Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De Hogeschool van Franeker

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De Hogeschool van Franeker

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

We blijven aan het herdenken in 1985... Driehonderd jaar geleden werden Bach, Handel en Scarlatti geboren. Eveneens drie eeuwen geleden werd het Edict van Nantes herroepen. In 1585 — dus voor vierhonderd jaar — viel de stad Antwerpen terug in Spaanse handen. En in hetzelfde jaar kreeg het Friese Franeker z'n eigen Universiteit. Een gebeurtenis die dezer dagen uitgebreid werd „gevierd" en waaraan we enige aandacht willen besteden, omdat de Franeker Hogeschool van groot belang is geweest in de geschiedenis van de vaderlandse kerk en theologie.

De stichting

Er waren in Franeker, één van de Friese elf steden, reeds eerder plannen geweest voor de oprichting van een eigen universiteit, maar er was nooit iets van gekomen. Pas nadat de Friezen in grote meerderheid de zijde van de Reformatie hadden gekozen, vonden de plannen doorgang. De eerste synoden van de Gereformeerde Kerk hebben herhaaldelijk bij de overheid aangedrongen op een opleiding voor de predikanten. Dat was ook wel nodig, want zoals overal waren de gemeenten in die eerste tijd aangewezen op pastoors, die al of niet uit overtuiging waren overgelopen naar de Reformatie, of oo schoolmeesters en handwerkslieden die met een minimale opleiding de weg naar de kansel hadden gevonden. Van meet af aan werd de noodzaak beklemtoond van academisch gevormde dienaren van het Woord. Leiden had in 1575 zijn universiteit gekregen. Franeker zou voor het noorden en oosten van het land in de behoefte kunnen voorzien.

In 1585 werd het plakkaat tot stichting van een Friese Universiteit uitgegeven en op 29 juli van hetzelfde jaar werd in de Martinikerk te Franeker deze universiteit plechtig geopend. Men kon er theologie, rechten, medicijnen en talen studeren, maar van het begin af was eigenlijk de theologische faculteit de belangrijkste. De eerste theologische hoogleraren waren Sybrandus Lubbertus en Martinus Lydius. Gedurende de twee eeuwen w T aarin de Franeker Universiteit bloeide hebben er vele mannen van naam gestudeerd en gedoceerd. Enkele bekende professoren willen we hier de revue laten passeren.

Amesius

Een tiental jaren heeft de bekende Engelse puritein Guilelmus Amesius in Franeker gedoceerd. Als student te Cambridge had hij de invloed ondergaan van William Perkins, wat hem in conflict bracht met de Anglicaanse kerk en waardoor hij uitweek naar Holland. Hij 1 was aanvankelijk predikant van de Engelse gemeente te 's Gravenhage en kreeg bekendheid als deskundig bestrijder van de Remonstranten. Op de Synode van Dordrecht werd hij door de Staten-Generaal aangesteld om de voorzitter Bogerman bij te staan als particulier secretaris.

Ondanks tegenwerking van Engelse zijde werd Amesius hoogleraar te Franeker (van 1622 tot 1632). Na nog een jaar predikant in Rotterdam te zijn geweest overleed Amesius daar in 1633.

Amesius, die zich keerde tegen speculatie en intellectualisme, was vooral een praktisch theoloog, die beklemtoonde dat de leer moet blijken in een Godzalig leven.

Maccovius

Ook Johannes Maccovius was geen „produkt van eigen bodem", maar een geboren Pool. Hij heette eigenlijk Makowsky en stamde uit een adellijk geslacht. Nadat hij, naar de gewoonte van die tijd, aan een groot aantal buitenlandse universiteiten had gestudeerd promoveerde hij in 1614 te Franeker, waar hij een jaar later, op aandrang van zijn medestudenten tot hoogleraar werd benoemd'. Predikant is Maccovius nooit geweest.

Maccovius is in de Franeker gemeenschap een zeer omstreden figuur geweest, die aanstoot gaf zowel door zijn. leer als door zijn wandel. Hij was een supra-lapsariër, die de uitverkiezing op de spits dreef en daarover meer filosofisch dan theologisch sprak. Hij kwam zodoende tot stellingen als: „God wil op geen enkele wijze dat alle mensen zalig worden; God heeft de zonde gewild en daartoe ook besloten; God heeft de mens tot zonde gepredestineerd, enz." Kortom, een „hypercalvinist" van het zuiverste water!

Ter Synode van Dordrecht is er over zijn opvattingen nogal wat te doen geweest, en daar werd hij ernstig vermaand zich te onthouden van dubieuze en aanstootgevende uitspraken. Hij kreeg de raad voortaan opbouwende onderwerpen te behandelen die de vrede der Kerk zouden bevorderen.

Opmerkelijk is dat deze man bovendien nogal eens in opspraak is geweest wegens zijn al te losse levenswandel. Hij vertoefde vaak in studentenkroegen, was herhaaldelijk dronken en zelfs is hij beschuldigd van bordeelbezoek... Was dat toch de consequentie van zijn deterministische leer...? We moeten wel in rekening brengen dat de klachten tegen hem voor een deel afkomstig waren van zijn collega Lubbertus, met wie hij niet overweg kon. Maar dat zijn levenswandel zeker niet vlekkeloos is geweest en dikwijls aanleiding gaf tot ergernis, dat moeten zelfs zijn vrienden toegeven.

Maccovius, die een zwager was van onze grote schilder Rembrandt (de vrouwen waren zusters) en ondanks alles een groot theoloog, overleed in 1644, nog maar 56 jaar oud. De bekende Johannes Coccejus hield de lijkrede.

Coccejus

Over Coccejus gesproken, hij was ook al een buitenlander. Hij werd in 1603 geboren te Bremen, waar hij ook zijn opleiding ontving en diepgaande studie maakte van de oosterse talen. Nadat hij ook nog korte tijd in Holland had gestudeerd werd hij in 1630 hoogleraar in Bremen en zes jaar later in Franeker, waar hij onder Maccovius promoveerde. Veertien jaar heeft Coccejus te Franeker gedoceerd waarna hij in 1650 naar Leiden vertrok, waar hij in 1669 is overleden.

Coccejus was een geleerde van internationale bekendheid. Hij ging uit van de Verbondstheologie (op het voetspoor van Bullinger), maar ontwikkelde een geheel eigen visie op het Verbond. Hij maakte daarbij gebruik van de allergorische exegese. Een en ander bracht hem in conflict met Voetius en er was een tijd dat de vaderlandse kerk verdeeld scheen in twee kampen: Voetianen en Coccejanen. Helaas heeft Coccejus, zonder dat hij dat zelf bedoelde, de Verlichting helpen voorbereiden.

Achteruitgang

Er zouden nog veel meer namen kunnen worden genoemd van grote theologen die aan de Franeker Academie hebben gedoceerd. We denken aan Herman Witsius, aan Johannes a Marck, en aan de beide Vitringa's (de laatsten waren leerlingen van Coccejus),

Merkwaardig genoeg was het kleine Friese stadje de trekpleister voor vele buitenlandse studenten. Tongelui uit Duitsland, uit Polen, uit Frankrijk, en vooral uit Hongarije, studeerden korter of langer tijd in Franeker. Wel een bewijs - dat de Universiteit niet zomaar een regionaalvgeval was, maar een academie die er zijn mocht!

Toch begon de Franeker Hogeschool in de 18de eeuw te tanen. Telkens werden hoogleraren „weggehaald" door Leiden, dat beter betaalde (!). En steeds minder studenten lieten zich in Franeker inschrijven. Vooral ook de toeloop van buitenlanders nam zienderogen af.

Het einde

Op 3 november 1811 kwam het keizerlijk decreet (we zuchtten toen onder het bewind van Napoleon) dat de Universiteit gesloten moest worden. Nog een aantal jaren sleepte de onderwijsinstelling zich voort als Atheneum, maar in 1843 kwam ook daaraan een einde. De tweede Nederlandse Universiteit, die twee eeuwen lang het wetenschappelijk beeld van ons land had helpen bepalen was verleden tijd geworden.

Dit artikel werd u aangeboden door: https://www.hertog.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 25 oktober 1985

Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's

De Hogeschool van Franeker

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 25 oktober 1985

Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's