Buitenland.

Gustaaf Adolf. Den gden December is het drie honderd jaren geleden geweest dat Gustaaf Adolf, koning van Zweden, wiens vorstelijk bloed vloeide tot redding der bedreigde zaak van het Protestantisme, geboren werd.

Vooral in Zweden, maar ook in Duitsphland, heeft men dien dag niet ongemerkt laten voorbijgaan. Ook wij willen aan de nagedachtenis van den Zweedschen held een woord wijden.

Gustaaf Adolf was de kleinzoon van den stichter van de dynastie der Wasa's, Gustaaf I. De verstandelijke gaven en de energie van den eersten Wasa die Zwedens troon beklom, schenen op den kleinzoon te zijn overgegaan. Gustaaf Adolf was de Luthersche belijdenis toegedaan, alhoewel het na den dood van Gustaaf I scheen, alsof de Wasa's eerst tot de Gereformeerde belijdenis en daarna zelfs weer tot de Roomsche kerk wilden overgaan, schoon hij zeer verdraagzaam was jegens anderdenkenden. In zijn biographie, die hij begon maar helaas niet ten einde bracht, gelijk dit zoo dikwijls het geval is, wanneer iemand zich zet zijn leven te beschrijven, laat hij zich volgenderwijze over den stamvader van het koninklijk huis der Wasa's, uit: »In zijn tijd werd het zuivere Woord Gods geleerd, en de menschelijke inzettingen schafte men af. Daarvoor genoot hij het geluk, dat hij het rijk onder erfrecht ontving en het zijnen zonen naliet.

Zoo maakte hij zijn testament, waarin hij als een goed koning voor Gods gemeente zorgde en dengene zijner zonen niet liet erven, die van den godsdienst en van de erkentenis der waarheid afvallen zou."

Een jaar voor Gustaaf Adolfs geboorte had, na de vele zwenkingen en geweldplegingen van koning Johan III, welke eene vereeniging van de Luthersche en Roomsche kerk |en leer in zijn land wilde, het Zweedsche volk op het concilie te Upsala »als e'én man" zich Luthersch verklaarde en de Augsburgsche confessie met eenige toevoegingen voor Zweden aangenomen. Gustaaf Adolf laat zich in genoemde eigenhandig geschreven levensbeschrijving zeer schoon en zeer beslist uit over het gevaar, dat onder de regeering van Johan III en van zijn zoon Sigusmund het Luthersche volk dreigde. sGoede raad was duur, zoo doet de vorst zich hooren, toen Johan gestorven was; want, hing menig gevaar ons boven het hoofd toen Johan koning was, die in zake den godsdienst nu eens hierheen, dan weder daarheen zwenkte, hoeveel meer hadden wij te vreezen van zijn zoon, die in de religie der Papisten en haar bijgeloof opgevoed was en deze ook openlijk beleed. Daarbij had hij (als koning van Polen) ook macht in het buitenland, met welke hij kon dwingen en lokken."

Toen Gustaaf Adolf geboren werd, was de tweespalt van koning en volk, wat den godsdienst betreft, tot openbare vijandelijkheid geworden. Sigusmund, die zich meest in Polen ophield, had het niet verhinderd, dat Poolsche hovelingen, de pauselijke legaten en in 't bijzonder de Jezuïten die in zijn gevolg waren, hunne verachting voor den Lutherschen godsdienst openbaarden. De Roomsche koning had 12 bedelaars de voeten gewasschen, maar de Luthersche predikanten vermaanden de gemeenten dat niemand aan die bedelaars verder aalmoezen zouden geven. De burgers vormden een lijfwacht ten dienste hunner predikanten wanneer deze zich naar de kerk of op den kansel begaven, daar de Poolsche lijfwacht des konings soms zeer overmoedig optrad. Het kwam zelfs tot bloedige botsingen; de burgerij nam steeds beslister en dreigender houding aan. Sigusmund was den i4den Juli 1594 naar Polen gezeild en had den vader van Gustaaf Adolf, zijn oom Karel tot zijn plaatsvervanger in zijn afwezigheid aangesteld, zonder echter de grenzen zijner bevoegdheid te bepalen. Karel was een ijverig Protestant en had de Roomsche neigingen en vereenigingspogingen van Johan III krachtig wederstaan, en ook zijn hertogdom Sodermanland voor allen geopend, die om des gelooiswiUe vervolgd werden. In het jaar 1600 achtte men het goed om Sigusmund, die door de Jezuïeten geleid werd, en die zijn zoon Wladislaus in Zweden niet liet opvoeden, eenvoudig af te zetten. Verscheidene jaren later liet Karel zich kronen. Hij bleef zich echter, gelijk ook later Gustaaf Adolf, verder hertog van Sodermanland noemen.

Gustaaf Adolfs opvoeding was streng en degelijk. Zijn vader Karel IX was een heftig maar Godvreezend man, die, evenals zijne broeders Erich en Johan, van theologische studiën hield. Ook zijne Duitsche gemalin, Christine van Holstein was eene resolute spaarzame vrouw, die met haar man er naar streefde om hun oudsten zoon de beste opvoeding te geven. De klassieke schrijvers, de politieke en de moderne talen, en in de eerste plaats de godsdienst waren de vakken waarin Gustaaf Adolf werd onderwezen. Behalve den Bijbel, die altijd op zijn tafel lag en waarin hij zeer te huis was, las hij gaarne in Seneca, Xenophon en Hugo de Groot. Hij toonde van zijn jeugd af een practisch verstand te hebben, en zijn vader, die dikwijls onder de lasten der regeering gebukt ging, zag met veel hoop op dezen zoon neder en erkende in hem weldra den toekomstigen staatsman en veldheer.

De oprechte godsvrucht, die hem vervulde, maakte hem even moedig in den strijd als deemoedig bij de overwinning. Het beviel hem niet wanneer men hem uitbundig prees. »Wat zijn wij, jammerlijke wormen, voor God? Niets. Een dwaas beroemt zich, en een dwaas laat het gaarne toe, wanneer hij geroemd wordt."

Zijne belijdenis was de krachtige drijfveer van zijn optreden, toen hij in drie oorlogen met Denemarken, Rusland en Polen, zich als een veldheer zonder wedergade doet kennen en ook in den dertig-jarigen oorlog ingrijpt. Wel heeft men Gustaaf Adolf willen voorstellen als een man, die enkel door staatkundige overwegingen gebracht werd tot datgene wat hij deed, ] doch de bronnen weerspreken dit. Wel heeft Gustaaf Adolf zijn land zoeken te beveiligen; wel heeft hij er naar gestreefd om Zweden's heerschappij op de Oostzee te handhaven, maar dit hing nauw samen met zijn strijden voor datgene, wat hij als het heiligst had leeren kennen. De Poolsche oorlog, en vooral de dertig-jarige oorlog, hebben bewezen, hoe nauw in die dagen politiek en godsdienst met elkander verwant waren. Men kan uit vele uitlatingen van Gustaaf Adolf aantoonen, dat het hem er boven alles om te doen was, om de vrijheid voor de belijders des Heeren te handhaven. Daarom wees hij er in de Rijksstenden op, dat > uitroeiing en ondergang van de rechtgeloovige evangelischen" het streven was der Roomschgezinden. Wel was in Europa geen rijk vrijer dan Zweden, maar, zoo heet het verder, het ongeluk nadert het van dag tot dag. Daarom komt het er op aan, het vaderland te verdedigen, niet alleen om staatkundig vrij te blijven, maar ook om de geloofsvervolging te ontkomen. Deze verdediging van het Luthersche vaderland tegen het dreigende gevaar moest in Duitschland plaats hebben en wel aanvallenderwijze, niet op de lange Zweedsche kusten. Daaraan was de gedachte aan de geloofsgenooten in Duitschland verbonden, wiens vorsten zich uit vrees voor den Duitschen keizer eerst terughoudend genoeg betoonden.

De Zweedsche koning en held schreef aaa een vriend: »Ik [verzoek u te bedenken, dat de vrijheid van ons vaderland en' de kerke Gods, die daarop rust, wel waard is, dat men voor haar alle moeite doet, ja, den dood wil ondergaan."

Al de zonen der reformatie mogen daarom de nagedachtenis van den Zweedschen koning zegenen, die het zwaard trok om de zaak van het Protestantisme te verdedigen; den geloofsheld, die diep voor God in het stof boog en een middel in 's Heeren hand was om het kostelijk kleinood, door de reformatie verkregen, niet te doen verloren gaan.

WINCKEL.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen