De psalmen in de eredienst (2)

De vorige keer stonden we stil bij het feit, dat voor Calvijn het zingen van de psalmen een onderdeel en een gestalte is van de dienst der gebeden. Het zingen van de psalmen kan diep raken aan de beleving, het is iets wat ontroering teweeg kan brengen en natuurlijk heeft het ook een aspect van schoonheid. Maar, eerst en vooral is het een weg, waarin de gemeente biddend het hart tot de Heere opheft, Hem smeekt, Hem dankt, Hem belijdt, weent, zucht, klaagt en roemt.

Er is veel voor deze gedachtegang van Calvijn te zeggen, meen ik. De psalmen zelf zijn veelal gebeden! De dichters wenden zich met het dichterlijke woord tot God. De psalm behelst veelal een aanspraak van de Heere. En het zegt toch wel veel dat de Heere Jezus zelfs aan het kruis een- en andermaal Zich van een psalmwoord bedient om Zich te richten tot de Vader. Als de gemeente een psalm op de lippen wordt gelegd, neemt zij een gebed in de mond. Dat zal dan wel betekenen, dat zij dat met de meeste aandacht heeft te doen. Dan mag er van onbedachtzaamheid of onnadenkendheid toch geen sprake zijn? Al besef ik heel goed dat daar maar al te vaak sprake van is. Veelzeggend is toch Calvijns typering van het zingen van mensen als ‘zingen met verstand’. Dat zou het in elk geval moeten zijn.

De wijding van het hart
Dat betekent intussen niet dat het een zaak van het verstand alleen is. Juist niet! Evenmin als een gebed een zaak van het hoofd alleen mag zijn. Calvijn heeft ooit opgemerkt: ‘Bij de uiterlijke handeling hoort de wijding van het hart.’ Het gaat om de heilige verbinding van tong, mond en ’s harten diepsten grond (Psalm 19). Deze wijding van het hart heeft dus alles te maken met de werking van de Heilige Geest. Tegelijk houdt het een aansporing in. Wie enige kennis van het eigen hart heeft, weet dat er nogal wat ‘ongewijde’ dingen in zijn. Ook en zelfs als Gods Geest er woning maakte. En voor je het weet spelen er allerlei vleselijke overleggingen op, terwijl we geestelijke woorden in de mond nemen. En behalve zingen met een gewijd hart, hebben we in diezelfde gezindheid de gemeente in deze dienst van de gebeden ook als organist te leiden. Ik meen dat dat een voornaam besef is. Een nodig besef ook. Achter het klavier leiden we de gemeente in haar zingend bidden! Dat vraagt kunde, vaardigheid en gevoel. En laat de gemeente het met dankbaarheid opmerken, als de man of vrouw op de orgelbank zich daar van harte voor inzet. Echter, behalve dat is er ook die ‘wijding van het hart’ geboden. Om werkelijk de Heere te bedoelen. Om de eer van de Heere te bedoelen. En om de gemeente bij te staan, als zij met gezongen gebeden zich richt tot de troon van God.

Zelfstandige plaats
Als we vragen naar de praktische consequenties van dit zicht op de psalmen in de eredienst, dan komen we al snel op de dienst van de offeranden. Het lijkt toch moeilijk met het karakter van het zingen te rijmen om te collecteren terwijl de gemeente zingt. De praktijk is heel wisselend. Soms geef je als predikant meerdere, liefst wat langere verzen op, om dan te ontdekken dat de organist de samenzang pas inzet nadat de laatste collectant is teruggekeerd. En andersom kan het je gebeuren dat het ene opgegeven vers meteen gezongen wordt, waarna een fors naspel moet volgen. Deze variatie is van alle tijden. Toen Voetius in Heusden stond, werd er gecollecteerd na het gebed, voor de preek. Enigszins vergelijkbaar met de praktijk in onze gemeenten. Koelman echter doet er zijn beklag over dat de diaken ‘in het midden’ van de preek kwam en terwijl hij zelf verhinderd was om het gepredikte Woord te horen, gaf hij aan de andere kerkgangers de gelegenheid om met het hart af te zwerven. Dat komt gelukkig te onzent niet meer voor. Het lijkt mij wel zo te zijn dat, als het zingen van de psalmen een onderdeel van de gebeden is, het niet aan te bevelen is om onderwijl te collecteren. Overigens is het ook andersom zo, dat de dienst van de offeranden iets meer mag zijn dan iets in de collectezak stoppen. Waarachtige barmhartigheid gaat ook over hart en hand. Over de wijding van het hart gesproken!

Het hele psalter
Een volgende punt betreft het gebruik van het boek der Psalmen. In de eerste bijdrage stonden we erbij stil dat de psalmen voor Calvijn zoveel gewicht hebben, omdat ze afkomstig zijn van de Heilige Geest. Maar … dat geldt dan toch van alle psalmen. Ik besef uiteraard dat lang niet alle psalmen altijd inpasbaar zijn. Toch blijkt in de praktijk dat het gebruikte psalmboek in de eredienst wel erg dun is … Sommige psalmen komen erg weinig voor. Dat heeft in een aantal gevallen te maken met de melodie. Een aantal psalmverzen zijn vanwege de inhoud misschien moeilijker in te bedden in de liturgie – denk aan bepaalde ‘wraakpsalmen’. En dan zijn er nog de psalmverzen die inhoudelijke bedenkingen geven. Op de catechisatie zal u vast weleens uitgelegd zijn dat bijvoorbeeld Psalm 1:4 inhoudelijk bezwaren geeft. De gemeente te zingen geven dat de Heere het oog van Zijn genade wendt naar mensen die oprecht en rein van zeden, met vaste gang het pad der deugd betreden, lijkt wel wat haaks te staan op wat genade werkelijk is. Deze opmerkingen gemaakt hebbende, moeten we toch wel vaststellen dat de gemeente meer en meer verschillende psalmen mogen worden bijgebracht. De droefheid, het berouw, de klacht, de zucht, de roem, de vreugde mag in allerlei toonaarden opklinken! De laatste tijd is er nogal wat te doen over de zogenaamde ‘onbekende psalmen’. Ook in dezen is het echter wel waar dat onbekend onbemind maakt. En wie die onbekende psalmen eens rustig voor zich én tot zich neemt, merkt al snel hoe onterecht dat is.

Het verband van de psalm
Als het over de keuze van de psalmen gaat, ligt er een bijzondere verantwoordelijkheid bij de voorganger. Ten aanzien van de keuze van de te zingen psalmen. Waarbij wij ook maar niet te snel ‘op de klank af’ moeten selecteren. Het is een goede gewoonte om elke keer het hele psalter maar weer eens door te bladeren. Zoekend naar vertrouwde én verrassende psalmverzen. Overigens sluiten die twee elementen elkaar vaak in: het vertrouwde blijkt altijd weer verrassend, het verrassende heeft toch ook weer iets vertrouwds. Laten we toch liever geen verzen ‘verminken’, zodat verzen worden verknipt en verschillende delen aan elkaar geplakt. Uiteraard kan de inhoud van vers 3a en 7b heel goed bij bijvoorbeeld het verkondigde Woord aansluiten. Maar waarom dát dan niet vooraf uitgelegd aan de gemeente en vervolgens beide verzen gezongen? Zo leren oud en jong ook meer en meer de psalmen verstaan! Over verstaan gesproken. En dat is de laatste toepassing van dit artikel. Hoe voornaam is het dat wij de psalmen kennen? En dan bedoel ik: uit het hoofd kennen. Dat is niet alleen nuttig in de dienst. Het blijkt keer op keer juist zo belangrijk als, in allerhande omstandigheden, buiten de dienst zo’n gebed uit het boek der Psalmen van pas blijkt te komen. En in woonkamers, in ziekenkamers en in sterfkamers een oude lofzang van Israël klinken mag.

Consequenties
Er is de laatste tijd veel aandacht geweest voor met name de onbekende psalmen. In twee bijdragen gaat dr. P.C. Hoek in op de plaats van de psalmen in de gereformeerde liturgie. Deze keer de consequenties voor de manier waarop de gemeente zingt en de manier waarop de gemeentezang in de liturgie is ingebed.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen