kleine Kroniek

Prof.dr. W. van 't Spijker en zijn strijd voor eenheid

In het Magazine „Kerk", nr. 13, was een interview afgedrukt met de Apeldoornse hoogleraar W. van 't Spijker. Bekend is dat deze kerkhistoricus zich met veel inzet beijvert om tot meer kerkelijke eenheid in de gereformeerde gezindte te komen. Het interview, dat we hier overnemen, geeft een goed inzicht in wat hem daarbij motiveert en bezielt.

, , Mijn grootmoeder luisterde met genoegen naar de ethische Gunning. , , Dat is een man die het leven kent en die weet waar hij over spreekt", zei ze dan. Ze wist heel goed het verschil tussen het echte leven in de kerk en het echte leven in de wereld".

Met dit voorbeeld illustreert prof.dr. W. van 't Spijker de - wat hij noemt - mystieke vroomheid in de Christelijke Gereformeerde Kerken. In het gesprek gaat het nogal eens over die vroomheid. , , Bij ons is nooit sprake geweest van een strakke organisatie. Men zoch daarentegen een stevige vroomheid."

Is de vroomheid van de Afscheiding in de Gereformeerde Kerken na de Vereniging van 1892 verloren gegaan door de invloed van de Kuyperiaanse dolerende kerken en is ze in de Christelijke Gereformeerde Kerken blijven bestaan?

, , Dat is een gecompliceerde zaak. Er zijn verschillende Kuypers. Er is een mystieke Kuyper, die in zijn meditaties een bevindelijke toon wist (weet) aan te slaan, waarin de snaren van het hart (gaan) meespreken. Maar bij de leerlingen van Kuyper is er een totaal andere benadering gekomen, waarbij die mystieke toon veel minder klonk. In de Gereformeerde Kerken was er daardoor voor de vroomheid van de Afscheiding - en dat was toch wel een heel bijzondere soort vroomheid - minder plaats.

De scholastieke Kuyper zette cultureel en historisch zijn stempel op de Nederlandse samenleving, doordat hij geniaal kon organiseren en structureren. De gereformeerden hebben dat overgenomen. Dat heeft een gereformeerde mentaliteit geschapen, waarin het grote gevaar lag dat de echte vroomheid - en daaronder versta ik de gemeenschap met God, het zoeken van de Here, van datgene wat boven de vormen uitgaat - steeds meer werd verdrongen. Dat is ook wel gebleken.

Later kwam Schilder, die ook twee kanten had. Hij kon op een scholastieke manier met begrippen omgaan, maar hij ontwikkelde tegelijkertijd een vorm van mystiek. Dat was niet zozeer de gevoelsmystiek als wel de mystiek van de mens die het heil ziet en zich daarover verwondert.

In de Middeleeuwen lopen scholastiek en mystiek ook parallel. De grootste scholastici waren soms ook de grootste mystici. Maar er zijn veel vormen van mystiek. De ontwikkelingen in de verschillende kerken liepen soms uiteen. Men zegt wel eens dat de christelijke gereformeerden wat meer warmte hebben en dat de vrijgemaakt-gereformeerden warmte missen. De oorzaak daarvan zal wel zijn dat die kerken zich lange tijd op een bepaalde manier ontwikkeld hebben. Maar er moet een mogelijkheid om op dit punt bij elkaar te komen."

Er zijn tussen de gereformeerde kerkgemeenschappen wel meer verschillen. Hoe stelt u zich een eenheid tussen deze kerken voor?

, , Ik zou het eigenlijk niet weten. Maar ze hebben een gemeenschappelijke belijdenis. Op grond daarvan moeten ze elkaar aanspreken.

Mijn hoop en verwachting? Dat alle gereformeerden bij elkaar komen."

Denkt u dat dat ooit lukt? „Het zoeken naar eenheid opgeven, je neerleggen bij de kerkelijke verdeeldheid, dat mag nooit. Ik wilde dat ik met het streven naar eenheid kon ophouden. Kon ik maar tegen me zelf zeggen: je hebt je bijdrage geleverd, je kunt er toch niets meer aan doen, ga nu maar eens een boek schrijven over een andere materie. Maar Gods Woord verbiedt mij dat. Het zou wel makkelijk zijn, als we de belijdenis aan de kant konden zetten. Maar nee, dat kan ik niet."

Praatgezelschap

Streven de kerken echt naar eenheid? Of praten ze alleen maar vrijblijvend met elkaar?

„Het nut van het kerkelijk gesprek is niet gering. Met elkaar praten is beter dan tegen elkaar zwijgen. Zou God, als we elkaar zoeken, de inzichten niet willen geven waardoor er een kerkelijke toenadering tot stand komt? "

Ziet u een toenadering? „Een zekere vorm van toenadering zie ik wel. Zo heeft de vrijgemaakte hoogleraar prof.dr. J. van Bruggen hier in Apeldoorn college gegeven. Overigens was ik vroeger wel eens enthousiaster en optimistischer dan nu. We moeten maar trouw voortgaan en doen wat onze hand vindt om te doen. We moeten voor de eenheid bidden en werken. Meer kunnen we beslist niet doen. Meer wordt er ook niet van ons gevraagd."

Dat zegt men altijd. Maar vindt u het vreemd dat je soms denkt dat de mensen, die om eenheid bidden, zouden schrikken, wanneer dat gebed werkelijk werd verhoord? Als er maar een begin van een eenheid zou komen, zouden alle kerken waarschijnlijk meer moeten inleveren dan ze willen.

„Dat denk ik soms ook. Maar we zouden al heel wat verder zijn, als de kerken wat vriendelijker en broederlijker met elkaar omgingen."

Is dat ook niet een kreet? Tijdens de vergaderingen van het Contact Orgaan Gereformeerde Gezindte (COGG) bijv. dankt men er altijd voor dat men elkaar ontmoet en zo beter leert kennen. Maar ze kennen elkaar al vele jaren heel goed.

„Het COGG is lang een praatgezelschap geweest. Het werkte absoluut niets uit. Ik heb wel eens voorgesteld dat de bevoegdheden van het COGG zouden worden uitgebreid en meer inhoud zouden krijgen."

Verklaring

U kunt toch veel meer doen. U kunt bijv. met enkele leden van het COGG uit andere kerken een verklaring opstellen en aan de kerken een uitspraak daarover vragen.

„Er moet en kan inderdaad meer gebeuren dan er gebeurt. De vrijgemaakte kerken zijn veel opener geworden tegenover andere kerken, ook tegenover ons. Ze leven ook niet op een eiland."

Bij veel vrijgemaakten leeft de gedachte van de zg. doorgaande reformatie. Ze vinden dat christenen alleen maar kunnen samenwerken als zij aan dezelfde avondmaalstafel zitten. Daarom willen zij eigen organisaties hebben.

„Dat is de gedachte van de ware kerk. Die wordt dan ook op de maatschappij getransponeerd. Je moet dan vanuit de kerk 'n bepaalde visie op de politiek hebben. Dan krijg je al die eigen organisaties. Dat is een groot voordeel. Maar het nadeel is dat dit weer terugwerkt op de kerk. Als kerken dan willen verenigen, moeten ze ook tot eenheid inzake politieke en maatschappelijke kwesties komen. Dan wordt een vereniging oneindig veel moeilijker. Er is voor die gedachte van dezelfde avondmaalstafel in verband met maatschappelijke organisaties minder begrip. Ik heb de indruk dat de op-

vatting van de vrijgemaakten over kerk en maatschappelijke organisaties niet strookt met die van de christelijke gereformeerden, in ieder geval niet zoals die laatste in de praktijk functioneert."

Zou het idee van de vaderlandse kerk, zoals die bij de Gereformeerde Bond leeft, uw kerken aanspreken? „Dat zie ik niet."

In de Nederlands Gereformeerde Kerken wordt gepleit voor de toelating van de vrouw tot het ambt. Ziet u in de toekomst in uw kerken de vrouw op de preekstoel staan? „Nee, dan zou er bij ons een scheuring komen."

Als de kerken niet dezelfde visie op de kerk hebben, als ze verschillend over de vrouwelijke ambtsdragers denken, hoe kan er dan ooit eenheid komen? Willen ze eigenlijk wel?

„Allerlei factoren, ook semi-kerkelijke, hebben de kerken uiteengejaagd. Dat oefent invloed uit op het hele vraagstuk van de kerkelijke eenheid. Als men werkelijk niet wil, moet men dat eerlijk zeggen. Maar het gaat niet om wat wij willen, maar om wat God wil. Daarbij zullen we moeten bedenken dat de eenheid binnen onze kerken, die zeer kwestieus is, niet in het gedrang mag komen."

Wat vindt u van de onlangs in de publiciteit gekomen „Pniël-preek" van ds. J. Westerink? Welke invloed heeft die op de contacten van uw kerken met de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken?

„Men moet niet afgaan op particuliere uitspraken die worden gedaan in een bepaalde context, bij voorbeeld in een preek. Men moet een kerk houden aan haar officiële papieren. Ik ken ook wel uitspraken van vrijgemaakte predikanten, ook op de preekstoel over christelijke gereformeerden gedaan. Als je daar op ingaat, is het eind zoek.

Recept

U wijst nu zelf op de verdeeldheid in uw kerken. Kunt u dan maar niet beter in uw eigen huis beginnen met het zoeken naar eenheid?

„Ik heb inzake de kerkelijke eenheid niet een recept voor inwendig gebruik en een recept voor uitwendig gebruik. Er is maar één recept: je moet in alle opzichten hoe dan ook en waar dan ook gereformeerde kerk zijn. Dat is oecumenisch en katholiek. Mijn kerkelijk ideaal heeft dezelfde kracht naar binnen als naar buiten."

Wat doet u met dat recept in Dordrecht, Veenendaal, etc. waar twee Christelijke Gereformeerde Kerken naast elkaar bestaan? U kunt nu Broeksterwoude aan het rijtje toevoegen. En hoe draagt u dat ideaal uit tegenover christelijke gereformeerden die geen lid zijn van de kerk in hun woonplaats, maar van een kerk in de buurt?

„Dat is een buitengewoon grote zwakheid van ons kerkelijk leven. Wij staan hierin schuldig. Er werd op de laatste synode voorgesteld in ons Jaarboek niet meer te vermelden dat plaatselijke kerken leden hebben die ergens elders wonen, omdat dat in strijd met de kerkorde is. Ik heb toen gezegd dat je een overtreding van de kerkorde niet geneest doordat je erover zwijgt. Je moet de strijd ertegen op een andere manier aanbinden. Maar daarvoor is niet overal begrip.

Men heeft aan beide groepen in Broeksterwoude toegestaan als zelfstandige gemeenten verder te gaan. Ik ben daar hoogst ongelukkig mee. De classis Leeuwarden is dat ook. Men heeft daar een paardemiddel toegepast. Je weet niet of het middel niet erger is dan de kwaal."

In bepaalde kerken mogen sommige hoogleraren van uw universiteit niet preken. Enerzijds heeft men wel vertrouwen in hen, want men laat de predikanten door hen opleiden.

Anderzijds wil men niet dat die hoogleraren op de preekstoel verschijnen, want men vindt dat ze de oude waarheid niet verkondigen. Is dat niet een niet-officiële kerkelijke tucht? is een kerkgemeenschap waar dat voorkomt, nog een eenheid? Of is ze een schijneenheid? Die kerk en die hoogleraren staan alleen maar in hetzelfde Jaarboek.

, , Zulke toestanden strijden met de eenheid van de kerk. De wereld begrijpt er niets van. Wij zelf trouwens ook niet. Ik hoop dat zulke incongruenties eens zullen worden weggenomen. Ik kan geen argument bedenken waarom ik dat zou kunnen goedpraten."

Maar u tolereert het wel.

, , Er is altijd zo'n stroming binnen de gereformeerde kerken in ons vaderland geweest, ook in oude tijden. Denkt u maar aan de kruisgezinden. Moeten we dan de eenheid handhaven door een scheuring, waardoor deze mensen of anderen zouden weggaan? Dan verkies ik onze eenheid. Wij herkennen elkaar altijd aan een bepaald geluid. Ik wil op dit punt maar liever iets door de vingers zien, hoewel ik het eigenlijk nooit door de vingers mag zien. Ik tolereer dit liever dan het onmiskenbare nadeel van een kerkelijke scheuring te riskeren. Zo'n scheuring kost mensenlevens. Ze loopt dwars door de families heen. Zijn de Gereformeerde Kerken beter geworden van de scheuring van 1944? Is de situatie in de gereformeerde gezindte verbeterd door de scheuring van 1967? Ik heb nooit een scheuring meegemaakt en ik hoop ervoor bewaard te blijven."

Blinddoek

Houden de tegenstellingen in uw kerken geen verband met de relatie tussen vroomheid en wetenschap? Als je wetenschap beoefent, onderga je allerlei invloeden. Dan zie je bijv. de menselijke factoren bij het ontstaan van de bijbel. Verlies je dan niet makkelijk de oude vroomheid?

, , Je moet niet gering denken over het wetenschappelijke karakter van de vroegere docenten. De bekende Van Lingen was een uitstekende wetenschapsman en hij had tegelijkertijd grote waardering voor het piëtisme van Spener en Francke. Voetius was een van de grootste geleerden van zijn tijd en hij was ook een heel mystieke figuur. Hij pleitte voor het samengaan van scientia en pietas, van wetenschap en vroomheid. Een verwetenschappelijking van de theologie kan ertoe leiden dat ze losweekt van de gemeente en van het geloof, en dat ze een rationele zaak wordt. Overigens wordt de vroomheid niet bepaald door de ouderdom, maar door de vitaliteit ervan. Die vroomheid moet gedragen worden door het besef dat het geheim van de Schrift niet zozeer in de letter zit, maar in het spreken van God. Wie zich onttrekt aan het wetenschappelijk onderzoek van de bijbel, doet een blinddoek voor. Het Woord van God is de eeuwen door zich zelf gelijk gebleven. Verbum dei manet in aeternum, het Woord van God blijft in eeuwigheid. Theorieën verdwijnen, maar Gods Woord blijft.

En die oude vroomheid? Die betekent dat er maar één ding nodig is: het leven met de Here, het leven in het verbond, het leven uit de genade. Dat is het enige nodige".

Zo reikt prof. Van 't Spijker veel aan wat het overwegen én vooral het in praktijk brengen meer dan waard is. Jammer dat hij de Ned. Herv. Kerk, toch ook een kerk met voluit gereformeerde belijdenisgeschriften, geheel buiten beschouwing laat. Wat zou het een gezondmakende bloedtransfusie betekenen wanneer de kerken aan de rechterzijde van de gereformeerde gezindte op enigerlei wijze zouden participeren in het Samen op Weg-proces. Dat lijkt volslagen irreëel, maar er zouden toch op 'n minst besprekingen kunnen worden begonnen en ontmoetingen georganiseerd? Of is dat ongeestelijk? Maar is aan elkaar voorbij leven dan soms wél geestelijk?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen