De Refozuil onder vuur (1)

Vooral de laatste jaren is van binnenuit kritiek op de vorming van de refozuil geleverd. Een enkeling ging zelfs zover dat hij meende dat de refozuil beter helemaal kon verdwijnen. Dan is het de vraag of men wel beseft wat men hiermee beweert. Is het geestelijke winst als er niet meer de mogelijkheid is om zijn kinderen naar een school te sturen waar het onderwijs gestempeld wordt door de boodschap van de Bijbel?! Zou het ons moeten verblijden als de SGP uit de kamer verdwijnt en het RD geen mogelijkheden van bestaan meer ziet?! Heeft het geen enkele positieve waarde dat er op het gebied van de zorg instellingen zijn met een herkenbare gereformeerde grondslag?! Dan denk ik aan verzorgings- en verpleeginstellingen, organisaties voor thuiszorg en gehandicaptenzorg. Dan blijkt eigenlijk telkens weer dat de critici zich de reikwijdte van hun eigen kritiek niet hebben gerealiseerd. Dat is ook de reden dat ik aandacht vraag voor de publicatie van dr. C.S.L. Janse De refozuil onder vuur. Het is een belangrijke publicatie. Een publicatie die heel terecht de in onze tijd nogal eens miskende positieve waarde van zuilvorming onderstreept. Ik meen dat iedereen die zich op de betekenis van de refozuil bezint, deze publicatie niet ongelezen mag laten. Dat neemt niet weg dat ik er toch ook een paar kanttekeningen bij wil plaatsen.

Zuilvorming kan een hinderpaal voor een missionaire houding zijn.

Wat is zuilvorming?

Op een bekwame wijze zet Janse uiteen wat zuilvorming feitelijk inhoudt. Zuilvorming is het onderbrengen van sociaal-culturele en politieke activiteiten binnen organisaties die een eigen levensovertuiging als grondslag en uitgangspunt hebben. Voor christenen is de kerk met haar leer, ambten, prediking en sacramenten de kern waaromheen zuilvorming gestalte krijgt. In aansluiting bij anderen spreekt Janse van concentrische cirkels. Dat heeft te maken met het feit dat de ene activiteit dichter bij de kern van de levensbeschouwing ligt dan de andere. Bij de eerste kern rekent Janse catechese, kerkelijk vormingswerk en theologisch onderwijs. Het is helemaal waar dat de volgende cirkel gevormd wordt door het onderwijs. Ook historisch ligt dat zo. De zuilvorming in Nederland vond haar oorsprong in de schoolstrijd. Omdat de openbare school een school zonder de Bijbel werd, wensten protestants-christelijke ouders een school met de Bijbel. Van de overheid werd gevraagd daartoe mogelijkheden te bieden. In 1917 kwam er ten slotte de volledige financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs. In het voetspoor van het onderwijs ontstonden er zorginstellingen bekostigd door de overheid. Ook de zorgsector rekent Janse terecht tot de tweede cirkel.

Bij de derde cirkel noemt hij de pers, politieke partijen, omroepen en ook vrijetijdsbesteding. Met de cirkels wordt duidelijk gemaakt dat de ene activiteit sneller vraagt om een organisatie met eigen levensbeschouwelijke grondslag dan de andere. Basisonderwijs voor kinderen ligt dan op een ander vlak dan vakonderwijs voor jonge mensen of volwassenen. Voor een christelijke reisorganisatie is wel belangstelling, maar de behoefte om een christelijke natuur- en vogelwacht op te richten wordt niet gevoeld. Verzuiling draagt daarom nooit een totaal karakter. Janse brengt naar voren dat de zuilvorming ook niet los kan worden gezien van de veel grotere institutionele dichtheid die de samenleving vanaf de negentiende eeuw heeft gekregen. Zuilvorming heeft vooral als doel het levensbeschouwelijke pand aan een volgende generatie over te dragen. Janse wijst erop dat het feit dat in Nederland de zuilvorming zo ver is uitgebouwd zowel te maken heeft met de mogelijkheden die de Nederlandse overheid biedt als met het feit dat het een redelijk omvangrijke bevolkingsgroep betreft.

Kritiek op de refozuil

Als er kritiek op de refozuil wordt uitgeoefend, is altijd het argument dat het tot een naar bin-nen gerichte houding geleid heeft of leidt. Daarom wordt dan het verdwijnen van de refozuil als oplossing gezien. Terecht stelt Janse bij dat laatste grote vragen. De grote veranderingen in de samenleving moeten dan worden genoemd. In tegenstelling tot een vorige generatie kunnen zij die bij Schrift en belijdenis wensen te leven er niet van uitgaan dat de brede samenleving met hen een aantal normen en waarden deelt. Janse wijst er bijvoorbeeld op dat in de brede samenleving homoseksuele relaties niet alleen aanvaard zijn maar dat ook zeer kritisch wordt gekeken naar hen die dat niet doen. Wel meen ik dat Janse nadrukkelijker de vinger had kunnen en moeten leggen bij het gebrek aan missionaire gerichtheid, dat een niet onbelangrijk deel van de gereformeerde gezindte helaas kenmerkt. De oorzaak zoek ik niet allereerst in de zuil maar bij de kerken. Kerken moeten de intentie hebben om ook buitenstaanders voor Christus te winnen. Er moet het besef zijn dat elke kerkdienst ook iets van een evangelisatiedienst is en dat buitenstaanders hartelijk welkom zijn. Janse brengt naar voren dat onze samenleving wel heel weinig ontvankelijk is voor het Evangelie van Gods genade. Dat was in de zestiende eeuw anders. Dan nog blijft staan dat elke christen – in welke eeuw hij ook leeft – een evangelist behoort te zijn. Voor een deel is het onontkoombaar dat organisaties zich vooral of uitsluitend op hun eigen achterban richten. Ik denk aan instellingen voor gehandicapten, maar ook aan reisorganisaties. Hoe ligt dat bij scholen? Christelijke en reformatorische scholen zijn een initiatief van kerken en ouders. Betekent dit dat alleen kinderen uit de gezinnen bij wie het initiatief lag, welkom zijn? In de praktijk zullen vooral zij voor wie dat geldt, er gebruik van willen maken; zeker als er kosten aan verbonden blijken te zijn. Toch moeten we niet vergeten dat in het licht van artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis zeker basisscholen een ruim toelatingsbeleid behoren te hanteren.

Samenvattend zou ik willen zeggen dat zuilvorming een hinderpaal voor een missionaire houding kan zijn, maar dat dit niet hoeft. Waar dit wel het geval is, moeten we niet in eerste instantie de oorzaak bij zuilvorming maar in de gezindheid zoeken. In binnen- en buitenland zijn er voorbeelden te geven van christelijke groeperingen die niet of nauwelijks bij de zuil-vorming zijn betrokken en toch niet bepaald erg missionair gericht zijn.

(N.a.v. dr. C.S.L. Janse, De refozuil onder vuur, Labarum Academic, Apeldoorn 2015; ISBN 978-94-6278-2020; pb. 264 pp., prijs € 16,95)

Wordt vervolgd

Boven-Hardinxveld, ds. P. de Vries

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen