De Europese Grondwet

KLEINE KRONIEK

In 'De Reformatie '(Weekblad tot ontwikkeling van het gereformeerde leven) van 19 februari j.l. geeft de heer E. van Middelkoop (lid van de Eerste Kamer voor de Christen Unie) wat gedachten weer over de Europese Grondwet en het raadplegend referendum daarover in ons land over enige maanden. Uit zijn artikel geven we graag het volgende aan u door:

De Europese Unie groeit evenwel niet slechts in de (geografische) breedte, maar ook in de diepte. Immers, voor de eerste maal in de geschiedenis van de Europese integratie is aan de parlementen een document voorgelegd dat de naam Europese Grondwet heeft gekregen. De Europese Raad heeft deze term aanvaard, nadat een zog. conventie van parlementariërs en regerings­

vertegenwoordigers onder leiding van de vroegere Franse president Giscard d'Estaing daarvoor een concept had opgesteld. Dat gekozen is voor het begrip grondwet is allereerst een propagandistische keuze geweest. Immers, dit begrip heeft voor veel burgers een positieve klank en roept het beeld op van een stabiele rechtsorde, gegarandeerde mensenrechten en een heldere bevoegdheidsafbakening van staatsinstellingen.

Is eenmaal een grondwet aanvaard dan zal de politiek-psychologische betekenis van de triomf van de federalisten niet gering moeten worden geacht. Het politiek primaat zal binnen het grondwettelijke verenigde Europa beslissend verschuiven van de hoofdsteden van de lidstaten naar Brussel en Straatsburg. Niet Europa zal zich dan nog dienen te rechtvaardigen tegenover haar stichters, de lidstaten, maar omgekeerd zullen de lidstaten langzaam maar zeker als "deelstaten" van de Unie staatkundige factoren van de tweede rang worden. Macht trekt macht aan; een proces van centralisering van macht zal dan alleen nog kunnen worden gestuit door de Europese Unie zelf en niet meer door de lidstaten. En daarmee heeft de Unie een gedaante gekregen die veel meer is dan een (noodzakelijk) verlengstuk van samenwerkende soevereine staten. Het wordt een politieke grootmacht met eigen, vergaande rechten en macht, maar zonder voldoende democratische verankering, zonder geschiedenis, zonder morele autoriteit.

Dat roept de vraag op naar de identiteit van de Europese Unie. Over die vraag is lang gesteggeld. Eerst in de Conventie en later nog op het niveau van de regeringsleiders. Al eerder was ongemak zichtbaar geworden over het technocratische en weinig bezielde van het Europese integratieproject.

Zo verscheen in 1996 een rapport van de generale Synode der Nederlandse Hervormde Kerk onder de titel "Hart en ziel voor Europa? ", waarin o.m. de vraag naar de christelijke bijdrage aan de Europese identiteit aan de orde werd gesteld. Eerder, en wel in 1991, was in Vaticaanstad een Bijzondere

Bisschoppensynode voor Europa belegd resulterend in een Slotverklaring, waarin uitvoerig werd stilgestaan bij de relatie tussen christendom en Europa. In beide documenten wordt gewag gemaakt van het voor Europa ontroerende moment uit één van de zendingsreizen van de apostel Paulus waarop hij, verblijvend op het grondgebied van het huidige Turkije, een visioen kreeg waarin een man uit Macedonië hem toeriep: "Steek over naar Macedonië en kom ons te hulp".

Dat is als het ware het startpunt geweest van de gang van het Evangelie naar en door de volkeren van Europa.

Vaak wordt er in beschouwingen over de identiteit van Europa op gewezen dat in de Europese cultuur Athene, Jeruzalem en Rome bijeenkomen. Gedoeld wordt dan op de identiteitverlenende bijdragen van de Griekse filosofie, de zog. Joods-christelijke traditie en het Romeinse recht. Het is goed aan deze wortels, hoe onderscheiden ook, te herinneren, omdat de hedendaagse grote verscheidenheid van godsdiensten, culturen en morele oriëntaties een grote uitdaging voiTnt bij het zoeken naar de betekenis van de Europese identiteit als een eenheid in veelvoud.

Nu er een grondwet, hoe pretentieus deze benaming ook is, wordt voorgesteld zou het passend zijn geweest in de preambule bij de grondwet van die bronnen van identiteit gewag te maken, erkennend dat het politiek ethos van de Unie ook aan de christelijke confessie veel is verschuldigd. Dat zou alleen al in de rede hebben gelegen uit respect voor de constitutionele tradities van de lidstaten. Zo heefi: Duitsland, in reactie op de verschrikkelijke ervaringen uit de Tweede Wereldoorlog, in de preambule van zijn Grondwet de formulering opgenomen: "Zich bewust van de eigen verantwoordelijkheid tegenover God en de mensen...". In de Ierse Grondwet staat o.m. "In nederigheid onze plichten erkennend tegenover God, onze Heer, Jezus Christus...". En ook in veel andere grondwetten van de lidstaten van de EU vindt men een verwijzing naar de betekenis van het christendom, de kerk of de religie.

Het is opvallend dat van deze constitutionele traditie niets is terug te vinden in de Preambule van de Europese Grondwet. Dat is bepaald geen vergeetachtigheid of nonchalance. Tijdens de conventie heeft de voorzitter, Giscard d'Estaing, een voorstel voor een preambuletekst gedaan waarin als wortel van de culturele, religieuze en humanistische tradities van Europa werd gewezen op de Griekse en Romeinse beschaving en de filosofische stromingen van de Verlichting. Dat leidde tot veel protest, waarna hij dit voorstel weer terugnam. Ook latere pogingen van regeringsleiders, die het document van de conventie gebruikten als basis voor het nu voorliggende verdrag, om op z'n minst gewag te maken van de christelijke traditie van en in Europa, leidden tot niets. Uit deze voorgeschiedenis kan moeilijk anders worden geconstateerd dan dat Europa haar identiteit, voorzover mede gevormd door het christendom, verdringt en ontkent. Daarmee berooft Europa zich van de noodzakelijke confrontatie met het christelijke verleden en heden, verdonkeremaant zij het ethos van de Tien Geboden en is het verdrag een uiting van Verlichtingsdenken geworden, waarin de godsdienst als een private zaak wordt geacht, die niet tot gelding kan worden gebracht op het politieke terrein. Europa zal kennelijk humanistisch en seculier zijn of niet zijn. Om al deze en andere redenen zijn de argumenten om Europa thans van een grondwet te voorzien weinig oveituigend. Temeer nu dit constitutionele document onder een eenzijdig en verwerpelijk Verlichtingsgestemte is geboren.

Anders dan bij vorige integratiestappen het geval was mag nu de burger, op verzoek van de Staten-Generaal, in een raadplegend referendum zijn mening geven. Of de politiek zich later van een afwijzend advies veel zal aantrekken mag betwijfeld worden. Een raadplegend referendum is in de Nederlandse politiek altijd op goede gronden afgewezen. Dat er nu toch een komt zegt ook iets over de verwarring der politieke tijden en het populistisch klimaat waarin we zijn terecht gekomen. Maar mocht de lezer het toch de moeite waard vinden om hiervoor ergens in (vermoedelijk) juni naar de stembus te lopen: deze grondwet is onze steun niet waard en politici die bij de bevolking om applaus vragen verdienen een tik op de vingers.

De in gang gezette ontwikkeling om te komen tot een brede integratie binnen Europa geeft, zeker wanneer het gaat om de erkenning van de christelijke wortels van ons werelddeel, genoeg reden tot zorg. Een grondwet waarin zelfs niet ook maar naar de christelijke traditie van en in Europa verwezen wordt mag inderdaad op onze steun niet reke­ nen.

P. Vermeer, Wilsum (D)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen