Groen van Prinsterer, de Afscheiding en wij

Het is dit jaar 170 jaar geleden dat het geschrift De maatregelen tegen de afgescheidenen aan het staatsregt getoetst van mr. G. Groen van Prinsterer verscheen. Dit geschrift is nog altijd actueel. Hieruit worden enkele gedeelten overgenomen.

‘Sedert geruimen tijd hoort men in Nederland gewagen van regtsgedingen, van boete en gevangenisstraf, van inlegering, van aanschrijvingen met buitengewone scherpheid gesteld; en dit alles is tegen ééne klasse van ingezetenen gerigt, tegen de Gereformeerde Christenen die zich van het kerkgenootschap in 1816 gesticht afgescheiden hebben. Natuurlijk dat menigeen deelnemend vraagt: wat hebben zij strafwaardigs gedaan? Ook ik deed mij gedurig die vraag, en telkens werd ik versterkt in de overtuiging dat hun de bevoegdheid om God naar hun geweten te dienen niet moest worden betwist.’

Groen van Prinsterer keert zich scherp tegen de centralisatie en concentratie in het Kerkgenootschap en tegen de door hervormden geïnitieerde behandeling van de afgescheidenen. Hij beschouwt die als gereformeerden bij uitstek:

‘De belijdenis, de uitdrukking van het gemeenschappelijk geloof, kenteekent de Gezindheid. De Afgescheidenen, wel verre van de Hervormde belijdenis te laten varen, klemmen zich veleer, indien ik het dus uitdrukken mag, er aan vast. De Kerkelijke inrigting is, in veler ogen, eene zaak van enigszins ondergeschikt belang. Doch, zoo men hieraan groter waarde wil hechten, ook dit zou in het voordeel der Afgescheidenen zijn; dewijl zij juist die Kerkorde ingevoerd hebben, welke met de Calvinistische denkwijs en met de gewoonte der Gereformeerde kerken meer bijzonder overeenkomend is. Op welken grond zou de naam van Gereformeerd hun worden betwist? – het Gouvernement, ziedaar het antwoord, kent buiten het Hervormd kerkgenootschap geene Hervormde, geene leden der Hervormde Kerk. Maar wie gaf het regt dien cirkel te trekken, wie gaf het regt om de vormen van een Kerkgenootschap tot kenmerk der Gezindheid te stellen?’

Bij de kerk gaat het om de belijdenis en niet om de vorm, volgens Groen van Prinsterer:

‘Waar de uiterlijke vormen blijven bestaan, dáár en dáár alleen ziet het Gouvernement de Kerk: zou deze regel altijd toepasselijk zijn? Ook wanneer de ergste dwaalbegrippen werden geduld, de regtzinnigheid verbannen, het Evangelie verzaakt, het Deïsmus verkondigd, en de zedeloosheid, in de plaats van de pligtsbetrachting, geleerd? Wat is die regel anders dan stelselmatige verwarring van het wezen met den schijn! Evenzeer zou men uit de eenzelvigheid van het kleed tot de eenzelvigheid van den persoon kunnen besluiten, evenzeer zich met uithangbord en opschrift te vrede kunnen stellen, ook wanneer de aangeduide en beschrevene zaak weggenomen was. Evenzeer kan men beweeren dat hij altijd is de alleen wettige Monarch die zich van kroon en schepter heeft meester gemaakt. Neen, waar het geloof is, dáár is de gezindtheid.’

De bekende professor Kleyn is het met Groen van Prinsterer eens:

‘Het kenmerk, waardoor de Staat de Kerkgenoot-schappen beoordeelt, is gelegen in het Kerkverband, dat ouder is dan eenig reglement, en dat elk nieuw reglement en elke herziene organisatie overleeft. Dat Kerkverband kan oorspronkelijk slechts ontstaan, waar eenheid van belijdenis was, het blijft voortbestaan, ook wanneer de kenmerken der kerk niet zoo duidelijk herkenbaar zijn als voorheen.’

In 1945 wordt door de hervormde synode de zogeheten Werkorde vastgesteld. Het begin daarvan luidt:

‘De Nederlandse Hervormde Kerk komt in Generale Synode bijeen. Deze Synode heeft, in gehoorzaamheid aan de Heilige Schrift en staande op de bodem van de belijdenisgeschriften, inzonderheid tot taak de Kerkorde voor te bereiden en vast te stellen.’

De hervormde synode stelt in 1947 de antwoorden vast op verzoeken tot postume rehabilitatie van ds. H. de Cock en ds. A. C. van Raalte, voormannen van de afscheiding:

‘Zij dankt God, dat Hij aan de Hervormde Kerk onder de Werkorde van 1945 een beter leidend beginsel in alle kerkelijk handelen geschonken heeft, nl. de gehoorzaamheid aan de Heilige Schrift en het staan op de bodem der Belijdenisgeschriften.’

De vorm, namelijk de kerkorde, rust op Schrift en belijdenis, geheel in de lijn van Groen van Prinsterer en Kleyn. De belijdenis kan dus niet via de kerkorde worden veranderd. Tijdens de bouw van de kerkorde 1951 onderstreepte professor Van Ruler dat. Kleyn had dat ook al duidelijk gemaakt:

‘Maar die besluiten, welke het diepste wezen der Kerk raken, behoren niet af te hangen van eene stemmenmeerderheid. Zij mogen niet beslist worden naar de wil van velen of van weinigen, maar naar de wil Gods.’

Het is dus niet zo dat de kerkorde de belijdenis bepaalt. Dat is genootschappelijk; zo wordt de kerk een vereniging. In tegenstelling tot bij de PKN is dat bij de HHK niet het geval. Wij zijn hervormd, niet omdat wij lid zijn van een organisatie, maar omdat wij hetzelfde geloof delen. Van dat geloof is de gereformeerde belijdenis de juiste uitdrukking. En in 1571 in Emden vormden de plaatselijke kerken het kerkverband, omdat zij onder de banier van dezelfde belijdenis waren gebracht. Zo blijve duidelijk dat Schrift en belijdenis fundament zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen