Intellectualisme.

IV.

Beeldt u niet in, dat onze bestrijding van het Intellectualisme bedoelt een pleidooi te worden voor het Sensualisme, d. i. voor de Gevoelseenzijdigheid, of een lokaas voor de Wilsmannen, die hun Christendom uitsluitend zoeken in werken, offers en veelbezigheid.

Ons protest gaat tegen elk dezer drie eenzijdigheden, en tegen elk van die drie even sterk. Zal het goed zijn, dan moeten we mannen des geloofs zijn, en het gelooj heeft juist dit eigenaardige, dat het ons innerlijk leven als zoodanig in beweging zet, en zulks wel naar de drie uitgangen onzes levens, ons actief denken en willen, en ons passief gevoelen.

Toch moet men elk dezer drie eenzijdigheden op haar beurt nemen, en wie een beurt zal geven aan elk der drie, moet wel een keuze doen, welke dezer drie het eerst onder de oogen zal worden gezien; en zóó genomen lag het voor de hand, eerst het Intellectualisme te bestrijden. Die orde wordt gemeenlijk gevolgd, en met name onder ons Gereformeerden ligt voor die eenzijdigheid ons kerkelijk leven het eerst en het meest open.

Toch is dit niet overal noch bij alle personen gelijk.

Wezen we er een vorig maal reeds op, dat de man meer dan de vrouw er voor open ligt, en dat de overheerschende invloed van den man op kerkelijk terrein soms maar al te sterk de eenzijdige verstandsrichting, d. i. het Intellectualisme, bevordert, thans vestigen we er de aandacht op, dat het ook zoo aanmerkelijk verschilt naar streek en persoon.

Ons land is wel klein, en onze provinciën zijn niet zoovele in aantal, maar toch is het verschil tusschen streek en streek in ons kleine land lang niet gering.

Reeds in een ander verband wezen we er onlangs op, hoe hetgeen te Appeltern voorviel, in menige andere provincie ondenkbaar ware geweest; en hoe het met name de provinciën Gelderland en Zeeland zijn, die van oudsher geneigd waren totgevoelsdweperij en mystiek.

Holland en Friesland staan hier scherp tegenover, In deze beide provinciën heerscht nuchterder toon, en vindt het fanatisme niet zoo licht ingang.

En niet alleen, dat men op die wijs ons land in kringen kan indeden, zoodat in den éénen kring meer gevaar bestaat voor gevoelsoverdrijving, en in den anderen kring meer voor verstandelijke eenzijdigheid, — zelfs in elke provincie op zich zelf loopt de algemeene stemming der gemoederen nog soms merkbaar uiteen.

In Zeeland b.v. bood Walcheren altoos meer weerstand aan de eenzijdige mystiek dan Zuid-Beveland, en benoorden Zeeland was de stemming in Noord-Holland aldoor veel nuchterder dan in Zuid-Holland.

Die verschillen hebben hun oorsprong in het slag van menschen, dat deze streken oorspronkelijk bevolkt heeft. Saksen, Franken en Friezen zijn de drie groote stammen die hier voor eeuwen binnentogen, en deze drie stammen liepen in hun aard uiteen. Dat lag dan weer aan de stamvaders van zulke stammen. Van oudsher waren de Saksen allerwegen bekend om hun week gevoel en hun neiging naar het mystieke en sentimenteele. En het behoeft ons dus ook niet te verwonderen, dat de afstammelingen der Saksen hier te lande nu nog naar gelijke eenzijdigheid overhellen.

Bij de Franken was dit van meet af anders, en heel anders ook bij de Friezen, die koeler, en zoo men wil meer teruggetrokken van aard, zich niet zoo licht door hun gevoel lieten medesiepen, maar te meer bloot stonden voor het gevaar, om hun verstand of hun wil tot eenzijdige overheersching te laten komen.

Wie in de verschillende streken van ons land bekend is, weet dan ook zeer wel, dat de schakeeringen van het kerkelijk leven in Gelderland en Zeeland heel anders zijn dan in Holland en Friesland.

Natuurlijk moet men dit niet te streng nemen. Geeii enkele provincie is onvermengd gebleven. Men trekt heen en weder. Door huwelijken worden geslachten uit zeer onderscheiden provinciën verbonden. En overal vindt men uitzonderingen.

Maar in het globaal genomen, zal het bij onze deskundige lezers geen tegenspraak ontmoeten, dat de levenstoon, de wijze van bestaan en van zich te uiten, in de genoemde provinciën aanmerkelijk verschilt.

Stellig heeft de invloed van Gods Woord ook ten deze menige eenzijdigheid afgeslepen; en in streken waar van oudsher de prediking der Gereformeerde waarheid het zuiverst en het machtigst is geweest, stuit ge op de stameenzijdigheid veel minder.

In Zeeland is de classis van Walcheren van oudsher een der beste geweest, en nog werkt de gezonde invloed hiervan op dat eiland zichtbaar na. Er is op Walcheren aan het licht op den hol slaand gevoelsleven een heilzame teugel aangelegd. Datzelfde valt ook van Gelderland in enkele dorpen op te merken. Overal waar de goede, zuivere prediking eeuwen lang stand hield, is de stemming des gevoelslevens genormaliseerd.

Laat men dus in die streken, waar het gevoel gevaar loopt, niet zeggen noch denken: Dan zijn wij althans voor het Intellectualisme bewaard ; want het Sensualisme is even zondig.

Maar wel volgt uit wat we zeiden, dat het vooral provinciën als Noord-Holland en Friesland zijn, waar men tegen het Intellectualisme op zijn hoede behoort te wezen.

En terwijl de prediking van het Evangelie in Gelderland en Zeeland de roeping heeft, om juist het gevoelsleven onder de tucht van het verstandsleven te brengen, evenzoo heeft diezelfde prediking van het Evangelie in Friesland en Noord-Holland tot taak, om het stollende gevoel weer te doen smelten, en de eenzijdigheid van de verstandsheerschappij terug te drijven.

Het moet niet ééne, gelijksoortige, prediking over heel het land zijn. Maar anders voor de ééne streek dan voor de andere, evenals ook in Paulus' dagen de prediking een geheel andere was als hij met oorspronkelijke Joden, dan wanneer hij met gewezen heidenen te doen had.

Nu zij het intusschen wel opgemerkt, dat in den loop der historie de invloed, uitgegaan van Holland en Friesland, een veel grootere was, dan die uitging van de meer tot mystiek neigende streken. Reeds de bevolking van Holland overtrof in aantal zeer verre die van de oostelijke gewesten. Maar ook afgezien van het aantal, gaf de ligging, de meerdere rijkdom van Holland, het liggen in Holland van de grootste steden, het resideeren in Holland van de Regeering des lands, en zooveel meer, aanleiding dat Holland veel meer den toon aangaf Soms te veel, en vooral soms te eenzijdig. En overmits nu in deze toongevende provinciën meer het verstand dan het gevoel overheerschte, lag het in den aard der zaak, dat ook van dien kant het Intellectualisme gestadig voedsel ontving.

Doch gelijk gezegd, dat ligt niet enkel aan de streek, maar ook aan het temperament der personen.

Onder de familiën reeds vindt men het verschil, dat de ééne familie meer naar het sentimenteele neigt, terwijl de andere familie meer verstandelijk is aangelegd. En datzelfde verschil vindt ge terug tot soms onder leden van eenzelfde gezin, meest als gevolg van het huwlijk. Huwen twee personen, die herkomstig zijn uit families met verschillende stemming, dan ziet men vaak, dat onder hun kinderen zeer uiteenloopende karakters voorkomen. De één die een meer gesloten karakter bezit en van wiens gevoel ge zoo goed als nooit iets merkt, de ander die deuren en ramen altoos open heeft staan, en u zien laat al wat in zijn hart omgaat. En in verband hiermede, de één licht tot schreiens toe door zijn gevoel bewogen, de ander meer stug, soms tot het ongevoelige toe, maar knap en verstandig.

Juist die verstandelijk aangelegden worden nu meestal voor de studie opgeleid. Niet altoos; ook niet zij alleen; maar toch zij allicht meer dan de anderen, vooral in gezinnen van den landbouwenden en kleinen burgerstand. Zulk een jongen staat dan op school als „knap" bekend, en het plan duikt op om hem te laten studeeren.

Dit nu heeft onwillekeurig tengevolge, dat ge onder gestudeerde personen in den regel meer mannen zult vinden die naar het eenzijdig verstandelijke, dan die naar het eenzijdig gevoelige overhellen.

De studie brengt dan het gevaar met zich, dat deze eenzijdigheid nog verergert, vooral bij hen, die onder hun medestudeerenden als de bondigste denkers bekend staan. En zoo is het natuurlijk, dat de invloed, die van de predikanten uitgaat, allicht te veel naar het verstandelijke neigt.

Men schrijft dit ook wel toe aan neiging tot meer voorwerpelijke prediking; en we ontkennen volstrekt niet, dat ook dit in het spel komt. Maar toch, de andere factor, waarop we wezen, is zeer stellig veel machtiger in zijn werking.

Wie gestudeerd heeft, vindt daarin dat hij dieper en scherper heeft leeren denken, zijn kracht, zijn wapen, zijn sterkte. En wat is dan natuurlijker, dan dat hij zekere voorliefde koestert voor het terrein, waarop hij vireet dat hij sterker, sterker dan de anderen is.

En zoo draagt uw persoonlijke aanleg er evengoed als het verschil in sexe en streek toe bij, om het gevaar van het intellectualisme te vergrooten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen