Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Kan geloven benauwend zijn*)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Kan geloven benauwend zijn*)

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

Wanneer er gesproken wordt over de zin van het leven zullen christenen zeker wijzen op de betekenis van het geloof. Juist vanuit het geloof leren we zien dat het leven als mens op aarde betekenis, doel en zin heeft.

Het geloof moet dan ook wel een probaat middel tegen depressie zijn. Prof. dr. J. Douma stelt in een verhandeling over suïcide (zelfdoding): „Het brengen van het evangelie is het beste voorbehoedsmiddel tegen levensmoeheid en uitzichtloosheid." Deze opvatting wordt echter van verschillende kanten weersproken of in elk geval sterk gerelativeerd. Er wordt gesteld dat geloven benauwend kan zijn en dat voor vele mensen juist de prediking die zij zondag aan zondag horen depressiogeen is depressie verwekkend en depressieversterkend. Er is sprake van 'ecclesiogene neurosen': mensen kunnen juist binnen de kerk ernstige psychische beschadigingen oplopen.

In haar boekje 'Hulpeloos maar schuldig' (Kampen 1987), heeft de psychologe Aleid Schilder met verve betoogd dat er een verband bestaat tussen depressie en bepaalde opvattingen van het christelijk geloof. Zij denkt daarbij aan gereformeerde kerken waarin strikt vastgehouden wordt aan de reformatorische belijdenisgeschriften, in casu de Heidelberger Catechismus, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels. We zouden ons kunnen voorstellen dat haar stelling ook tot andere sectoren van het christendom kan worden uitgebreid.

Laten we eens zien op welke wijze volgens Aleid Schilder geloven benauwend kan zijn. Kort samengevat zijn er de volgende depressief makende factoren in de christelijke, met name de gereformeerde leer:

— er wordt een zware nadruk gelegd op de totale verdorvenheid van de mens. De mens is geestelijk totaal onmachtig, dood in zonden en misdaden. In de meest radicale zin van het Woord is de mens dus hulpeloos.

— tegelijkertijd is de mens in de hoogste mate schuldig. Hij heeft die situatie van ellende en onmacht volledig aan zichzelf te wijten.

— er is iets goeds in de mens vinden, dan moet dit volkomen aan Gods genade toegeschreven worden. Er is niets om jezelf op te beroemen. Doe je dit tóch, dan is dat slechts een nieuw bewijs van je hoogmoedige en dus zondige natuur.

— voor al het kwade dat in de mens te vinden is, wordt deze volledig aansprakelijk gesteld.

— één en ander leidt tot een laag, ja uitgesproken negatief zelfbeeld. Je bent eigenlijk waardeloos, je zou er beter niet kunnen zijn. Je gevoelens doen er niet toe en kunnen dus maar het beste verdrongen en ontkend worden. Er is een vorm van verkondiging die zelfverachting in de hand werkt. Deze zelfverachting kan leiden tot zelfverminking en zelfdoding.

Depressie

Onder depressie wordt in dit verband verstaan 'een neerslachtige stemming, verminderde interesse, concentratiestoornissen, geringe zelfwaardering, lusteloosheid, angst voor de toekomst, prikkelbaarheid, stoornissen in eet-en slaappatroon en sexuele beleving, bevoel van hopeloosheid en gedachten aan zelfmoord'.. Wanneer bij een persoon een aantal van de genoemde symptomen aanwezig zijn, vertoont hij of zij het ziektebeeld dat met de term 'depressie' wordt benoemd. Depressiviteit komt betrekkelijk veel voor in alle lagen van de bevolking. Er zijn geen statistische gegevens die duidelijk zouden kunnen maken of depressiviteit nu méér of minder onder christenen dan onder niet christenen voorkomt. Maar feit is dat depressiviteit óók onder christenen voor komt en de vraag is dan of het christelijk geloof bij deze christenen de depressie veroorzaakt, versterkt of juist er een tegenwicht tegen biedt.

Volgens Aleid Schilder zijn er een aantal elementen uit de leer van de christelijke kerk te noemen die schadelijke effecten kunnen hebben op de psychologische ontwikkeling van de mens, ondermeer:

— vervreemding van eigen waardevolle vermogens

— verwaarlozing van de gevoelsfunktie en zo psychische desintegratie

— huichelarij en zelfgenoegzaamheid

— afkeer van zichzelf, masochisme

— angst en schuldgevoelens

— suïcidale neigingen en suïcide

Het verloste mens-zijn

Het boekje van Aleid Schilder heeft veel stof doen opwaaien. Belangrijker is dat het ook velen aan het denken heeft gezet en aanleiding heeft gegeven tot hernieuwde bezinning op inhoud én overdracht van de christelijke boodschap. We geven nu enige aandacht aan reakties van theologische en psychologische zijde op de these van mevr. Schilder. Prof. dr. W. H. Velema wijdde een artikelenserie in De Wekker aan het veronderstelde verband tussen depressie en geloof. Hij stelt de vraag of men op deze wijze niet in de oude fout vervalt dat de brenger van een jobstijding de schuld van het onheil in de schoenen geschoven wordt. De bijbelse, gereformeerde prediking legt inderdaad de verdorvenheid van de mens als gevallen zondaar bloot. Dat is geen uitvinding van zwaarmoedige zwartkijkers, maar reële belichting van een werkelijkheid die élke dag blijkt. Is de wereld niet vol van leugens en geweld, bedrog en onrecht? Welnu, de gezonde schriftuurlijke leer en verkondiging signaleert dit en wijst op ontdekkende wijze de oorzaak daarvan aan: die is gelegen in onze zondeval, onze opstand tegen de genade. Maar daar blijft het niet bij. Tegen die donkere achtergrond van zonde en ellende schijnt het heldere lichbvan de genade en de verlossing. Terecht stelt Velema: „Daar waar het evangelie niet voluit verkondigd wordt, daar kan de prediking depressie veroorzakend zijn. Dan wordt op de hulpeloosheid en de schuld van de mens gewezen, zonder dat een uitweg wordt aangewezen en aangeprezen. Zulk een hameren op de ellende versterkt de ellende. Het evangelie wil juist verlichting brengen door verlossing." Dan geldt het: hulpeloos en schuldig, maar tóch verlost!

Juist in het verloste leven komt het menszijn tot z'n recht. De Heilige Geest drukt het mens-zijn, ook de menselijke gevoelens en emoties en de specifieke individuele kenmerken van de gelovige niet weg, maar geeft deze juist de ruimte binnen de kaders van liefde tot God bovenal en tot de naaste als onszelf. Door de Geest vernieuwd, worden we mens Gods (2 Tim. 3 : 17). Dat betekent toch dat we er door genade mogen zijn voor Gods aangezicht. Dat we er mogen zijn met onze eigen mogelijkheden èn beperkingen, ook met onze emoties die gezond gemaakt worden door Gods genezende genade. Zelfverloochening waar Christus toe roept sluit zelfaanvaarding niet uit, maar juist in. Je kunt jezelf alleen dan verloochenen, wanneer je eerst tot aanvaarding van jezelf gekomen bent. Zonder zelfaanvaarding word je niet

volwassen. Zelfaanvaarding mag de dankbaarheid tot uitdrukking brengen dat we er voor Gods aangezicht mogen zijn en dat God ons zó kostbaar en waardevol heeft geacht dat Hij de hoogste prijs heeft betaald om ons te redden van het verderf en te brengen tot eeuwig leven. Er is zondige zelfzucht, maar er is ook gezonde zelfaanvaarding.

Ook dr. A. A. Spijkerboer is in een boekje met de merkwaardige titel Gereformeerd of knettergek (Kampen 1987) op de onderhavige problematiek ingegaan. Hij beklemtoont vooral dat de gereformeerde leer, toen zij in de zestiende eeuw voor het eerst onder woorden werd gebracht, voor veel mensen een enorme opluchting is geweest. Gereformeerd is de kerk die leeft bij het feit dat God in Jezus Christus de mensen genadig is, dat God dat door Zijn Woord bekend maakt, en dat God door Zijn Geest die genade werkzaam laat worden in het leven van mensen." Door de belijdenis van de rechtvaardiging van de goddeloze door het geloof alleen werd de mens van de altijd durende onzekerheid over zijn eeuwige bestemming en van de kramp van de werkelijkheid bevrijd. Er zijn verscheidene bezwaren tegen dit boekje van Spijkerboer in te brengen, maar zijn goede inzet bij het bevrijdende evangelie van Gods volstrekte genade — onder handhaving van 's mensen volledige verantwoordelijkheid — vermelden we met erkentelijkheid.

Het is tijd om enige aandacht te geven aan een reaktie van psychologische zijde. W. R. Scholte is van mening dat Aleid Schilder 'een depressieve kijk op het christelijk geloof' heeft geboden. (Zie De Reformatie, 62e jaargang - 1987 - nrs. 32 t.m. 35). Ze heeft niet zozeer de psychologische betekenis van de gereformeerde (of breder de christelijke) leer korrekt beschreven, als meer die aspekten van het geloof die juist door depressieve mensen worden opgepikt en uitgeselecteerd op een bepaalde wijze aan de orde gesteld: de zondige natuur van de mens, de mogelijkheid van verharding en van de onvergeeflijke zonde tegen de Heilige Geest, het dogma van de predestinatie, de oproep tot zelfverloochening.

De uitgave van een boekje als dat van Aleid Schilder is belangrijk omdat het ons extra attent kan maken op de onbedoelde en ongewenste psychologische neveneffekten van de christelijke verkondiging. Scholte stelt de vraag „of wij op een frisse en opgewekte wijze het geloof, de leer van de kerk aan elkaar overdragen of dat. we vele kansen laten liggen om in blijmoedigheid en opgewektheid uit het geloof te leven." Geloven kan teveel gekoppeld worden aan allerlei negatieve gevoelens, zodat mensen die toch al neigen tot somberheid en een depressieve levenshouding hiervan kwalijke gevolgen ondervinden. Het is van betekenis hierop gespitst te zijn: eventuele depressief makende elementen in onze 'kerkelijke cultuur' moeten worden onderkend. Vooral de pedagogische en catechetische benadering van de jeugd vereist evenwichtigheid. In opvoeding en onderwijs moet voldoende aandacht worden besteed aan de ontwikkeling van een redelijk positief zelfbeeld van het kind. Het is voor het jonge kind van absoluut belang dat het merkt dat het gewenst is en aanvaard wordt. Een veilige hechtingrelatie is voor het kind essentieel als preventie van ondermeer depressieve klachten. Agressiegevoelens moeten in de opvoeding niet sterk onderdrukt worden. Er dient plaats te zijn voor gekanaliseerde uitingen van agressie. In de kerk dienen we „onderzoek te doen naar de wijze waarop wij elkaar, zover dit in ons vermogen ligt, kunnen meeslepen om te genieten van Gods genade, zodat we stellig weten en vertrouwen dat alles wat in het evangelie ons beloofd wordt, ook voor óns geldt" (W. R. Scholte).

Kan geloven benauwend zijn? Het antwoord op deze vraag is dat bepaalde geloofsopvattingen en een bepaalde geloofsbeleving inderdaad benauwend kunnen zijn. Wanneer de verrukte belijdenis van Gods verkiezende liefde wordt ingeruild voor een predestinatieidee die als een doem over ons bestaan ligt, wanneer wèl de geestelijke doodstaat van de mens gepredikt wordt, maar niét de rijkdom van Gods beloften voor ieder die het evangelie hoort, wanneer wèl de noodzaak van zelfverloochening, maar niét de betekenis van zelfaanvaarding wordt voorgehouden... ja, dan kan het bederf van het beste het slechtse blijken te zijn.

Het christelijk geloof is echter goed verstaan 'een blijde wetenschap' (K. H. Miskotte). Er is smart over de zonde, er is verootmoediging en schuldbelijdenis. Dat is echter de ondertoon, die gedurig overstemd wordt door de vreugde die de boventoon voert: Verblijdt u in de Heere te allen tijd; wederom zeg ik: erblijdt u!" (Fil. 4:4).

(Slot volgt)

Veenendaal.


*) Uitgesproken voor de EO-rubriek „Theologische Verkenningen" op vrijdag 19 februari 1988. zijn"^)

Dit artikel werd u aangeboden door: https://www.hertog.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 25 maart 1988

Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's

Kan geloven benauwend zijn*)

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 25 maart 1988

Gereformeerd Weekblad | 12 Pagina's