Lezen in de Institutie van Johannes Calvijn

BLOEMLEZINGEN UIT DE KERKGESCHIEDENIS

In deze laatste bloemlezing uit de Institutie staan we nog stil bij het punt van de burgerlijke gehoorzaamheid. Mag je die ook van christenen vragen? Daarover kan volgens Calvijn geen enkele twijfel bestaan. Het eerste waarop hij in dit verband wijst is de eis aan allen om de door God gegeven overheid te eren en te eerbiedigen:

'De eerste plicht van de onderdanen jegens hun overheden is dat ze aangaande hun ambt een zo eerbiedig mogelijke opvatting hebben, daar ze immers erkennen dat het en rechtsbevoegdheid is hun door God opgedragen en dat ze hen daarom eren en eerbiedigen als Gods dienaren en gezanten.'

Wie meent dat de overheid niet anders dan een noodzakelijk kwaad is, zit dus op het verkeerde spoor. In het verlengde van dit eren en eerbiedigen ligt voor allen de eis om de overheden te gehoorzamen:

'Daaruit volgt nog een andere plicht, namelijk dat ze met een bereidvaardig gemoed hun gehoorzaamheid bewijzen: etzij om hun besluiten te gehoorzamen, hetzij om belastingen te betalen, hetzij om publiek diensten en lasten op zich te nemen die dienen tot de al­ 76 gemene verdediging, hetzij om enige andere bevelen te volbrengen. Alle ziel, zegt Paulus (Rom. 13 : 1), zij de machten, over haar gesteld, onderworpen; want wie zich tegen de macht stelt, wederstaat de verordening van God. (...) Laat hierin niemand zichzelf bedriegen. Want indien men zich niet kan verzetten tegen de overheid zonder dat men zich tegelijk verzet tegen God, dan is, ook als een ongewapende overheid ongestraft veracht kan worden. God toch gewapend om de verachting van Hem krachtig te straffen.'

Tot dusver had Calvijn die magistraat in gedachten, die men met recht kan noemen: vader des vaderlands, herder van het volk, bewaker van de vrede, beschermer van de gerechtigheid, verdediger van de onschuld. Maar hoe zit het als deze kwalificaties niet gelden en men te maken heeft met een slechte overheid of zelfs met een tiranniek bewind? Calvijn wijst erop dat ook dan onverkort de plicht geldt allen die over ons het bewind voeren te gehoorzamen, ook heel slechte overheden:

'Want ofschoon de Heere betuigt dat het overheidsambt een zeer hoge gave aan Zijn weldadigheid is tot bewaring van het welzijn van de mensen, en of- schoon Hij aan de overheidspersonen zelf hun gebied voorschrijft, zo verklaart Hij toch tevens dat ze, hoedanig ze ook zijn, slechts van Hem hun heerschappij hebben. Zij die tot algemeen nut regeren zijn wel de ware voorbeelden en bewijzen van Zijn weldadigheid, maar zij die onrechtvaardig en heerszuchtig regeren zijn door Hem verwekt om de ongerechtigheid van het volk te straffen. Allen zijn gelijkelijk met die heilige majesteit bekleed waarmee Hij de wettige macht heeft toegerust.'

Calvijn gaat hierin heel ver. Maar hij weet de Schrift aan zijn zijde. Veelbetekenend wijst hij in dit verband op David, die tot het uiterste toe gehoorzaam bleef aan koning Saul. Calvijn stelt David ons daarom ten voorbeeld:

'Deze eerbiedige, ja vrome gezindheid zijn wij tot het uiterste toe verschuldigd aan al onze overheden, hoedanig die ook zijn.'

De hoge opvatting van Calvijn over de overheid hangt geheel samen met zijn hoge waardering van het ambt. Wanneer we moeten zuchten onder een slechte overheid, dan is het gebed tot God om uitkomst voor ons de enig aangewezen weg. Van een particulier initiatief om slechte overheden te beteugelen of zelfs af te zetten wil Calvijn niets weten. Zo'n ingrijpende maatregel zou alleen zijn toegestaan aan hen die ook zelf van God het overheidsambt mogen bekleden en daarbij hun verantwoordelijkheid dan moeten nemen. Toch is er voor de onderdanen één uitzondering op de algemene regel van burgerlijke gehoorzaamheid:

'Maar bij de gehoorzaamheid die men, gelijk we vaststelden, aan de heerschappij van de overheden verschuldigd is, moet altijd deze uitzondering gemaakt worden, of liever hierop vooral gelet worden, dat die gehoorzaamheid ons niet mag afvoeren van de gehoorzaamheid aan Hem, aan Wiens wil alle begeerten van de koningen behoren onderworpen te zijn, voor Wiens besluiten hun bevelen moeten wijken en voor Wiens majesteit hun scepters moeten buigen.'

De Heere is immers de Koning der koningen. Wanneer Hij Zijn heilige mond heeft geopend, dan gaat Zijn woord voor en boven alles en allen. Men moet namelijk God meer gehoorzamen dan de mensen, hoe hoog zij in hun ambt ook staan. Liever alles lijden dan afwijken van de vroomheid, zo bindt Calvijn het ons op het hart. Hij eindigt z'n Institutie in dit verband als volgt:

'En opdat onze gemoederen niet zouden wankelen, geeft Paulus (1 Kor. 7 : 23) ons nog een andere prikkel, zeggende dat wij daarom door Christus voor zulk een prijs gekocht zijn als waarop Hem onze verlossing is komen te staan, opdat wij geen dienstknechten zouden worden van de slechte begeerten van de mensen en nog veel minder onderworpen zouden zijn aan hun goddeloosheid.' Calvijns laatste woorden, en ook de onze in deze serie bloemlezingen, zijn gewijd aan Hem bij Wie de hervormer in zijn magistrale en monumentale levenswerk begon:

GODE ZIJ LOF!

P. Vermeer, Wilsum (D)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen