De valse grondslag der verlichting - pagina 26
p r o d u k t e n . P r e c i e s a l s de r e n a i s s a n c e ( 1 4 0 0 — 1 5 0 0 — 1 6 0 0 ) d a t heeft g e d a a n . M e n t r a c h t t e z i c h te b e v r i j d e n u i t de i j s k o u d e v e r l i c h t i n g s k e l d e r d o o r z i c h te k o e s t e r e n a a n het s c h o n e , d a t d e k l a s s i e k e n h e b b e n n a g e l a t e n . D e k u n s t z a l het m e n s d o m r e d d e n . G o e t h e heeft d a a r t o e g e n i a l e p o g i n g e n o n d e r n o m e n . H i j k e n d e d e B i j b e l a l s w e i n i g a n d e r e n ; hij s l o e g het E v a n g e l i e h o o g a a n . M a a r w a n n e e r hij k i e z e n moet t u s s e n L u t h e r e n E r a s m u s , kiest hij d e laatste. W a n t hij is e n blijft, m e t E r a s m u s , h u m a n i s t . ( „ B i j na bewogen".) Goethe, e n z o v e l e n met hem, spreken o v e r G o d e n o v e r Z i j n d i e n s t , m a a r het is e e n G o d v a n e i g e n m a a k s e l , D i e ze o p h u n w i j z e d i e n e n w i l l e n . H e t d e e l h e b b e n a a n h e t „ A l " , de k o s m o s , w a a r i n de G o d h e i d zich openbaart, w o r d t religie. D e z e religie b r e n g t met z i c h edele m e n s e l i j k h e i d ( h u m a n i t e i t ) . H u m a n i t e i t , d a t is dè „ g o d s d i e n s t " : het é c h t m e n s - z i j n . U voelt w e l : zo w o r d t „godsdienst" een p r o d u k t v a n de m e n selijke g e e s t ; m e e r n i e t . H i e r m e d e s t a a t m e n , o o k a l z i t m e n i n de k e r k , t o t a a l b u i t e n de k e r k , tenzij d e z e k e r k e e n v a l s e k e r k i s . Z o g i n g het o o k m e t d e ( n o g zeer g e r o e m d e e n g e w a a r d e e r d e ) muziek. Z e k e r , het g e s t e r n t e v a n g r o o t m e e s t e r s d e r m u z i e k a l s H a y d n , M o z a r t e n B e e t h o v e n glansde o v e r een w e r e l d , die zich, mede d o o r de V e r l i c h t i n g , h a d l o s g e m a a k t v a n d e k e r k . D e hier genoemde musici w a r e n alle drie v a n roomsen huize. A l l e e n e c h t e r bij M o z a r t v i n d e n w e iets d a a r v a n t e r u g . I e m a n d als B e e t h o v e n b e h o o r t g e h e e l bij d e z o e v e n b e s p r o k e n w i j s g e r i g e w e r e l d v a n h e t i d e a l i s m e . H o e w e l o o k v a n h e m moet w o r d e n g e z e g d : „bijna b e w o g e n e e n c h r i s t e n te z i j n " , v o o r a l o m d a t hij streeft n a a r h e t e c h t e e n z u i v e r e g e v o e l s m a t i g e b e l e v e n v a n k l a n k en r h y t h m e . D e hier even terloops aangehaalde klassieke kunst, die ook thans n o g h o g e l i j k w o r d t g e w a a r d e e r d , b r a k met d e V e r l i c h t i n g , m a a r v o n d de w a r e s c h o o n h e i d niet. D e z e g a a t h a n d i n h a n d met e e n d i e p e v e r n e d e r i n g v a n d e z o n d a a r e n d e d r a n g tot v e r h e e r l i j k i n g v a n G o d s nooit volprezen N a a m . Tenslotte moeten w e i n dit v e r b a n d n o g wijzen op een typische r e a c t i e o p d e V e r l i c h t i n g , w a a r i n het g e v o e l s l e v e n , z o z e e r i n d e V e r l i c h t i n g v e r o n a c h t z a a m d , zijn r e c h t e n k w a m o p e i s e n . W e n o e m e n d e n i e u w e l e v e n s s t i j l , d i e d u s e e n zeer s t e r k g e v o e l s matig karakter droeg, de romantiek. Bijna vrouwelijk v a n aard w a s ze. Z e monterde het gevoelsleven v o o r a l op v i a een godsd i e n s t i g e , b e t e r g e z e g d , v i a e e n r e l i g i e u z e sfeer, d i e het s c h o o n heidsgevoel wilde bevredigen. D e roomse k e r k , die zoals w e zagen méér d a n het protestantisme d e V e r l i c h t i n g b u i t e n d e d e u r h i e l d , heeft h a a r p o o r t e n v o o r deze 25
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 augustus 1963
Koop de waarheid | 29 Pagina's
Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 augustus 1963
Koop de waarheid | 29 Pagina's