdat ook Nietzsche zich nooit heeft kunnen onttrekken aan de macht van de levende God en van de Christus, de Zoon van de Levende, daarom was zijn compromis-loos 'neen' een neen van wit-gloeiende haat, haat óók tegen de laatste resten van wat er over was gebleven aan geloof. Dat moest en zou uitgedelgd worden. Daarin ontmoette Nietzche de slaven-moraal, die eeuwenlang het vrijheids-instinct van de antieke beschaving had gecorrumpeerd, toen dc mens nog heer was over zichzelf en in deze vrijheid over zichzelf beschikte en daarover sprak (b.v. de euthanasie). Maar de slaven-moraal van het christelijk geloof had deze dingen onbespreekbaar gemaakt. Daarom wilde Nietzsche het compromis wegschroeien om de weg vrij te maken voor de mens die héér is en zich héér weet.

Het is niet te ontkennen dat het 'neen' van Nietzsche consistent is, als ook dat het geladen is met een existentiële vulling. Plet is de haat van een mens die antichrist wil zijn.

De auteur 't Hart heeft voor deze 'heilsweg' gekozend'

Terecht

Het is terecht dat prof. Kamphuis ons deze achtergrond van 't Harts werken laat zien. Het is ook voor lezers van diens werken nodig dit te weten. Ik weet dat er onder ons jongeren èn ouderen zijn die geboeid zijn door de werken van deze schrijver. Sommigen worden er door meegesleept en zelfs beïnvloed. Ik onderstreep de waarschuwing van. prof. Kamphuis: er steekt eenTerechtstuk propaganda in voor de antichrist.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen