Mysticisme.

VI. (Slot)

Amsterdam, 29 Juni 1900.

Nog op een andere omstandigheid dient hierbij de aandacht te worden gevestigd.

Het Mysticisme vindt niet zelden een toebereiden akker in een bepaalden toestand van ons gemoedsleven.

Niet ieders inborst is eender. We laten nu daar, of de indeeling in temperamenten juist is, gelijk die pleegt gegeven te worden ; maar het staat toch vast, dat er licht bewogene, stroeve, diep bewuste en oppervlakkige, taaie en van den hak op den tak springende, wraakzuchtige en licht vergevende menschen zijn. De één is vroolijk, de ander somber van aard. Bij den één verbaast u de energie, bij den ander stuit ge op een willoosheid die u ergert. Er zijn gierige, materiëele menschen zonder gevoel, en anderen die half loszinnig mild hun vermogen zouden weggeven. Er zijn menschen met gemakkeiijk en met lastig humeur. Driftige en zichzelf beheerschende naturen. Kortom, er is heel een staalkaart van menschen, die u aantrekken, en van menschen die u afstooten.

Die oorspronkelijke in aanleg en inborst gegronde gemoedsstemming wordt nu in de tweede plaats beheerscht door het lichaam, vooral door het zenuwleven, door de ge­ r zondheid, door uitputting en overspanning. En in de derde plaats ondergaat ze den t invloed van ervaringen en levensondervindingen.

Dit nu brengt te weeg, dat de ééne , mensch er ten slotte zoo aan toe staat, dat heel de wereld uit hem nooit een mysticus zou maken, terwijl een ander ten slotte in een toestand verkeert, dat hij slechts wacht op de gelegenheid om het mysticisme in de armen te vallen.

Is het gevoelsleven overgevoelig, het verbeeldingsleven overprikkeld, het godsdienstig leven overspannen geworden, dan is hij voor het Mysticisme een gemakkelijke prooi. De zenuwachtig verontruste mensch kan geen kerkdijken band velen. Dus geen belijdenis, en geen kerk, en geen ambt, en geen tucht, en ten slotte zelfs geen Bijbel meer, maar alleen vrije geesteswerking, met ingevingen, inwerpsels, opwellingen, aandoeningen, gezichten, inblazingen, verrukkingen, en ten slotte wilde fantasieën.

Of hij hiertoe nu vervallen zal, hangt van tweeërlei af. Ten eerste van de personen of kringen met welke hij in aanraking komt. Ten tweede van zijn eigen genialiteit. Een persoon met veel eigen spontaneïteit kan wild mystiek worden uit zich zelf, zonder dat anderen hem verleiden en meeslepen. Maar meestal zijn het toch anderen die hem verlokken. Het gewone boeit en bevredigt hem niet. Hoort hij nu van een gerucht, dat er in zijn dorp of verderop een man of vrouw of kring is, waar het vreemd toegaat, dan moet hij er bij wezen.

Dat zal het zijn. En in minder dan geen tijd is hij in de listen van het mysticisme verstrikt. Hebben die anderen vreemde dingen, gezichten, openbaringen, hij moet ze ook hebben. Eerst verneemt hij ze half. Dan werkt hij er zich in. Eindelijk heeft hij ze. En ten slotte is de grens tusschen geestelij k-mystieke verwildering en halve krankzinnigheid zelfs voor een zielkundigen arts niet meer te onderscheiden. Denk slechts aan Appeltern, waar zulke artsen meenden recht van beslissing te hebben, terwijl toch juist de kennis van het Mysticisme hun geheel ontbrak.

Hierbij komt in de tweede plaats de suggestie, d. i. de onmiddellijke invloed, dien enkele invloedrijke personen bezitten, om ongemerkt anderer geestesleven te bewerken; iets wat men ook wel biologeeren noemt.

We kunnen hierover thans niet breeder uitweiden, maar een feit is het, dat enkele personen door hun blik, door hun stem, door heel hun optreden, op anderen, vooral op zwakkere personen, zoo ongemeenen invloed kunnen uitoefenen, dat deze laatsten bijna willoos hen volgen en zich aan hen overgeven.

Een suggestieve macht, die heerlijk werkt als ze uitgaat van een edelen geest, maar die allernoodlottigst werkt, als ze in het bezit is van een dwaalgeest of een onzedelijk mensch.

Nu lijdt het geen twijfel ofin eiken kring waarin het Mysticisme de ziel verwoest, school vroeger of schuilt nog zulk een man of vrouw die suggestie kan uitoefenen; en daar van den anderen kant juist de zenuwachtig overprikkelde personen het eerst voor zulk een suggestie bloot staan, is het gansch natuurlijk, dat velen dier ongelukkigen in de val loopen, zonder het zelf te vermoeden.

In de derde plaats schuilt er een ongemeen sterke kracht in de gezellige menigte. Iemand die geen stap vordert, als hij alleen j is met den man dien hij over wil halen, zal d den tegenstand reeds half gebroken vinden, d als hij hem in een kring van geestverwan­ s ten binnenleidt en door de rijke veelheid hem zijn zelfstandigheid beneemt. Dit is „de zielkunde der menigte" la psychologie l de la foule, gelijk men het genoemd heeft, en die heel andere verschijnselen vertoont dan de zielkunde van den eenling, en waarop v ook in onze Christelijke moraal veel te v weinig is gelet.

We danken aan deze kracht het zoeken van de gemeenschap der heiligen, maar ook, als het mis gaat, werkt deze zelfde kracht verleidend, vooral in beslotenen, gezelligen geestelijken kring. Menig dusgenaamd „gezelschap", dat geestelijk begon, maar met het vleesch eindigde, levert er bewijs voor.

En eindelijk in de vierde plaats werkt hierop die ons nog onbekende zielskracht, die onder allerlei vorm zich aandient, en in H z J abnormale omstandigheden zoo zonderlinge verschijnselen in het leven roept.

De bekende Camille Flammarion, de groote sterrekundige, heeft onlangs een geschrift uitgegeven: L'inconnu et Ie probllme psychique, waarin hij bijeengezameld heeft de z. i. vertouwbare berichten, die ons ten dienste staan over levensteekenen van afgestorvenen, telepathie, geestelijke mededeeling, clairvoyance, de droomwereld en de voorgevoelens, duizenden berichten met plaats, dagteekening, en namen van personen, die hem tot de conclusie hebben geleid, dat, afgezien van de wijze, waarop een en ander moet verklaard worden, niet langer zekere betrekkelijke waarheid aan alle deze verhalen kan ontzegd worden. . Over het Hypnotisme zal hij later handelen.

Doch hoe men hierover denke, het is nu eenmaal zoo, dat magnetiseurs, hypnotiseurs, Swedenborgianen e. a., zich op zekere gebeurtenissen, verschijnselen en gewaarwordingen beroepen, die te sterk aanhouden, om ze zonder meer voor de vrucht van gewone verbeelding te verklaren.

Dat hieronder satanische dingen loopen is buiten kijf; dat ze veelal ziekte-toestanden verraden, staat vrijwel vast; maar toch wettigen ze het'vermoeden, dat er metterdaad rechtstreeks van ziel op ziel werkingen kunnen uitgaan, die niet aan onze normale levensverhoudingen zijn gebonden. Of ze allen, hetzij uit zonde, hetzij uit ziekelijkheid, moeten verklaard worden, laten we in het midden. Maar wel blijkt vast te staan, dat de ziel, onder bepaalde omstandigheden, ons anders onbekende krachten openbaart.

Vooral nu het geloof aan de Openbaring van de Heilige Schrift afneemt, ziet men millioenen en millioenen menschen, zelfs onder de zeer beschaafde klasse, zich aan deze verschijnselen vergapen. De Schrift konden ze niet gelooven, en zoo wendden ze zich tot deze mystieke verschijnselen, die in waarzeggerij, kaartleggerij en zooveel meer, steeds verder verloopen op schier altijd zondigen weg.

Maar hoe dit ook zij, het is alleszins natuurlijk dat, indien er zulke werkingen zijn, ook zij het Mysticisme op ongemeene wijze bevorderen.

Buiten alle wetenschappelijke of kerkelijke controle zich voortplantend, vervullen deze verschijnselen den geest, doen den dorst naar zulke hallucinatiën opkomen, en schijnen zekeren grond te geven voor het gevoel van waarheid en zekerheid van deze geestesverrukkingen.

Vooral in Rusland ziet men, waar deze dweperijen toe leiden, en men zal zien dat ze nog steeds toenemen, en ook onder ons de geesten weer verwilderen zullen, zoo niet geloof, met wetenschap in zoen, een dam tegen deze buitensporigheden opwerpt.

Zij men daarom toch voorzichtig, ook in onze kerken.

Laat de Intellectualist toch begrijpen en verstaan, dat wie steenen voor brood geeft, uist de wilkeur van het Mysticisme in de hand werkt; en laat de gevoelsman toch beseffen, dat het o, zoo weinig moeite kost om deze Mysticistische strooming weer in gang te brengen, maar dat hij spoedig blijken zou de geesten niet te kunnen bezweren, die hij onvoorzichtigerwijs opriep.

Gezond kerkelijk leven, gezonde prediking vooral is hier het eenig preservatief.

In een gemeente aan het Woord gebonden, kerkeHjk geordend, levend in haar belijdenis, en in haar zielsnooden en zielsbevinding door toepasselijke, zielkundige uitlegging der waarheid onderwezen, zal het Mysticisme nooit uitbreken.

Maar heerscht er eenzijdigheid, hetzij door het dorre verstand op den voorgrond te stellen, zoodat het innig geestelijk leven voor en met God niet tot zijn recht komt; hetzij doordat de belijdenis en de kennis der waarheid onverschillig wordt geacht en men daardoor alleen op bevinding en gevoel gaat drijven; dan hangt het slechts aan de omstandigheden of de gemeente verwoest zal worden, en kan ook in onze kerken een breuke worde geslagen, waarvan ze zich in geen halve eeuw herstelt.

Evenwicht is en blijft de les der wijsheid.

Hoofd en hart in gezonde verhouding is voor de kerk van Christus de eisch, die nooit mag worden verzaakt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen