Na 31 oktober 1517 (1)

Bewogen jaren

31 oktober1517 staat in ons bewustzijn gegraveerd als sleutelmoment van de Reformatie toen Luther (of de pedel van de universiteit) de 95 stellingen op de kapel te Wittenberg had laten slaan. Hoe is het verder gegaan? Daar zijn boeken over te schrijven. Luther disputeerde te Heidelberg in 1518 en in hetzelfde jaar vond ook een dispuut met Cajetanus plaats dat weinig opleverde. Het jaar daarop discussieerde hij in Leipzig met Eck waar bleek dat Luther de besluiten van het concilie van Konstanz om Johannes Hus te verbranden veroordeelde, ongehoord in die tijd. Het maakte hem bij universiteiten en overheden verdacht en het was de opmaat voor de kerkelijke ban in 1520.

In dat jaar verschenen ook de drie werken die zoveel invloed hebben uitgeoefend, namelijk een boekje aan de christelijke adel en zijn boek De Babylonische gevangenschap van de kerk waarin Luther duidelijk maakte dat de kerk gevangen zat in de leer van de zeven sacramenten. Daartegenover plaatste hij een geheel nieuwe visie op de sacramenten, namelijk dat de priester niet met ons ofer naar God gaat, maar dat God met Zijn ofer naar ons is toegekomen. Ook het beroemde boekje De vrijheid van de christenmens verscheen in dit jaar. Hierin maakte Luther duidelijk dat geloof geen prestatie is, maar gratie. Bovendien is het geloof niet een blind accepteren wat de kerk voorzegt, maar het geloof is een persoonlijk kennen van God. Ook het beeld van de wonderlijke ruil wordt in dit boekje verder uitgewerkt. De hemelse Bruidegom Christus neemt een onreine bruid aan als Zijn vrouw en laat haar delen in al Zijn schatten, terwijl Hij al de schuld voor Zijn rekening neemt. De belangrijkste zin uit dit boekje is: ‘Een christenmens is vrij, heer over alle dingen en onderdaan van niemand; een christenmens is een dienstbare knecht van alle dingen en onderdaan van iedereen.’

Dispuut te Heidelberg 1518

Op één van de genoemde momenten zoomen we nader in, namelijk het dispuut te Heidelberg. Luther ontving een uitnodiging van het Augustijnerklooster in Heidelberg om zich daar te verantwoorden. In veertig stellingen heeft Luther daar zijn theologie van het kruis gepresenteerd.

Zijn 19e stelling luidde: Niet diegene is waard theoloog genoemd te worden die de onzichtbare God door hetgeen geschapen is, met verstand waarneemt. De 20e stelling ging daarop verder: Maar wie het zichtbare en onzichtbare van God door het leiden en het kruis betracht en verstaat. Ook in lijden is troost: Ik ben uw God. De 21e stelling onderstreept dit nader: Een theoloog van de roem noemt het boze goed en het goede boos; een theoloog van het kruis zegt het zoals de dingen zijn.

Waar ging het Luther om in deze stellingen? Luther stelde in deze kruistheologie de theologie van de glorie onder kritiek. Wij klimmen niet door onze redeneringen tot God op, maar we moeten ons verstand kruisigen om verstand van het Evangelie op te doen. Zo nam hij afstand van de theologische methode van de Middeleeuwen. Deze methode kenmerkte zich door een vermenging van theologie en flosofe, terwijl Luther er diep van overtuigd was dat elk menselijk systeem ongeschikt was om Gods plan te omvatten. Men wilde eigenlijk een theologisch systeem in handen hebben om controle over de waarheid te kunnen uitoefenen.

Het zit diep in ons mensen om Gods waarheid en God Zelf onder controle te willen hebben.

Als we dit op ons in laten werken, besefen we de actualiteit van deze insteek van Luther. Het zit diep in ons mensen om Gods waarheid en God Zelf onder controle te willen hebben. We kunnen van het Evangelie een optelsom maken waarvan we denken dat het precies weten hoe het in elkaar steekt. Daartegen is Luther krachtig opgekomen.

Het ging Luther erom dat er geen weg is van beneden naar boven, maar dat de weg van boven naar beneden is. Dat lijkt eng en beknellend, maar uiteindelijk is het juist weergaloos bevrijdend. Het onderstreept dat het heil volledig in Gods handen is. Nergens is het zo veilig en zeker als daar. Intussen betekent het een leven uit de paradox van het geloof: niets in bezit, maar alles in Jezus Christus.

De theologie van het kruis wilde ook tot uitdrukking brengen dat God niet na te rekenen valt. Hij werkt doorgaans onder de schijn van het tegendeel. Als God ons verhoogt, vernedert Hij ons. Als Hij ons rechtvaardigt, verklaart Hij ons schuldig. Zijn troost brengt met zich mee dat we in droefheid worden gedompeld.

Een belangwekkend detail is dat Martin Bucer aanwezig was bij het dispuut in Heidelberg. Daar werd hij ingewonnen voor de boodschap van de Reformatie. Later zou hij in Straatsburg werkzaam zijn en daar de verbannen Johannes Calvijn ontmoeten. Zo is Bucer een geestelijke vader geweest voor Calvijn.

Wezep, dr. W. van Vlastuin

Hoogleraar theologie en spiritualiteit van het gereformeerd protestantisme en rector Hersteld Hervormd Seminarium aan de Vrije Universiteit te Amsterdam

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen