De waarde van onze belijdenis (2)

De verhouding Schrift en belijdenis

Hoe is de verhouding tussen de Bijbel en de belijdenis? Deze: de belijdenisgeschriften staan niet 'boven' de Bijbel, maar hebben een van het Woord 'afgeleid gezag'. Natuurlijk is de Bijbel genoegzaam tot zaligheid. De belijdenis geeft daar niets nieuws bij. Het 'sola scriptura' van de Reformatie mag niet aangetast worden. De leer van de kerk moet in het Woord verankerd zijn en wij moeten ons overeenkomstig dat Woord gedragen. De Bijbel is het enige richtsnoer. Maar in de belijdenis geeft de kerk uitdrukking aan hetgeen zij op grond van Gods Woord gelooft. Het 'toevertrouwde pand' in het Woord moet bewaard worden tegenover dwalenden, die het Woord verdraaien. Als de kerk dan niet zou spreken in haar belijden, zou het Woord haar langzamerhand ontfutseld kunnen worden. Dat is ook gebeurd in de Middeleeuwen bijvoorbeeld. Toen heeft de Reformatie ons het Woord en de juiste uitleg van het Woord weer terug gegeven en dat vastgelegd in de belijdenis. Hoe waardevol is onze belijdenis ook in de strijd tegen de moderne theologie. Als moderne theologen de verzoening door het kruis van Christus willen wegsnijden uit de Bijbel of de maagdelijke geboorte en de opstanding van Christus loochenen, is de belijdenis als het ware de 'wachter bij het Woord', waardoor deze dwaalleer aan de kaak wordt gesteld.

Prof. Dr. A.D.R. Polman, schrijft in zijn vierdelige serie 'Onze Nederlandsche Geloofsbelijdenis' het volgende: "De gemeente van Christus heeft van de vroegste tijden af een belijdenis, een homologia gehad (hetgeen waarover men 't met elkaar eens was), waarin zij voor zichzelf de verborgen schatten des heils, hetzij schriftelijk, hetzij mondeling heeft vastgelegd. En deze staat niet boven de Bijbel, maar is er aan ontleend. Zij is het antwoord van het geloof op de openbaring van God in de Schrift. Afwijking daarvan is dan ook geen futiliteit, geen ongevaarlijke zaak, maar een dodelijk verderf en geestelijke schade voor de ziel." Tegenover de rooms-katholieke opvatting dat Schrift en traditie gelijkwaardig naast elkaar staan, heeft de Reformatie beleden dat er geen nevenschikking is, maar een onderschikking. De belijdenis staat onder de Bijbel. Schrift en belijdenis worden wel dikwijls in één adem genoemd, maar ze worden daarmee niet op één lijn gesteld. De Heilige Schrift heeft 'volstrekt' gezag, de belijdenis 'afgeleid' gezag. De Heilige Schrift heeft goddelijk gezag, de belijdenis alleen kerkelijk gezag. De belijdenis is geen onfeilbare regel, de Schrift wel. De belijdenis is niet onveranderlijk, de Schrift wel.

De bekende Prof. Dr. Herman Bavinck schrijft dat de kerk vanaf het begin van de tweede eeuw een 'belijdeniskerk' is geweest. In een wereld vol leugen, bedrog, laster en ketterij, kan ze niet zonder deze 'regel des geloofs' bestaan. Met deze belijdenis doet de kerk niet tekort aan de volmaaktheid van de Heilige Schrift. Zij spreekt niets anders uit dan wat in de Schrift is vervat. De belijdenis - zo zegt Bavinck staat niet naast, veel minder boven, maar diep onder de Heilige Schrift. De Schrift is alleen onvoorwaardelijk tot geloof en gehoorzaamheid bindend. De belijdenis is en blijft altijd examinabel en revisabel. De belijdenis is een norm, die op haar beurt door de Schrift wordt genormeerd.

In zijn artikel: 'Spanning tussen belijdenis en belijden' merkt Prof. Dr. G. C. Graafland op: "In de belijdenis mogen we de vervulling zien van de belofte van Christus, dat de Geest in alle waarheid leidt. Is de belijdenis niet juist een bewijs van Gods trouw over en Zijn leiding met Zijn kerk zodat ze in de worsteling om de waarheid in vaak uiterst hachelijke en bedreigende situaties, toch ertoe kwam de waarheid Gods te vertalen?" Daarom zijn die bestaande belijdenissen nog steeds actueel en gezaghebbend. Er is absoluut geen tegenstelling tussen Schrift en belijdenis. Die tegenstelling vind je alleen maar bij die mensen, die zich graag willen ontdoen van de belijdenis omdat ze allang innerlijk vervreemd zijn van het geloof van onze 'vaderen' en omdat zij zichzelf in de belijdenis niet meer herkennen.

We kunnen het doel van onze belijdenisgeschriften kon samenvatten in de volgende drie punten. In de eerste plaats: zo geeft de kerk zichzelf en anderen rekenschap van hetgeen zij op grond van Gods Woord gelooft (Nederlandse Geloofsbelijdenis). In de tweede plaats: zo wijst de kerk de bijbelse leer duidelijk aan en bewaart zij de eenheid van het geloof tegenover opkomende dwalingen (Dordtse Leerregels). In de derde plaats: zo bewaart de kerk de erfenis van de zuivere leer, die zij ontvangen heeft van het voorgeslacht, om die over te geven aan de komende geslachten en zo de kennis van het geloof voort te planten (Heidelbergse Catech.).

De oecumenische belijdenisgeschriften

Alle kerken van de 'gereformeerde gezindte' erkennen zes belijdenisgeschriften: drie algemene en drie reformatorische. De drie algemene (oecumenische) belijdenisgeschriften ontstonden in de oude kerk, de drie reformatorische in de tijd van de Reformatie en de doorwerking daarvan. De drie algemene zijn: de apostolische geloofsbelijdenis (2 e eeuw), de Geloofsbelijdenis van Nicéa (4 e eeuw) en de Geloofsbelijdenis van Athanasius (6 e eeuw). Over de achtergrond van deze belijdenis wil ik heel kort een paar dingen zeggen. Lees zelfde inhoud ervan eens op je gemak door. Het is heel verrijkend om er kennis van te nemen.

De apostolische geloofsbelijdenis is voor het grootste deel ontstaan in de tweede eeuw na Christus. Zij geeft de apostolische leer weer in haar meest eenvoudige vorm. Deze belijdenis is ontstaan uit een oude doopbelijdenis in Rome, waarin de drie-enige God heel duidelijk beleden werd. Die trinitarische formule is uitgegroeid tot wat we nu hebben in de twaalf artikelen.

De geloofsbelijdenis van Nicéa heeft haar naam te danken aan een stad in Klein-Azië met deze naam. In 325 werd daar een concilie gehouden waar de godheid van Christus werd beleden tegenover het Arianisme, dat de godheid van Christus loochende. De eigenlijke geloofsbelijdenis van Nicéa is echter niet op het concilie van Nicéa vastgesteld, maar op dat van Constantinopel in 381.

De geloofsbelijdenis van Athanasius is genoemd naar Athanasius, bisschop van Alexandrië, die wel de 'Vader van de orthodoxie' wordt genoemd. Hij heeft het in het bijzonder opgenomen voor de belijdenis van de drie-eenheid. De belijdenis zeifis niet van Athanasius, maar wel de vrucht van de strijd die Athanasius voerde, onder andere tegen het Arianisme.

Arius loochende de drie-eenheid. Deze drie algemene of 'oecumenische' belijdenisgeschriften worden zo genoemd omdat ze bijna in alle christelijke kerken beleden worden. Het gaat dus om een samenvatting van de leer van de apostelen, de godheid van Christus en de drie-eenheid, fundamentele leerstukken in de Bijbel. Wie op die punten dwaalt, kan niet zalig worden.

Naast deze drie belijdenissen, die ontstaan zijn in de oude kerk, kennen wij ook drie belijdenisgeschriften, die stammen uit de tijd van de Reformatie of vlak daarna. Zij geven weer hoe de Reformatie de Bijbel verstond. De Reformatie zelf heeft de belijdenissen van de oude kerk volledig aanvaard en geheel verwerkt, maar ze toegespitst op de theologische problemen, die toen aan de orde waren. De Reformatie heeft niet iets geheel nieuws willen zijn, maar heeft over de verworden Rooms-Katholieke Kerk heen terug gegrepen op de zuiverheid van de oude kerk.

De reformatorische belijdenisgeschriften

De drie reformatorische belijdenisgeschriften zijn: de Heidelbergse Catechismus, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Dordtse Leerregels, ook wel genoemd de vijf artikelen tegen de remonstranten. Ieder geschrift heeft zijn eigen bedoeling. Ik vat dat hier even heel kort samen.

De Heidelbeirgse Catechismus in 1563 opgesteld door Caspar Olevianus en Zacharias Ursinus, in opdracht van keurvorst Frederik III van de Paltz, ook wel Frederik de Vrome genoemd. De Catechismus is opgesteld in Heidelberg en bedoeld als leerboek voor de kerk, de school en vooral de jeugd. Vandaar dat er nog steeds uit gepreekt wordt en dat hij op de catechisatie wordt onderwezen. Het is een puntige samenvatting van de gereformeerde geloofsleer. De drie stukken van ellende, verlossing en dankbaarheid moeten door ieder waargelovige gekend worden. Hoe leerzaam zijn ook de zondagen over de bekering en de sacramenten. Ook de zaken van geloof, gebod en gebed zijn nog steeds actueel.

De Nederlandse Geloofsbelijdenis werd geschreven door Guido de Brés en in de nacht van 1 op 2 november 1561 over de muur van het kasteel te Doornik (Zuid-België) geworpen. Ze was gericht aan koning Filips II van Spanje en is een verdediging van het christelijk geloof zoals de Reformatie dat belijdt. Guido de Bres schreef deze belijdenis opdat de koning zou weten dat de aanhangers van de Reformatie geen oproerlingen waren (zoals bijvoorbeeld de wederdopers), maar dat zij slechts wilden leven naar het Woord van God.

De Dordtse Leerregels of vijf artikelen tegen de remonstranten zijn opgesteld door de nationale synode van Dordrecht in 1618/1619. Ze zijn een antwoord op de stellingen van de remonstranten, neergelegd in de remonstrantie. Het gaat over het leerstuk van de eeuwige verkiezing, de belijdenis van de volstrekte soevereiniteit van Gods genade, over het afwijzen van de algemene verzoening, het werk van de bekering als een werk uit God en de volharding der heiligen.

Deze drie reformatorische belijdenisgeschriften worden wel de 'drie formulieren van enigheid' genoemd, omdat ze eenheid wilden brengen onder allen die de gereformeerde leer belijden. In andere landen zijn andere reformatorische belijdenissen ontstaan zoals bijvoorbeeld de Westminster Confessie (Engeland), de Gallicaanse Confessie (Frankrijk), de Augsburgse Confessie (Duitsland), de Catechismus van Genève (geschreven door Calvijn) en de Confessio Helvetica (Zwitserland).

Het gaat bij deze belijdenisvorming om het belijden van de kerk. De belijdenis is de 'geloofsregel', de richtlijn voor alle gemeenteleden. Ook de regel voor de prediking en de leer. De belijdenis heeft bindend gezag voor alle leden van de kerk. Daarom worden ze ook wel 'kerkelijke' belijdenisgeschriften genoemd. De kerk is eraan herkenbaar en is erop aanspreekbaar, omdat ze door de kerk zijn aanvaard. Alle ambtsdragers in de kerk hebben de belijdenis ook ondertekend en beloofd deze leer "naarstig te zullen onderwijzen en getrouw voor te staan en alle dwalingen, die hiermee in strijd zijn, tegen te gaan en te helpen weren". Het zou toch wel heel eigenwijs zijn om die rijke erfenis van de kerk van alle eeuwen niet te willen ontvangen en je los te maken uit de keten van die eeuwenoude overlevering en helemaal op jezelf te gaan staan.

De belijdenis kan soms ook zo prachtig verwoorden wat je door Gods genade persoonlijk mag beleven. Het is waardevol om je die klassieke taal een beetje eigen te maken. Daar kun je veel gemak van hebben als je bepaalde ervaringen met God moet verwoorden. We spreken in dat geval van een 'gereformeerde spiritualiteit'. Dat wil zeggen dat je in de verwoording en beleving van de ontmoeting met God je laat leiden door de manier waarop de gereformeerde belijdenis over deze zaken spreekt. Er is bijvoorbeeld ook een 'evangelische spiritualiteit'.

Daarin wordt meer de nadruk gelegd op wat wij doen: ik heb Jezus aangenomen, ik heb voor Jezus gekozen en nu ben ik een kind van God. Vanuit de gereformeerde traditie zeggen we liever: de Heere heeft naar mij omgezien, Hij heeft mij aangenomen en nu mag ik de Heere kennen en dienen. Wat groot, als jij ook mag zeggen: door genade ben ik een kind van God.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen