Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Pierre Robert Olivetanus (1)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Pierre Robert Olivetanus (1)

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

VRIENDEN VAN CALVIJN

Een Bijbelse verwant en vriend:

.dpor M.A. van den Berg, Zoetermeer

Van Calvijn is het bekend dat hij maar weinig nachtrust wilde genieten. Tot in de late uren van de avond was hij aan het werk en 's morgens was hij al weer vroeg op. Was dat misschien iets wat karakteristiek was voor zijn familie? Die vraag komt boven als we zien dat er een achterneef van hem bekend is die er zelfs zijn naam aan te danken heeft. Hij heette van huis uit gewoon Pierre Robert (1506-1538). Zijn vader was evenals die van Calvijn - van wie hij een neef was - een jurist van het kapittel in Noyon. Pierre Robert was vaak nog zo laat aan het werk dat men hem Olivetanus is gaan noemen. De man van het 'olielampje', dat altijd nog brandde, als de meeste mensen zich al lang te ruste hadden begeven. En met die naam is hij bekend gebleven.

De 'man van het licht' zo mag hij werkelijk wel genoemd worden. Want in alle bescheidenheid, die hem gesierd heeft, heeft hij een arbeid verricht die van bijzondere betekenis is geweest voor de Franse Reformatie. Hij heeft met zijn grote kennis van de grond-talen en een diepe passie voor het EvangeHe van vrije genade de Bijbel in het Frans overgezet. De eerste Franse protestantse vertaling is met zijn naam bekend geworden: de Bijbel van Olivetanus.

Maar voordat hij dat werk verrichtte heeft hij nog iets anders gedaan, wat eveneens van onschatbare waarde is gebleken. Volgens de vroegste biografen van Calvijn, zijn tijdgenoten en vrienden Beza en Colladon, is Pierre Robert Ohvetanus de man geweest die zijn neef en vriend de weg naar het Licht heeft mogen wijzen. Door zijn getuigenis is bij Calvijn de duisternis geweken voor het heerlijke licht van het Evangelie van Christus Jezus. Door Olivetanus' inspirerende voorbeeld is Calvijn een student van de Heilige Schrift geworden. Als we nog heden ten dage op het befaamde reformatiemonument in Geneve, waarop we Calvijn zo centraal zien staan, de bekende woorden Post Tenebras Lux (na de duisternis het Licht) lezen, mogen we het lampje van Olivetanus niet vergeten.

Een studiegenoot en stimulator

Calvijn zal zijn neef zeker wel gekend hebben, vanuit hun beider geboorteplaats Noyon. Of hij daar veel met hem is omgegaan weten we niet. Er is geen correspondentie tussen Jean en zijn verwante vriend Pierre Robert bewaard gebleven. Er is trouwens helemaal niet zoveel bekend over de loop van dit korte maar toch zo vruchtbare leven. Slechts 32 jaren 'jong' is Ohvetanus geworden, maar de bloei van zijn leven is tot zegen geweest voor de kerk van Christus, meer dan zijn relatieve anonimiteit zou doen vermoeden. Van andere Franse reformatoren en vrienden van Calvijn weten we veel meer, als het om de loop van hun leven gaat. Maar wat we van Olivetanus weten geeft ons de indruk dat we in hem een voorbeeld vinden van een ware evangelische dienstbaarheid. We zien een jonge man, die zijn leven zonder enige voorwaarde dienstbaar heeft gesteld aan het Woord van de levende God. Niet de dienaar, maar het Woord moest bij hem alle aandacht krijgen. Het ging erom dat de gelovigen uit alle lagen van de bevolking de Bijbel zo in handen en in het hart zouden krijgen, dat ze 'God Zelf hoorden spreken'. Daar leefde hij voor, en daar heeft hij ook zijn leven voor gegeven. Onder duistere omstandigheden is hij in 1538 in Italië gestorven. Het gerucht ging daarbij dat hij door zijn tegenstanders vergiftigd was.

We weten niet zoveel over het waar en hoe van de persoonlijke omgang van Calvijn en Olivetanus. Maar dat ze bijzonder met elkaar verbonden waren blijkt wel uit de gezamenlijke betrokkenheid bij de uitgave van Olivetanus' bijbelvertaling. Calvijn voorzag deze uitgave van twee inleidingen. Het werden zijn eerste echte protestantse pennenvruchten.

Waarschijnlijk hadden ze elkaar ook als studenten in Parijs ontmoet. De iets oudere Pierre Robert, heeft wellicht gediend als een bekende, die de nieuwe student uit Noyon in contact kon brengen met andere jonge humanisten. Het lijdt geen twijfel dat Olivetanus al vroeg onder invloed stond van de evangelisch-humanistische vernieuwingsbe-weging, rond de bijbelgeleerde Lefèvre d'Etaples. Of de omgang van beide studenten uit Picardië erg frequent is geweest, is niet bekend. We weten dat Olivetanus in 1528 nog in Orleans te vinden was, de plaats waar Calvijn toen net aan zijn rechtenstudie begon. Hij had Parijs vanwege het vijandige klimaat voor evangelisch gezinden moeten verlaten. Zou de keuze voor deze stad aan de Loire mede zijn ingegeven door het feit dat Olivetanus daar was? Het blijft gissen. We zien wel dat Olivetanus ook daar zijn vriend en broeder voor was. Zijn reformatorische overtuiging maakte het hem onmogelijk om nog langer in Frankrijk te blij ven.Vandaar dat hij in hetzelfde jaar dat Calvijn arriveerde noodgedwongen naar Straatsburg vertrok, om zich daar verder toe te rusten voor het levenswerk dat in 1535 voltooid zou zijn: de vertaling van de Bijbel. Het was zijn diepste verlangen om aan zijn Franse broeders en zusters hetzelfde te mogen geven als wat Luther aan zijn Duitsers had geschonken: een Bijbel in de volkstaal. Zijn liefde en ijver moeten zo aanstekelijk zijn overgekomen op zijn vriend, dat we ook bij Calvijn eenzelfde vurig verlangen ontmoeten, om de oorspronkelijke talen van de Heilige Schrift te leren kennen om van daaruit het Woord Gods te kunnen lezen en verklaren.

Mogen we OHvetanus niet zien als een voorloper, als de wegbereider van Calvijn? Het is opvallend dat op alle plaatsen waar hij heenging Calvijn later ook zou verschijnen. Straatsburg, Bazel en zelfs Geneve, Olive- tanus was er al (geweest) waar Calvijn nog komen moest. De later zo grote betekenis van de jongere vriend zou niet denkbaar zijn geweest zonder de oudere, die God als middel heeft willen gebruiken voor de weg die hij had te gaan.

Een bijbelse schoolmeester

Olivetanus was dus in 1528 naar Straatsburg uitgeweken. Daar vertrouwde hij zich toe aan de hoede van Bucer, die hem in een brief aan Farel 'een jonge man uit Noyon' noemt, die door vervolging uit Orleans verdreven was en speciaal naar Straatsburg was gekomen om Grieks en Hebreeuws te leren. Hij deed dat vanuit zijn heilig verlangen om de Bijbel te kunnen vertalen.

In 1531 komen we Olivetanus in Neuchatel tegen, waar hij de functie van schoolmeester bekleedt. Dat hij zich niet geroepen zag om dienaar van het Woord te worden had zeer zeker niet te maken met een gebrek aan theologische bekwaamheid. Het was zijn grote bescheidenheid, die aan verlegenheid grensde, die er de reden voor was dat hij het openbare optreden van een reformator schuwde en koos voor een bescheidener positie als pedagoog. In die hoedanigheid heeft hij zijn kennis bijzonder vruchtbaar gemaakt door een Leerboekje voor kinderen te schrijven, waarin naast het alfabet ook de hoofdzaken van het geloof aan de hand van honderden bijbelteksten werd onderwezen. Dit boekje heeft, veel meer dan alleen voor zijn schoolkinderen, grote betekenis gehad voor latere catechetische literatuur in Geneve.

Olivetanus was in 1532 korte tijd de huisonderwijzer van het gezin van Jean Chautemps, een voorname burger van Geneve, die zijn huis als een gastvrije herberg openstelde voor hen die de reformatie wilden dienen. Het was in de spannende en onrustige overgangstijd waarin Geneve gewonnen werd voor het Evangelie. Er is een verhaal dat Olivetanus - dat lijkt wel in strijd met zijn bescheiden karakter - zich eens waagde aan een openlijk debat met een monnik die de leer van Luther smaadde. Het zou de reden zijn geweest dat hij Geneve moest verlaten. Of dit werkelijk de oorzaak was van zijn vertrek uit de stad - waar zijn familielid later zo'n centrale positie gekregen heeft - weten we niet. Feit is wel dat hij al in 1532 naar de valleien van Piémont is vertrokken om daar de evangelist van de Waldenzen te worden.

Zijn grote toewijding voor de dienst van het Woord had in zijn persoonlijk leven ook een tragische kant. OUvetanus had in Neuchatel de zus van een predikant, Jeanne, liefgekregen. De liefde werd beantwoord, maar het kwam niet tot een huwelijk, omdat Olivetanus zijn gevaarlijke missionaire roeping niet kon verbinden met het huwelijksleven. Jeanne is altijd op Pierre Robert blijven wachten, maar vergeefs. De enige plaats die haar restte was in het testament van deze trouwe dienaar van het Evangelie, waarin hij haar de helft van zijn goederen naliet. Toen haar naam in een latere versie van het testament niet meer voorkwam, hebben de twee andere erfgenamen, Calvijn en zijn broer Antoine, - vanuit de gedachte dat het een misverstand geweest moet zijn dat zij vergeten was - nog stappen ondernomen om de erfenis alsnog met haar te delen. Dit legaat leverde Calvijn een voor die tijd formidabele boekenschat op van 70 stuks. Hij liet ze echter alle verkopen, op één na: een hebreeuwse bijbel. Olivetanus' ware erfenis is echter van onschatbare waarde gebleven. Het was zijn levenswerk: de Bijbel in de taal van het volk.

Dit artikel werd u aangeboden door: https://www.hertog.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 27 augustus 2004

Gereformeerd Weekblad | 16 Pagina's

Pierre Robert Olivetanus (1)

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 27 augustus 2004

Gereformeerd Weekblad | 16 Pagina's