KLEINE KRONIEK

Dr. A. Kuyper 1837 — 29 oktober — 1987

Bovenstaande is de titel van een uitvoerig 'Kerknieuws'-nummer dat vorige week verscheen. 150 jaar geleden werd de bekende dr. Abraham Kuyper in Maassluis geboren. In de Grote Kerk van Maassluis zal op de 29e oktober een herdenking plaatsvinden. In het extra 'Kerknieuws'-nummc-r zijn bijdragen te vinden van prof. dr. K. Runia, dr. P. L. Schram, prof. dr. W. van 't Spijker en dr. R. H. Bremmer. Het nummer opent met een eerste aflevering van een bijdrage van de bekende historicus dr. G. Puchinger. Uit deze bijdrage citeren we het slotdeel waarin hij o.a. ingaat op de geestelijke verandering die in het leven van de nog jonge Kuyper zich voltrok. Dr. Puchinger:

Bekering

„Nu is het opmerkelijk bij de jonge Abraham Kuyper dat het begrip bekering in zijn geestelijke ontwikkeling reeds heel vroeg centraal heeft gestaan. Als mogelijk oudste manuscript van zijn hand is een aantekening bewaard gebleven, neergeschreven als tienjarige jongen, luidende: „A. Kuyper J. F.zn. Een gedachtenis die Heilig is. Aan God in den Hemel. Aan de Vorst der vorsten uit een nederig hart: Het was den 10 october 1848 ten 10% uur dat ik mij te bed begaf en van onrust over het kwaad dat ik bedreven had niet slapen kon. Als toen ll 1 /} dat ik mij bekeerde en een vast besluit nam het kwade te vlieden en het goede te streven. Ik, Abraham Kuyper J. F. Zoon, Middelburg, 1848." Een kinderlijke notitie; maar ze doet waarachtig aan. Een emotionele opwelling, zoals hij ze tot in zijn ouderdom gehad heeft, maar ze was van puur religieuze aard en raakte het hart der religie: de bekering.

Bekend is Kuvpers bekering in februari/maart 1863, vlak voor hij te Beesd beroepen werd, door hem zelf beschreven in zijn Confidentie (pag. 39— 43), als gevolg van het lezen van een Engelse roman, hem geschonken door zijn verloofde, De erfgenaam van Redclyffe, geschreven door Charlotte Yonge, de volgelinge van John Keble, een van de voormannen van de Oxford Movement, waaraan Newman en Pusey leiding geven, ten bate van een herleving van het geloof in de Anglicaanse Kerk.

De bekering die Kuyper door de lezing van deze roman, „die voor mij, ik zeg niet in waarde, maar in beteekenis voor mijn leven, naast mijn bijbel staat" (Confidentie, pag. 39) onderging, was vóór alles een ethische bekering, bestaande uit het in> zicht dat ook hij, met al zijn wilskracht en studie, een gebrekkig en zondig mens was, die genade en gebed nodig had. Aan zijn verloofde schreef hij na lezing van het boek op 2 maart 1863: , , 't Was niet goed met me. Ik was te zelfgenoegzaam, te eerzuchtig, te egoïstisch, te weinig edel, te weinig kind van God. Jaren lang heb ik mijzclven bedrogen, en me wijs gemaakt dat ik goed deed, mijn geweten, mijn kinderlijk gemoed in slaap gewiegd, — ik wist niet meer wat zonde was, ik kende geen berouw. — Ik was alleen in mijn kamertje, en ging naar boven, en viel op mijn knieën en bad lang en vurig.

Zoo had ik het in jaren niet gedaan."

Jeugdgeloof

Het jeugdgeloof dat hij van thuis had meegekregen, was door de Leidse colleges danig verwoest. Aan zijn verloofde schreef hij op 22 maart 1863: „Eerst was ik een kind, — eenvoudig en vroom, zoo als een kind dat zijn kan. Men liet mij daar te lang in, vormde geen overgang naar de wereld en de jongelingsjaren, — en toen kwam de schok, — dat kinderlijk geloof viel, en 't kostte me geen tranen, — en toch Jo! met dat kinderlijk geloof verdween de eigenlijke godsdienst uit mijn ziel. En toch dat geloof had ik nog lief. Zelf had ik 't niet meer — maar in jou vond ik 't terug. Eens was ik dwaas genoeg, ook in jou dat beeld van mijn kindsche jaren te willen verwoesten.. Nog heb ik me bijtijds bedacht. — Nu eerst begreep ik, hoe mijn waanwijsheid je moest gestooten hebben, je godsdienstig hart hebben gegriefd."

En hoe begrijpelijk dat de jonge Abraham Kuyper dit alles 7.ó aan haar schreef, want anders dan dr. J. C. Rullmann ons meedeelde was Kuypers verloofde niet „een nog geheel ongeloovig, wereldsch meisje", maar orthodox gebleven, al had ook haar kinderlijk geloof zware schokken doorstaan door Brams vele brieven, waarin hij haar gedurig opwekte haar geloof meer kritisch te beleven, anders dan het orthodox gebleven eenvoudig gelovige volk.

„Van dat oogenblik af was ik orthodox van levensgrond, zonder het zelf te weten", schreef Kuyper op 5 april 1867 in een terugblik aan Groen van Prinsterer, en vervolgde: „De verlichting ontbrak mij, 't hart had nog geen lichtstraal geworpen op het intellect."

Geloofsgemeenschap

Zo kwam de jonge Abraham Kuyper, zoals hij zelf in zijn afscheidspreek van 3 november 1867 sprak, neigende tot het Evangelie' naar Beesd. Zijn intredepreek van 9 augustus 1863 is één roep en vraag om oprechte geloofsgemeenschap met zijn nieuwe gemeenteleden. Zijn hart stond naar hen open, maar hoe anders zou alles gaan dan hij verwachtte!

Want het waren juist de allereenvoudigste boeren en arbeiders waarmee de jonge predikant zijn diepste contacten schiep. Het waren, naar Kuyper in 1873 in zijn Confidentie op pagina 44 vermeldt, malcontenten, over de kerk en het daar verkondigde verontrusten, waarvan sommigen uit protest reeds niet meer ter kerke gingen, die hij op huisbezoek ontmoette, die hem het meest aanspraken, maar op welke wijze!

Terwijl hij in Leiden door zijn hoogleraren aanhouden geprezen was vanwege zijn voorbeeldige ijver en opmerkelijke studieresultaten, werd hij door deze eenvoudigen scherp berispt, omdat hij naar hun overtuiging de eenvoudigste en diepste waarheden des geloofs aangaande zonde en genade niet begreep of ook maar kende. „Ik kon mij met mijn povere bijbelkennis, die ik aan de Academie opdeed, niet met deze eenvoudige lieden meten", schreef Kuyper later in zijn Confidentie.

Er deden zich dramatische tonelen voor, als het weigeren van een hand aan de dominee door de toen nog jonge, arme arbeidersdochter Pietje Baltus. Het grote, het mijns inziens zeer grote van de jonge Abraham Kuyper is geweest, dat. hij, de zeer geleerde jonge doctor uit Leiden, zich na het weigeren van die hand en de stugge ontvangst door menig orthodox gemeentelid, zich niet beledigd afwendde van deze ook in die dagen wat uitzonderlijke gemeenteleden, en verhalen verspreidde over onheuse bejegening, maar dat hij deze reactie religieus begreep en aanvaardde als een binnen de kerk rechtmatige daad, ook nu deze tégen hem gekeerd was; dat hij bleef aandringen op contact, en dat het tussen hem en die allereenvoudigsten tot diepgaande gesprekken is gekomen.

Brood voor het hart

Leiden had hem — wat waarlijk niet weinig was — tot een bekwaam theoloog opgevoed, maar wat het hem onthouden had was dat „Brood voor het hart". Dat hebben die allereenvoudigsten in Beesd hem geschonken, waarover hij later zou schrijven: „Ik heb mij niet tegen hen gesteld, en en ik dank nog mijnen God dat ik die keuze deed. Hun taaie volharding is mij de zegen voor mijn hart, het opgaan van de morgenster voor mijn leven geworden."

Hier liep hij door de velden van Beesd van boerenhoeve naar arbeiderskrot wandelend, zijn tweede, nu definitieve collegegang. Hier vond hij levend terug wat hij te Leiden alleen intellectueel had leren gebruiken: „Orthodoxe boeken had ik niet, zag ik nooit, waren mij onbekend. Te Leiden was dit destijds zo onder de theologische studenten. De rechtzinnige belijdenis was in zo potsierlijken carricatuurvorm aan ons voorgesteld, dat het voor een student „van kleyne middelen" weelde en verkwisting zou geweest zijn, voor zoo mislukte geschriften zijn geld ten beste te geven. Wel had ik met Calvijn, wel had ik met a Lasco kennis gemaakt, maar hen lezend kwam het nooit in mij op te denken, dat dit nu waarheid was. Mijn hart stond er nog tegen. Ik las en bestudeerde ze voor een historisch vraagstuk, over een formele kwestie, en scheurde hun kerkelijk inzicht eenvoudig van hun levenswortel af.

En wat bleek nu? Immers, dat die in hun hoek verscholen arbeiders, het mij in hun plat-Betuwsch gezegd hadden, juist zóó als Calvijn het mij in zijn keurig Latijn te lezen gaf. Calvijn zat, hoe misvormd ook nog, in die eenvoudige landlieden, die zijn naam nauwelijks van hooren zeggen hadden, en Calvijn had zóó geleeraard, dat men hem, nog eeuwen na zijn dood, in een vreemd land, in een vergeten dorpske, in een met pannen bevloerd vertrek, met een gewoon arbeidersbrein begreep." (pag. 47).

Van nieuwe theologische inzichten wisten zij niets, maar ze hadden thuis aanhoudend de bijbel gelezen, zich „kennis van een goedgeordende wereldbeschouwing, zij 't ook naar oud-gereformeerde trant" eigen gemaakt, die het gevolg was van persoonlijke aandacht voor en dagelijkse omgang met het Woord Gods.

Kuyper is er een treffend voorbeeld van dat éérst een gemeente een jonge dominee moet opvoeden, aleer een kersverse academicus een gemeente werkelijk kan „stichten"!"

Tot zover uit het artikel van dr. Puchinger. Voor wie het hier geciteerde 'Kerknieuws'-nummer in z'n geheel wil lezen, volgt hier het adres van de uitgever: Uitg. Vijlbrief, Postbus 6080, 2001 HB Haarlem.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen