LUTHER NA 500 JAAR*)

Een belangrijke uitgave in het kader van het Lutherjaar 1983 van de hand van een aantal Lutherkenners wier namen op blz. 168 te vinden zijn.

Wat dit werk buitengewoon interessant maakt is de bloemlezing uit Luthers eigen geschriften over zeer aangelegen onderwerpen, zoals de verhouding Wet en Evangelie; de tweevoudige gerechtigheid, het hoogwaardig sacrament van het heilige en ware lichaam van Christus, het Magnificat, (is de Lofzang van Maria) voornamelijk het voorwoord op de uitleg; Luthers manier van spreken over de vijf boeken van Mozes; over de slaafse wil t.o. Erasmus en tenslotte Luther, Israël en de Joden.

Over het algemeen valt te constateren dat hetgeen wat Luther geschreven heeft vrij uitvoerig en tekstgetrouw is weergegeven en dat de bespreking van de vertaalde fragmenten in grote mate objectief is, behoudens enkele uitzonderingen. Op die manier krijgen we goede informatie en worden we aangezet om ons nader te verdiepen in wat Luthers meest aangelegen intentie is geweest, de verkondiging van de soevereine genade van God en de uitwerking daarvan in de rechtvaardiging van de goddeloze door het geloof alleen.

Ik kan niet alles weergeven wat ik hier aan belangrijks vond. Een enkele accentuering moge de belangstelling voor het meerdere dat geboden wordt prikkelen. Opvallend en verrassend is het om te lezen op welke wijze Luther de verhouding Wet en Evangelie uitlegt en daarbij te zien hoezeer hij nadruk legt op de eenheid van die beide, zonder het onderscheid te verwaarlozen. Al is de Wet het Evangelie niet, noch het Evangelie de Wet. Ik denk bijvoorbeeld aan een zin als: „Dat zijn de geheimenissen, n.1. dat de geestelijke interpretatie van de wet - en die geestelijke interpretatie schenkt ons het Evangelie — de mensen onderricht tot volkomen kennis van zonde en van zichzelf, om zo de genade Gods als absoluut noodzakelijk te laten zien". We zouden daar met elkaar eens dieper over na moeten denken terwille van de heilloze polarisatie tussen wettische verstarring enerzijds en een aangepraat geloof anderzijds, waarin elke notie van ontdekking aan schuld en zonde ontbreekt. Aan drs. K. Zwanenpol, die toch wel een goed objektief kommentaar bij dit hoofdstuk (1) levert, zou ik willen vragen wat hij bedoelt als hij op blz. 26 (het gaat daar om geestelijke interpretatie van het zevende gebod) zegt: „waar mensen zich werkelijk in liefde aan elkaar overgeven daar wordt geen echtbreuk gepleegd". Ik wil niet veronderstellen dat hij hiermee opening geeft voor een vrije sexuele moraal, maar dan dient dit er op zijn minst bij gezegd te worden.

Indringend is het tweede hoofdstuk, geschreven door dr. J. T. Bakker, waarin hij een sermoen van Luther bespreekt uit de jaren 1518 of 1519 en dat gaat over de „Tweeërlei gerechtigheid" n.a.v. Filippenzen 2 : 5.

Luther betrekt dit paulinische woord niet direkt op de wezenseenheid van de Vader en de Zoon. Goddelijke gestalte zegt Luther, dat is de wijsheid, macht, gerechtigheid, goedheid, vrijheid, het niet onderworpen zijn van Christus aan de zonde.

Dit alles heeft Christus niet als een roof geacht, hetgeen volgens Luther zeggen wil: Christus heeft zich niet op grond van dit alles trots gedragen tegenover de Vader. In het zich beroemen op eigen gerechtigheid worden wij, van huis uit trotse farizeeërs die we zijn, juist wel als (eer)rovers van God aangeklaagd. Een nadenkertje voor alle tijden en alle mensen! Het volgende hoofdstuk van de hand van dr. F. T. Bos behandelt fragmenten uit Luthers avondmaalsleer, met zijn verweer tegen de sacramentalistische opvatting. Echter blijft wel duidelijk overeind staan de lichamelijke tegenwoordigheid van Christus, met, in en onder de tekenen van brood en wijn, Luthers consubstantiatie. Niettemin mogen we de Hervormer dankbaar blijven voor de heldere bijbels-reformatorische geluiden die hier doorklinken.

Drs. Th. M. M. A. C. Bell leidt Luther's voorwoord op het Magnificat in, waarbij ons duidelijk wordt dat Luther Maria wegtrekt uit de sfeer van de middeleeuwse Marialogie. Belangrijk genoeg ook voor vandaag als we merken dat vanuit het Vaticaan de Marialogie opnieuw sterkere accenten begint te krijgen.

Over Luthers manier van preken over de Vijf boeken van Mozes, waarin de allegorese nogal sterk benadrukt wordt schrijft dr. J. P. Boendermaker. Zeer interessant om te lezen en ook om te zien hoe Luther, hoewel nauwkeurig in het exegetiseren, in het allegoriseren ook weer kind van zijn tijd was. Overigens dacht ik bij het lezen van bepaalde fragmenten: Wat zouden zulke „vondsten" het tot in onze moderne 20ste eeuw nog uitstekend doen. Inlegkunde schijnt, als je zo hier en daar je oor eens te luisteren legt en proeft hoe „mooi" de mensen het vinden, een onuitroeibaar gewas te zijn op de akker van de kerk.

Ik kan het aan de andere kant niet met Boendermaker helemaal eens zijn als hij zegt dat wanneer Abraham beloofd wordt dat in zijn zaad alle geslachten van de aarde gezegend worden en Luther dit rechtstreeks als een voorzegging van Christus ziet, Luther daarmee het Oude Testament te veel of te uitsluitend tot een boek van christenen maakt, zodat de Joden de christenen daarom niet kunnen aanvaarden (blz. 101), Paulus werpt daar m.i. in 2 Korinthe 3 : 3—16 een ander licht op.

Drs. T. H. M. Akerboom schrijft een boeiend hoofdstuk over de strijd tussen Luther en Erasmus over „de slaafse wil" (Luther) t.o. „De vrije wil" (Erasmus). Hier raakt Luther de kern van het Evangelie. Hij polemiseert scherp en toch broederlijk. Inhoudelijk en methodisch valt er veel uit te leren.

Het slothoofdstuk bevat een kort artikel van dr. H. A. Oberman en fragmenten van Luthers twee belangrijkste geschriften over het jodendom uit 1523 en 1543. (Fragmenten en een lopend commentaar zijn in overleg met prof. Oberman door dr. Boendermaker vertaald en bewerkt). Niet te ontkennen zijn de schaduwen die in Luthers opvattingen over de Joden zich in de geschiedenis hebben vooruitgeworpen. Toch ben ik dankbaar dat het Anliegen (de diepste intentie van Luther) duidelijk en evenwichtig onderkend is. Gelukkig is Luther niet zonder meer een antisemiet geweest. Zijn felle uitspraken komen voort uit liefde tot het evangelie van vrije genade wat voor hem onopgeefbaar was. Oberman wijst er terecht op dat we het grote verschil tussen anti-judaïsme (denk aan Paulus' Galatenbrief) en antisemitisme duidelijk moeten onderkennen. Anders doen we aan geschiedvervalsing. Als we dit zo stellen en daarbij verdisconteren de verkeerde voorlichting die verkeerde vooroordelen opriep, dan hoeven we ons niet te conformeren aan de al te krasse maatregelen die Luther voorstond, maar dan worden we wel voorzichtig om de schuld van de Holocaust zonder meer op Luther en de kerk af te schuiven, zonder te bedenken dat de Jodenhaat uit de boezem van het Nationaal Socialisme is opgekomen, de in de diepste grond niet alleen anti-

joodse-, maar ook anti-christelijke en antigoddelijke beweging, die Europa en voor een deel ook Afrika barbaars heeft geteisterd.

De ruime aandacht die dit boek kreeg moge de opschorting van de bespreking enigszins excuseren en stimuleren tot een: neem en lees.

Taal en stijl zijn voor elke belangstellende lezer begrijpelijk gehouden.

K. a. Z.

H. V.

Teksten vertaald en besproken. Redactie dr. J. T. Bakker en dr. J. P. Boendermaker. Uitgeversmaatschappij J. H. Kok, Kampen, 168 blz. Prijs ƒ 34, 50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen