Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De bevindelijk gereformeerden van Jan Zwemer

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De bevindelijk gereformeerden van Jan Zwemer

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

KERKELIJK LEVEN

Het proefschrift van Jan Zwemer waarmee hij op 18 december jl. aan de Vrije Universiteit te Amsterdam de doctorstitel behaalde, heeft reeds hier en daar enige aandacht getrokken. Dat is geen wonder want de stof die in dit boek behandeld wordt staat midden in onze tijd.

De titel ervan luidt: In conflict met de cultuur. Maar de ondertitel is sprekender: , , De bevindelijk gereformeerden en de Nederlandse samenleving in het midden van de twintigste eeuw”.

Op de achterkant van het boek wordt dr. Jan Zwemer ons aangekondigd als een historicus, die als zodanig verbonden is aan de Uni-versiteit waaraan hij promoveerde. Er worcw tevens vermeld dat hij afkomstig is uit de Ge reformeerde Gemeenten. Hij behoort nu niet meer tot deze kerkgemeenschap, is - als ik goed geïnformeerd ben - hervormd geworden, maar hij kent deze Gemeenten vanuit zijn jonge jaren in elk geval heel goed. Als we dan bovendien bedenken dat hij geboren is te Oostkapelle, dus in een provincie waarin niet alleen de Gereformeerde Gemeenten maar ook velel andere kerken en groepen van , , bevindelijk gereformeerden" sterk vertegenwoordigd zijn, dan kan het niemand verbazen dat Zwemer in zijn dissertatie er blijk van geeft heel goed met deze bevolkingsgroep op de hoogte te zijn.

Het eerste deel van zijn boek kunnen wij on^ derbrengen bij de , , kerkgeschiedenis", het| tweede deel dat aan de S.G.P. is gewijd, hoorli meer thuis op het terrein vem de politieke gei schiedenis.

Men zou kunnen zeggen: Het is niet juisjt om deze twee gebieden te combineren en iij eenzelfde boek te behandelen. Maar dan diemlB men wel te bedenken dat Zwemer de bevold kingsgroep die hij voor ogen heeft, heeft wiliv len benaderen vanuit één bepaald gezichtsd punt, namelijk dat van haar houding tegen ( over de cultuur. En die houding treedt nie minder aan het licht binnen de partij waarvouiè men heeft gekozen als binnen de kerken waarp toe men behoort.

Ik zal nu echter eerst iets moeten zeggeijiG over hen die Zwemer tot de bevindelijk gerejp formeerden rekent te behoren. Erg duidelijk ijh hij hierin echter niet. En dat heeft zijn reden

Wie zijn ze?

Het is nog maar sinds een beperkt aantal ja i ren dat men in de literatuur herhaaldelijk diir aanduiding , , bevindelijk gereformeerden" te" genkomt. Ik ben met deze aanduiding verrifk van gelukkig. Ze is mij te pretentieus en bo| vendien te vaag en verwarrend. Wie over i)#o vindelijk gereformeerden spreekt zal toch oP zijn minst moeten zeggen wat hij onder , , bepi vinding" verstaat. Bevinding is niet een woori " dat op zichzelf tegen alle misverstand gevrij ^^ waard is. Ik zou zonder veel moeite wel tiei tn definities van bevinding kunnen opsommen fn die allen ook hun aanhangers hebben. Vai^ Ruler en Miskotte spraken evengoed over be vinding als Kersten en Mallan. En dan zijn w | er nog lang niet.

Ook Zwemer heeft nagelaten het woorj^e , , bevinding" nader uit te leggen. Met ande '.' woorden: hij spreekt te argeloos, en in een we enschappelijk werk, als een proefschrift is, mag dat in geen geval.

Maar de uitdrukking is ook pretentieus. Als verondersteld wordt dat er bevindelijk gereformeerden zijn, dan houdt dat in dat er ook andere gereformeerden zijn. Wat zijn dat dan voor gereformeerden, zijn het wel échte?

Hoe verwarrend dit taalgebruik is moge blijken uit het volgende. Zwemer rekent de staatkundig gereformeerden tot de bevindelijk gereformeerden, vandaar dat heel het tweede deel van zijn boek aan hen gewijd is. Op grond hiervan rekent hij ook ds. Abma, eens partijleider, ertoe. Maar tegelijk deelt hij mee dat diezelfde ds. Abma door een aantal bevindelijk gereformeerden werd uitgemaakt voor „een vijand van Gods volk" (blz, 286). Dan |Vraag ik: Hoe zit het nu?

Gereformeerde Bond

En dan nog iets. Zoals ds. Abma was, zijn tot op de dag van vandaag nog tientallen predikanten die behoren tot de Gereformeerde Bond, hij was hunner één, een vriend en broeder, en toch rekent Zwemer hen niet tot de bevindelijk gereformeerden. Hoe willekeurig is dan zijn aanduiding. In feite onbruikbaar.

Nu wij het toch hebben over de Gereforbeerde Bond, Zwemers beschrijving van wat ^arbinnen leeft is maar heel schraaltjes. Alle knogelijke groepen en groepjes buiten de Hervormde Kerk (en ook buiten de Christelijke |Gereformeerde Kerken) krijgen het volle pond. Hun boekjes en brochures zijn door ^em bekeken, en daarin heeft hij werkelijk voortreffelijk werk verricht, maar zijn bronnen bij de weergave van wat er in de Bond gejeefd heeft en nóg leeft, zijn slechts enkele.

Een totaal-indruk

Maar laten wij nu een totaal-indruk geven. ik geef die in 3 punten.

Ten eerste: Wat een verscheidenheid, helaas )ok verdeeldheid. Wat een moeite om ook ] laar enigermate kerk te zijn! Het is een ver-l iienste van ds. Kersten geweest dat hij althans ( ïnig kerkelijk besef heeft weten te brengen in j' Ie groepen die hij verenigde in de Gerefor-i leerde Gemeenten. Het heeft hem overigens j loei te genoeg gekost, en het is hem maar ten iele gelukt, want hij kreeg niet alles bij elkaar.

En hoe nonchalant en onverantwoord ging len vaak om met het ambt. Wat een indivilualisme en subjectivisme. Hoe vaak consolibeerde men zich rondom een bepaalde per-'; *on! En wat een scheuringen! Het is geen verefeffend beeld dat ons hier getekend wordt. Wij zullen niet ontkennen dat soms duidelijk de , , vreze Gods" aanwezig was. Maar ook kinderen Gods kunnen het weleens (of zelfs vaak) mis hebben. Zij zijn niet alle onkunde en menselijke gebreken en zonden te boven. Zij zijn niet onze canon, maar de Heilige Schrift, het Woord Gods.

Uiterlijke dingen

Ten tweede wat een geharrewar soms ook over uiterlijke dingen, in ieder geval bijkomstige dingen. Waar het op aankomt, raakte dan op de achtergrond. Wij zijn dat nog niet kwijt. Bevindelijk wordt soms geïdentificeerd met wettisch. Hoe strenger men leeft, hoe meer men zich apart stelt ten aanzien van anderen, des te bevindelijker denkt men dan te zijn. Maar ook met een wettische levenswijze kunnen wij verloren gaan. De farizeeën waren ook streng.

In de derde plaats: de houding tegenover de cultuur blijkt menigmaal een conflictueuse te zijn geweest, en is dat nog. Vandaar de titel van dit proefschrift , , In conflict met de cultuur". Zwemer heeft dat op ettelijke punten aangetoond. Hij heeft dat niet gedaan op een hatelijke wijze, maar eerlijk en objectief. Hij heeft de mensen die hij beschreef en hun levensstijl in hun waarde gelaten. Toch zal, dunkt mij, op basis van zulk een objectieve beschrijving ook nog wel een principiële beoordeling mogen volgen.

Van buitenaf

En dan lijkt mij toe, dat het conflict met de cultuur allen die gereformeerd zijn menigmaal van buitenaf wordt opgedrongen. En dat is niet pas van de laatste tijd. Zwemer heeft geschreven over de bevindelijk gereformeerden „in de Nederlandse samenleving in het midden van de twintigste eeuw". Maar er zou evengoed een boek te schrijven zijn over de gereformeerden in de Nederlandse samenleving - laten wij zeggen - , , in de zeventiende eeuw", en ook dan zou de titel van dat boek kunnen zijn , , In conflict met de cultuur". En we zouden zelfs nog verder terug kunnen gaan. Reeds de oudste christenen leefden in conflict met de cultuur.

Alleen, in die tijd was het een gróóts conflict. Het ging niet om beuzelarijen. En nog iets: Het ging gepaard met een enorme missionaire activiteit.

De cultuur van elke eeuw draagt de sporen van antigoddelijke machten. Dat was in de tweede eeuw zo, dat is heden zo, en dat was ook in de zeventiende eeuw zo, ook al was toen in ons land de Gereformeerde Kerk de heersende. Een christenheid die niet „in conflict" daarmee leeft is de naam christenheid niet waard.

In dit opzicht trekken wij dan ook één lijn met de bevolkingsgroep die door Zwemer hier, in al haar verscheidenheid, getekend wordt.

Maar we willen wel waarschuwen tegen kleinzieligheid en beuzelachtigheid. Ook tegen een zodanige introvertie, naar binnen gekeerd zijn, dat anderen veracht, in elk geval niet gezien worden. Zoiets als wat van ds. Abma van een bepaalde kant gezegd is, had in de Gereformeerde Gezindte niet mogen voorkomen. Dit zijn wij op z'n smalst! En nog erger.

En, al wijzen wij allerlei moderne cultuuruitingen af, dat zal niet mogen betekenen dat wij de hele wereld en de mensheid, of ook ons eigen volk afschrijven.

Zwaard en troffel

Nogmaals, de vroege christenen bieden ons een uitstekend exempel. Al waren zij niet van de wereld, zij gaven er wel blijk van in de wereld te zijn. En op hun wijze waren zij zelfs cultuurscheppend. Nog altijd toont men ons hier en daar de scheppingen van de oudchristelijke kunst. Die had een eigen karakter, maar zij was er dan toch.

Men was kerstenend bezig. Men won mensenzielen voor Christus, en men veranderde het gelaat van deze wereld, tot in de structuren toe. Het was niet gemakkelijk, het was zelfs een proces van eeuwen. Het , , conflict" bleef, want de heiden woont altijd in ons midden en zelfs in ons eigen binnenste. Maar , , conflict" kan voor kerk en christenheid nooit het laatste woord zijn. Daarvoor is het gebed: Uw naam wordt geheiligd, te vurig. Bij een conflict behoort een , , zwaard", maar kerk en christenheid hebben wel in de ene hand het zwaard, maar in de andere de , , trof f el", en zo bouwen zij. Het is te hopen dat ook in de toekomst de bevindelijk gereformeerden van Jan Zwemer deze heiUge kunst meer en meer zullen leren èn beoefenen.

K. Exalto

Dit artikel werd u aangeboden door: https://www.hertog.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 29 januari 1993

Gereformeerd Weekblad | 16 Pagina's

De bevindelijk gereformeerden van Jan Zwemer

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 29 januari 1993

Gereformeerd Weekblad | 16 Pagina's