Marnix van Sint Aldegonde (2)

KERKGESCHIEDENIS

In dienst van Oranje

De prins van Oranje zag in Marnix een man, die hem in zijn vrijheidsstrijd goed zou kunnen helpen. Hij weet te bereiken, dat Frederik III Marnix tijdelijk aan hem afstaat. Marnix heeft zijn werk in de Paltz niet meer hervat, maar werd de zeer gewaardeerde vriend en vertrouwensman van Oranje.

De strijd van Oranje was ook zijn strijd. Hij heeft veel voor de prins mogen betekenen. Vooral in kerkelijke zaken had Oranje behoefte aan een vertrouwd medewerker. Zo ontstond tussen deze mannen een trouwe samenwerking, die jaren zou duren en die gegrond was op wederzijdse waardering. Wat niet betekende, dat ze over de oplossing van het kerkelijk vraagstuk niet van mening verschilden, maar beider ideaal... vrijmaking van de Nederlanden, bleef daarbij onverlet.

In de strijd tussen Oranje en Datheen, koos Marnix de zijde van Oranje. Datheen was de onverzoenlijke. Was tot geen enkele concessie bereid. De Roomse religie was een valse religie, die zonder meer door de Overheid moest worden geweerd.

Anders dan Datheen waren Marnix en Oranje voorstander van godsdienstvrede. Dit ruimere standpunt gaf ook aan de Roomse kerk recht van bestaan. Deze meer milde houding ten aanzien van andersdenkenden werd door de , , presiezen" minder gewaardeerd.

Als woordvoerder van de prins is Marnix in de vergadering van de Staten van Holland aanwezig (juU 1572). Hij houdt er een korte rede en wijst daarin op de toewijding van Oranje en de grote offers door de prins gebracht. , , Kiest", aldus Marnix, , , kiest de kant van de prins, want deze streeft ernaar Gereformeerden en Roomschen vrijheid van godsdienst te verlenen". Onder de indruk van deze rede, boden de steden de Prins het Stadhouderschap aan en beloofden geldelijke steun.

Marnix in de gevangenis

In januari 1573 benoemd tot Commandant van de stelling Rotterdam, gouverneur aangaande de krijgshandel en politie van Delft, Rotterdam en Schiedam, blijkt Marnix deze taak niet aan te kunnen. Hij was ook meer diplomaat dan legeraanvoerder. Bij een onverwachte aanval liep het uit de hand. De troepen lieten Marnix in de steek en deze viel in handen van de Spanjaarden. Marnix komt in de gevangenis in Den Haag terecht en wordt later overgebracht naar Utrecht. Gedurende 10 maanden is het slot Vreeburg zijn ongewenste verblijfplaats.

Men behandelt hem zeer correct. Hij mag studeren, disputeren en corresponderen. Toch blijkt zijn weerstand een geduchte knauw te hebben gekregen. Hij ziet de situatie als zeer bedreigend. Brieven vanuit de gevangenis geschreven, zijn somber van toon. Hij adviseert de Prins om maar vrede te sluiten met Spanje. Nog wél blijkt de geestelijke kracht aanwezig, om in zijn cel te werken aan zijn Psalmberijming, waarmee hij tijdens zijn baUingschap was begonnen.

Tot zijn verrassing komt hij op 15 oktober 1574 vrij. Het was de Prins gelukt zijn vriend uit te wisselen tegen de graaf can Bossu.

Nieuwe opdrachten voor Marnix

Vrees, dat hij na zijn gevangenschap werkloos zou worden, hoefde Marnix niet te hebben. De Prins had voor zijn medewerker werk te over. Ten behoeve van de bevrijding van Nederland kreeg hij belangrijke opdrachten. Dat hield in... veel reizen. Nu eens is hij in Parijs om de Fransen te winnen voor de zaak in de Nederlanden, dan weer in Londen om de hulp van de Engelsen in te roepen. Als gevolmachtigde van de Prins neemt hij deel aan de vredesonderhandelingen in Breda. Het Congres is nog niet afgelopen of Marnix vertrekt naar Duitsland en Polen. Hij moet militaire hulp vragen, maar ook hoogleraren zien te vinden, die bereid zijn de Universiteit in Lei den te dienen.

Hij treedt in Heidelberg op als huwelijksbemiddelaar bij het aanzoek van de Prins om de hand van Charlotte van Bourbon. Het beoogde huwelijk werd vertrokken in 1575, zeer tegen de zin van de famiUe van de Prins en verschillende Duitse vorsten. Deze verbintenis betekende een versteviging van de relatie met het Roomse Frankrijk, waar de Protestanten werden vervolgd en in de Bartholomeüsnacht van 1572 zelfs massaal waren omgebracht.

Nog bij meer zaken was Marnix betrokken. Hij was lid van het gezantschap, dat de soevereiniteit over de Nederlanden aanbood aan de Koningin van Engeland (januari 1576). Op 19 april moest hij de Staten van Holland meedelen, dat de missie mislukt was.

Ook in de Pacificatie van Gent (1576) had Marnix een belangrijk aandeel.

In 1577 nam hij deel aan de Unie van Brussel en was ook lid van de Raad van Staten. Op de Rijksdag te Worms (1578) tracht hij tevergeefs keizer en keurvorsten ervan te overtuigen, dat het Duitse Rijk het grootste belang had bij het lot van de Nederlanden.

Een andere activiteit van Philip was het ontcijferen van geheimschrift. Bij deze niet alledaagse bezigheid zal zijn formidabele talenkennis goed van pas zijn gekomen. De zaak van de Nederlanden trok er profijt van. Van onderschepte vijandelijke correspondentie, gesteld in code-schrift, wist Marnix na veel denk-en cijferwerk, de juiste tekst vast te stellen. Uiteraard tot ongenoegen van de vijand, die daar ook van Het blijken. In 1582 poogde men hem door wijn te vergiftigen en in 1593 deed een priester uit Namen opnieuw een poging.

Kort na de Pacificatie kwam Don Jan van Oostenrijk naar de Nederlanden als de nieuwe Landvoogd. Marnix vertrouwde de nieuwe man niet erg. Nauwlettend hield hij hem in de gaten. Meer dan eens waarschuwde hij de Staten-Generaal voor deze jongeman, die „heel subtiel een vossehuid aantrok". Het wantrouwen van Marnix bleek terecht. Onderschepte brieven, door Marnix ontcijferd, toonden aan, dat Don Jan met list zich van het kasteel van Antwerpen wilde meester maken. Het rijk van deze Don was daarmee aan een eind gekomen.

Als er in Gent onrust heerst wegens verregaande onverdraagzaamheid van fanatieke calvinisten tegenover de roomsen en daardoor de nationale eenheid gevaar loopt, is het weer Marnix die verdere escalatie moet zien te voorkomen.

De arbeid van Oranje en Marnix werd ook wel ondergewaardeerd en verdacht gemaakt. Zo stuurde iemand die zich een , , echte vaderlander" noemde, een open brief aan de Staten, waarin beide mannen verdacht werden gemaakt. In een pamflet: , , Response a un libbellier fameux" ontzenuwde Marnix alle verdachtmakingen, in de open brief neergeschreven.

Philips afgezworen

Dat gebeurde in 1581. Deze , , verlatinghe" van PhiHps gebeurde, omdat: , , een vorst die in stede van zijne onderdanen te beschermen, de­ zelve zocht te verdrukken, 't overlasten, hun oude vrijheid te benemen en hun te gebieden en gebruiken als slaven, gehouden moet worden niet als Prins, maar als tyran.”

In dit geval vond Marnix deze ongehoorzaamheid geoorloofd, omdat Philips inderdaad optrad als een tyran en een gezworen vijand was van de ware godsdienst.

In 1582 kwam Anjou in ons land, mede op aandrang van Marnix. Hij was een broer van de Franse Koning. Onder beperkende voorwaarden werd hem de soevereiniteit opgedragen.

Het was geen man van hoogstaand karakter. Tot verbazing van velen had Marnix voor Anjou veel sympathie en prees hij hem. Het scheen dat Anjou's geheimzinnige persoonlijkheid Marnix imponeerde. Argeloos kwam hij onder de bekoring ervan. Hij schreef daar over:

„Naarmate ik zijn karakter en inborst beter leer, moet ik die des te meer prijzen. En als God hem bewaart, twijfel ik niet of hij zal door zijn daden de glorie zijner voorvaderen niet slechts evenaren, maar zelfs overtreffen.”

Gebrek aan mensenkennis bij Marnix? In elk geval kwam hij met Anjou bedrogen uit.

Het volk scheen daar beter inzicht in te hebben, want het weigerde Anjou haar vertrouwen te schenken. Bij de aanslag op het leven van Willem van Oranje in 1582 dacht men in eerste instantie aan Anjou als mogelijke moordenaar. Het wantrouwen zat dus wel diep.

En toen Anjou om meer macht te krijgen zich van Antwerpen wilde meester maken (Franse furie 1583) viel hij geheel uit de gratie en vertrok hij naar Frankrijk.

Mede door deze ontmoedigende gebeurtenis kwam Marnix in een crisis terecht. Hij bedankte als Hd van de Raad van State en trok zich terug op zijn landgoed Souburg op Walcheren om zich daar te gaan bezig houden met landbouw en Bijbelvertaling.

Burgemeester van Antwerpen

Antwerpen was een belangrijke stad. De sleutel van Zuid-Nederland. Geen wonder dat de Spaanse veldheer, de hertog van Parma, reeds lang begeerde zich van Antwerpen meester te maken. Oranje droeg de leiding van het verzet op aan Marnix en benoemde hem tot eerste burgemeester van de stad.

In plaats van rust te genieten op Souburg, werd Marnix voor een zeer zware taak geplaatst, een taak, die later zou blijken te zwaar voor hem te zijn. Maar Marnix durfde niet te weigeren.

De omstandigheden waren dusdanig, dat naar zijn eigen woorden: , , er geen vrije keus meer overbleef om te doen, wat men het hefst wenste, maar dat men gebukt ging onder de druk van een ijzeren wet.”

Het burgemeesterschap werd een fiasco! Voor de taak om Antwerpen militair te verdedigen tegen een befaamd krijgsman als Parma, was Marnix niet de juiste man. Over hoeveel kwaliteiten hij ook beschikte... een krijgsman was hij niet. Meer een man van de vrede dan van de oorlog.

Iemand heeft het zó omschreven:

„Indien Marnix in politiek opzicht een schrander man mag worden genoemd, dan kan van hem toch niet gezegd worden, dat hij krijgsmansbeleid in hoge mate bezat. Voor de oorlog was hij niet geboren, wel voor pohtiek en diplomatie.”

(wordt vervolgd)

B.

H.H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen