Bibliotheca Reformata.

Deel X van de Bibliotheca Reformata is verschenen, met nog een derde kleine stuk van deel IX. Bastings Catechismus, vertaald ear Corput.

Deel IXc is door Prof. Dr, Rutgers ingeeid met een korte voorrede, waarin hij, na ortelijk Bastings en Corputs levensloop te hebben geschetst, aldus vervolgt:

Reeds bij dit zeer beknopte overzicht van hun beider leven valt wel bovenal in het oog, dat zij mannen waren van beslist Gereformeerde belijdenis, die ook getoond hadden, dat zij om des geloofs wille alles verlaten konden, en bovendien mannen van uitnemende bekwaamheid, die het beste onderwijs van dien tijd genoten hadden, o. a. 3 jaren lang van de opstellers zelven van den Heidelbergschen Calachismus. Tot verklaring van dien Catechismus waren zij dus zeker boven velen bevoegd. — Metterdaad is dat ook erkend door degenen, die na hen verklaringen van den Catachismus iiebben in het licht gegeven; want voor zooveel die schrijvers Gereformeerd waren, hebben zij van den arbeid van Bistingius in ruime mate gebruik gemaakt. Zijn geschrift, dat het eerste van dien aard was, is tevens tot op zekere hoogte een standaardwerk geworden. — En verhoogd wordt zijne beteekenis ook nog door de omstandigheid, dat het de Gereformeerde Kerken zelve geweest zijn, die den schrijver tot zijn arbeid hebben uitgenoodigd. Op de Nationale Synode, die in 1581 te Middelburg gehouden is, kwam uit Zuid-Holland en uit Zeeland de vraag: »Oft het nyet goet en ware, dat de homilien D. Bastingii opden catechismura gedruct worden mits gevisiteert te voren, oft eenige andere exegemata voirde aencomelingentsy in forme van corte homilien oft anders te maecken eet." (punt 25 op den verzamelstaat van de ingekomen voorstellen); waarop door de Synode besloten werd: »Is geandwoordt dat Jeremias Bastingius, ende de Classe van Walcheren haer bedencken end aerbeydt op den Catechismum onser kercken, tsaemen brenghen, ende daer wt, niet Homilias, maer Exegemata stellen sullen. De welcke van deClassen van Brabandt ende Walcheren doorsien zijnde wtghegeuen sullen werden" (art. 59 van de Antwoorden op de Particuliere Vragen). En nu is dit besluit der Synode wel niet geheel uitgevoerd, zeker meest ten gevolge van de zoo veranderde tijdsomstandigheden; maar al is het boek van Bastingius in formeelen zin dan ook niet zoo , kerkelijk geworden als men eerst bedoeld had, feitelijk is het toch uitgelokt, en daardoor ook d reeds van tevoren aanbevolen, door de Kerken zelve.

Het is door Bastingius bewerkt, geheel naar den wensch van de Middelburgsche Synode; d. w. z. hij gaf geene preeken over den Catechismus, maar eene uitleggende verklaring. Naar hetgeen hijzelf in de Voorrede mededeelt, had hij die reeds in 1585 zoo goed als gereed; maar doordat hij juist in dat jaar uit Antwerpen verdreven werd, kon er van de uitgave toen niet komen. Deze is eerst gevolgd in 1588, nadat hij Jtselue were noch wat neerstiger bewrocht ende gefatsonneert had". En dit laatste heeft hij wederom gedaan, toen hij in 1590 eene tweede uitgave bezorgde. In het volgende jaar is zijn boek, dat (blijkens de Voorrede van den vertaler) toen > aireede in andere Landen in haer sprake was ouergeset", door Corputius, zijn Heidelbergschen Akademievriend en destijds zijn Doidtschen ambtgenoot, in het HoUandsch vertaald; waarbij de auteur hem sdevryheyt gelaten heeft niet aen de woorden gebonden te zijn, maer zijn meyninge met breeder ende meer woorden te verclaren: ooc ter gelegener plaetsen by te voegen, 't gene tot breeder leeringe, wederlegginge, bestraffinge, vermaningen etc. dienstelic was", zoodat het in de HoUansche vertaling wel het werk van Bastingius bleef, maar toch ook aan Corputius nog het een en ander te danken had. Van die Hollandsche vertaling nu, die vaak herdrukt is, is de tweede uitgave, die in 1594 te Dordrecht het licht zag, bij dezen herdruk gevolgd.

Hiermee is de beteekenis van Bastbgs Catechismus even kort als bondig en historisch juist uiteengezet.

Viude hij vooral onder onze predikanten steeds getrouwer lezers.

Vele latere uitleggingen halen er niet bij. Het Xe deel, dat Amesius' Vijf Boeken over de Consciëntie geeft, is ingeleid door Prof. Dr. W. Geesink, die zich na de biographie van Dr. Visser van het geven van een levensschets onthoudt, maar drie gewichtige punten ter sprake brengt, i". Amesius' leer over het primaat van den wil, 2°. zijn zonderlinge opvatting van de theologie, en 3". zijn schrijven van de casuïstiek. Over dit laatste zegt hij:

De naam Casuïstiek of wetenschap van de Casus of gevallen der consciëntie is in de Kerk van Christus vooral sedert de 13e eeuw in de z. g Summae Casuum Conscientiae, van Roomsch standpunt, op voortreffelijke wijze beoefend. Dit geldt met name van een der oudste Summae, van die welke geschreven werd door Raym.undus de Pennafort, een boek eerbiedwaardig door geleerdheid en groote scherpzinnigheid. Het kan echter niet worden ontkend, dat later de Casuïstiek, door te veel af te dalen in bijzonderheden en zich te verloopen in spitsvondigheden, het spoor bijster is geraakt. Vandaar dat de Reformatie aanvankelijk van de Casuïstiek niet weten wilde. Toen daarbij de Jezuïeten, uitgaande in hun zedenleer van Duns Scotus in plaats van Thomas Aqujnas, hun laxe moraal schier uitsluitend als Casuïstiek gaven, werd de antipathie tegen deze disciplina in protestantsche kringen al grooter.

Protestantsche ijver is hierin zeker te ver gegaan. Men vergat, dat het misbruik het gebruik nog niet opheft. Er zijn nu eenmaal gevallen in het zedelijk leven, waarin raadgeving en voorlichting noodig is, om tot beslissing te komen wat al dan niet naar 's Heeren wet is. In zulke gevallen was ook wel door de Reformatoren in hun brieven en andere geschriften, bij voorkomende gelegenheden, b. v. op het stuk van huwelijkszaken, renten, recht van opstand enz, raad gegeven en wat was dit nu anders dan Casuïstiek? Ja, zelfs de wijze waarop de Jezuïeten de Casuïstiek hebben behandeld is niet in alle stukken te veroordeelen. Gelijk Voetius een open oog had voor het schoon in hun mystiek, toonde Amesius een oog te hebben voor het goede in hun Casuïstiek. Hij toch schreef: »cum multo luto superstilionum nonnullas venulas habent argenti, ex quibus non conteranenda eruisse quaedam me confido."

Toen dan ook het puritanisme opkwam in Engeland en niet minder dan Calvijn zelf, zij het ook in meer nomistischen zin dan hij, op de praktijk der religie aandrong, ontstond de behoefte aan een wetenschappelijke behandeling van de Gevallen of Casus. En toen is in den kring der Puriteinen met Perkins vooraan en ook bij de Anglicanen, Hall, Taylor en Sanderson en bij de Duitsche Gereformeerden door Alsted, de Casuïstiek weer gaan opbloeien, terwijl zi} ook in de Luthersche Kerk der 17e eeuw, in Balduin, J. A Osiander en Danhauer, om Deneken met zijn drie folianten Consilia Theologica, waarin hij de adviezen der godgeleerde faculteiten verzamelde, niet te vergeten, weer in eere kwam. Tegenover de minachting eindelijk waarmee vele moralisten, ook onder de nieuweren, de Casuïstiek nog altijd bejegenen, Gass noemt haar een »Lückenbüsser der Moral", komt het mij voor, dat de zedekunde een behandeling der > Casus" niet kan missen, hetzij dan in het systeem zelf, gelijk Kant heeft gedaan 'vs^ixya. Metaphysik der Sitten als iCasuistische Fragen", hetzij als een afzonderlijke disciplina gelijk hier door Amesius.

Hiermee is ook dit vraagstuk weer uit de historie toegelicht, en weten we nu wat in de casuistlek te mijden, wat in haar te zoeken zij.

Aan beide hoogleeraren voor hun korte en toch zoo zaakrijke uiteenzetting onze dank.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen