Onthouding.

I.

Kwalijk kan ontkend, dat de wolkjes van het ascetisme weer aan het opkomen zijn; met name in Protestantsche kringen.

Niet de ascese in haar vroegeren vorm, maar een ascese in den vorm der negentiende eeuw.

Aan de onthouding op het stuk van het huwelijk is men nog niet toe. Het eigenlijke vasten kwam nog nauwelijks aan het woord. Van opzettelijke zelfkastijding hoorde men nog niet. Kloosterlijke afzondering uit het leven kwam nog niet aan de orde. Kluizenaars kennen we nog niet. En geen heilige heeft onder ons nog zijn zuil beklommen.

Maar als ge niet rookt, als ge geen wijn drinkt, geen sterken drank, geen bier, u speent aan koffie en zelfs aan thee; als ge geen vleesch eet; als ge uw kamer hol en koud en leeg meubelt; als ge al wat naar het festijn riekt, mijdt; geen werk van uw kleeding maakt; liefst ook aan de vormen des levens niet veel hecht, dan beschouwt men u in reeds tamelijk breeden kring nu reeds als een wel zoo goed Christen, als dat ge de gewone levenswijze ten deze voortzet.

Allerlei werkt het opkomen van deze ascese in de hand.

Vooreerst de weelde, die verzwakte en verwijfde, de zedelijke veerkracht brak, geldelijk ruïneerde, in zingenot meesleepte, en met haar zacht fluweelen kleed allerlei zonden bedekte, werd velen ten aanstoot, en riep bij reactie ons terug naar soberheid en eenvoud. Uit de zwoelte van den lauwen dampkring hunkerde men naar de frischheid van het kille waterbad.

Ten tweede de onrustwekkende toeneming der behoefte aan prikkel leidde tot e& noverprikkeling en öz/^^-spanning, die de bedwelming tot een verwoestende pestilentie in het maatschappelijk leven deed worden. Reeds liet een Fransch dagblad de vraag verluiden, of het er niet heenging, dat heel de wereld een wereld van - krankzinnigen werd. Het was toen Maupassant, de eens zoo gevierde schrijver, naar het dolhuis ging. Vooral de drank is een vloek en een plage geworden, die zich als een vampier om het lichaam onzer maatschappij slingert en haar beste levensbloed vergiftigt en uitzuigt.

Vooral het snellere leven was hier schuld aan. Stoom en electriciteit zijn heerlijke krachten, maar ze jagen den mensch rusteloos voort. De rust is uit zijn leven weg. Op zijn zenuwen komt meer aan, dan die zenuwen dragen kunnen. Dan roepen die uitgerekte, slappe zenuwen om een prikkel die ze weer spannen moge.

En het glas geeft dien prikkel hier, de amfioen elders; wie nog sterker zoekt neemt morphine, dat hij zich inspuit, of choralhydraat dat hij drinkt.

Voorts die geprikkelde toestand drijft tot drift en hartstocht. Door sterker voeding poogt men het bloed te sterken, of het sterker bloed de afgematte zenuwen schragen mocht. Vandaar de zooveel machtiger vleesch voeding. Maar die vleeschvoeditig zet het bloed aan. Korzelheid van humeur, driftige opwellingen, verlies van zelfbeheersching volgt er uit. En om dat kwaad te keeren komt dan de reactie tegen de vleeschvoediug op. Het kruid der aarde maakt kalm, het vleesch bevordert onrust.

Dan, de sport is een macht in het leven geworden. Wie niet op een of andere wijze het lichaam hardt en oefent, telt onder onze jonge mannen niet meer mede. Dat moet de inzinking van lichamelijke kracht bij ons uitgeput geslacht tegenhouden. En nu, sport is zonder ascese ondenkbaar. Wie den prijs behalen wil, moet sober leven, dagen van te voren zich spenen aan alle zingenot, zich zelf beperken, en zich zelf beheerschen. Alleen wie zijn lusten overwint, overwint straks in den kamp.

Een nadere oorzaak voor het opkomen van deze ascese is te zoeken in den overwegenden invloed, dien Engeland in deze eeuw op het leven der Protestantsche Christenheid wist te verwerven.

Engelschen zijn in hun godsdienstige opvattingen geboren nomisten. Hieronder verstaat men de neiging, om de kracht der religie in de daad te zoeken, en deze daad naar vaste wet te regelen. Nomistisch beteekent wettelijk. Nu behoeft men slechts aan de Engelsche opvatting van de Zondagsviering te herinneren, om te verstaan en te doorzien wat hier nomistisch bedoelt, en hoezeer dit nomisme in het Engelsch volkskarakter, en juist daardoor in de Engelsche manier van godsdienstig te zijn ligt.

Het is het oude Jesaiaansche: Regel op ^^S^l> gebod op gebod.

Zonder tegenspraak mag dan ook gezegd, dat schier geheel deze ascetische actie van Engeland is uitgegaan, en onder Engelschen invloed ook in andere landen veld won.

De Engelschen, als ze zoo iets beoogen, zetten voor alles een beweging op touw, organiseeren er zich voor, halen er de lieden van het vasteland bij, en weten op die manier, ia een trant, die bewondering wekt, propaganda voor hun denkbeelden te drijven.

Toch zou dit alles saarn aan de ascese, die opkomt, nog niet den stoot gegeven nebben, die almeer blijkt gegeven te zijn.

Wat ten slotte den doorslag gaf was de algemeene afval van het voorvaderiijk geloof, het loslaten van de Belijdenis onzer martelaren, het laten varen van de vastigheid die in Gods Woord ligt.

Die afval nam eerst den vorm aan van het Modernisme, en vond als zoodanig fel verzet. Maar spoedig nam die afval zachtere, nieuwe vormen aan, en toen vond ze ook ia orthodoxe kringen ingang.

Men moest niet tegen de Schrift ingaan, maar voor Gods Woord ijveren, en iumiddels de Schriften als zoodanig losrafelen.

Zoo is men toen van de belrjdeniskerk over gegaan op de belijdende gemeente. Die ongeformuleerde belijdenis der gemeente is daarna al ingekrompen. Tens lotte bleef er geen enkele uitwendige, voorwerpelijke vastigheid meer. En toen wierp men zich geheel op het inwendige, op het sentiment, op het gevoel, op wat roeren en aangrijpen kan, en landde men aan bij zekere mystieke, geestelijke vroomheid, zonder eigen karakter of scherpen omtrek.

Dat was de brug, die Modernen en Gevoelsorthodoxen saambracht.

Vroom wilde een ieder wezen, en daar vroomheid, die los van alle belijdenis is, zich dan toch ergens in openbaren moet, is alstoen zeker betoon van kracht, is zeker offer dat men brengt, is iets dat men toont voor de zaak over te hebben, is, om het kort te zeggen, zekere ascese zoowel bij Modernen als Halforthodoxen in zwang gekomen, en heeft men, uit onmiskenbaren drang naar ernst, bij de ascese gezocht wat men bij den Christus naar de Schriften niet had kunnen vinden.

Zoo ziet men dus wel, wat saamgesteld verschijsel deze ascese in haar tcgenwoordigen vorm is.

Uit allerlei oorzaak is ze opgekomen. Allerlei drijfveer stuwt ze voort en verder.

En als men het bestaan en de levenswijs van deze nieuwe asceten vergelijkt met het nietige, weelderige, zelfzuchtige, en onbeduidende bestaan van de gewone wereldsche lieden, wie zou dan ook maar een oogenblik aarzelen kunnen, om deze ascese van harte toe te juichen, als een teeken der hope voor ons geslacht.

Ware er dan ook geen historie, die ons toont, hoe ook in vroeger eeuwen, bij Joden en Christenen, bij Mahomedanen en Heidenen ditzelfde stelsel van ascese ingang vond, en tot wat resultaat ze geleid heeft, we zouden allicht geneigd zijn, om in de wateren dezer ascese meê te gaan drijven.

Nu echter die historie er is, en ook in die historie een stemme Gods tot ons komt, ons ter waarschuwing, wordt de bedachtzame tot voorzichtigheid gemaand, en zou schuldig staan wie er met den blinddoek voor zijn oogen inliep.

Vooral Schopenhauer is van menig asceet de geestelijke vader, en Schopenhauer vindt zijn ideaal niet in onze Christelijke religie, maar in het Buddhisme.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen