Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Jan van der Have verliet de oude paden

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Jan van der Have verliet de oude paden

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

W.F. Sprengelmeijer

Van Ledeboeriaans naar Katholiek Apostolisch

De Nieuwerkerkse kleermaker Jan van der Have was een begrip. Niet alleen met kleding, naald en draad. Maar Jan maakte een merkwaardige gang in het kerkelijke leven. Hij begon hervormd, was daarna gezelschapsman en toen Ledeboeriaan. Later volgde hij ds. H.J. Budding en diens Vrij Evangelische gemeenten. En ten slotte kwam hij terecht in het Katholiek Apostolisch Kerkgenootschap. Merkwaardige kerkwisselingen. En een verlaten van de oude paden en de leer der waarheid. Ook al noemde men hem 'engel'.

Jan van der Have zag het levenslicht in Zierikzee, en wel op 10 Juli 1819. Hij trouwde op 16 maart 1839 i'^ Noordwelle met Janna Hoogenboom, die hem veertien kinderen schonk. Hij woonde in Nieuwerkerk, waar hij zijn hele leven kleermaker was. Hij was aanvankelijk lidmaat van de hervormde gemeente in die plaats en liet daar ook zijn eerste zes kinderen dopen. Daarna kreegjan moeite met zijn positie in die kerk en begon gezelschappen te bezoeken. In die tijd werd hij opnieuw vader, en wel van dochter Marina, die op 19 november 1850

gedoopt werd in Sint-Philipsland door de reizende dominee L.G.C. Ledeboer uit Benthuizen. Jans vrouw was toen nog hervormd, maar niet lang meer, want in 1852 en de jaren erna kwam in Nieuwerkerk het kerkehjke leven wat van de grond en toen was ook voor haar het moment gekomen om de Hervormde Kerk te verlaten.

Ouderling bij de Ledeboerianen

Jan van der Have zal in de beginjaren vijftig wel gefungeerd hebben als leider van de gezelschapskring, die in 1856 overging in de Ledeboeriaanse gemeente van Nieuwerkerk. Jan werd ouderling en is ongetwijfeld bevestigd door ds. P. van Dijke, die deze gemeente met raad en daad bijstond. Jan genoot dus het volle vertrouwen, ook wat betreft zijn genadestaat. Hij bleef ouderling tot ongeveer l864> lange tijd samen met A. Kit.

In die tijd was Jan financieel in goeden doen, want hij kocht in 1856 van een zekere Adriaan Lodewijk, een woonhuis, schuur en tuin, grenzend aan het perceel waarin hij zelf woonde en zijn kleermakerij gevestigd was. Hiermee kreeg de Ledeboeriaanse gemeente haar kerkgebouw. Het pand stond op de plaats waar thans het kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente staat.

Vrij Evangelisch

In 1864 of kort ervoor raakte Jan los van zijn gemeente, en wel door de invloed van de Goese predikant Budding. Een predikant die een geheel eigen weg ging in kerkelijk Nederland. Jan liet zijn zoon Johan, die op 20 augustus 1864-geboren was, op 16 juli 1865 in Goes door ds. Budding dopen en raakte steeds meer onder diens invloed. Hij bedankte als ouderling en verkocht het kerkgebouw aan diaken J. Brouwer voor een bedrag van 476 gulden. Hij bezocht, de moeilijke verbindingen ten spijt, de diensten van de Vrije Evangelische Gemeente van ds. Budding te Goes zoveel mogelijk en ds. Budding was op zijn beurt vaak in Nieuwerkerk te vinden. In de loop van 1867 sloot Jan zich aan bij Buddings kerkelijke gemeente, waarvan hij lid bleef tot ds. Buddings overlijden op lO november 1870. Kort erna stapte hij met zijn gezin over naar een zustergemeente, de Vrij Evangelische Gemeente te Bruinisse, die in 1919 is opgegeven.

Katholiek Apostolisch

Maar die vreugde duurde niet lang. Jan voegde zich uiteindelijk, als eerste op Schouwen en Duiveland, bij de Katholiek Apostolischen. Mede door zijn toedoen werd op 26 oktober 1873 de Katholieke Apostolische gemeente in Nieuwerkerk gesticht. Jan zorgde ook nu weer voor vergaderruimte. Hij kocht in de Molendijk, de straat waarin hij woonde en waarin hij ook het kerkgebouw van de Ledeboeriaanse ge-

meente had gebouwd, een bouwvallig pakhuis van M. Lodewijk en verbouwde dit tot kerk. Het is altijd de enige Katholieke Apostolische gemeente in Zeeland gebleven.

Maar de kerk was niet direct beschikbaar voor de eredienst. Want een kerkgebouw van die kerkengroep mocht pas worden 'ingewijd' nadat de bouwkosten betaald waren. Daarom kerkte de gemeente waarschijnlijk 'tijdelijk' in de woning van Jan zelf. Of misschien zijn er reeds voor de 'inwijding' al diensten belegd in het gebouwtje. Een raadsel dat mogelijk nooit wordt opgelost, want de eerste steen werd reeds gelegd op 21 april 1876, terwijl de officiële 'inwijding' van het Nieuwerkerkse kerkgebouw pas plaats vond op ... 20 mei 1884-Op welke manier en door wie de 'inwijding' heeft plaats gevonden laat de historie ons niet weten.

De Molendijk kende nu dus twee kerken, dicht bij elkaar. Als ds. Van Dijke te Nieuwerkerk kwam preken, moest hij vlak langs de woning van Jan en soms kwam hij hem ook wel tegen. Dominee kon het dan wel opbrengen om vriendelijk te blijven. Ouderling Kik had daar wel eens moeite mee en liep Jan wel eens stug voorbij. Jan had daar toch wel last van...

Ambten en rangen

De stap van Jan is dus wel opzienbarend. De Katholiek Apostolische Gemeenten zijn een merkwaardig Protestants kerkgenootschap dat in 1833 ii^ Londen is gesticht. Het is voortgekomen uit een charismatische opwekkingsbeweging in Schotland en Engeland, waarin de Schotse predikant Edward Irving een belangrijke rol speelde.

Irving was predikant bij de Schots-Presbyteriaanse kerk in Londen. Hij was een welsprekend man die vooral in hoge kringen veel sympathie had.

Grote nadruk wordt gelegd op de noodzaak tot eenheid van de kerken en op de wederkomst des Heeren. Ook leren zij een duizendjarig rijk. De oorspronkelijke nieuwtestamentische ambten werden hersteld; apostelen bijgestaan door profeten, evangelisten en herders. Vooral in de beginjaren, toen er gehamerd werd op de verkrijging van de geestelijke gaven uit de tijd der apostelen (l Kor.12 en 14), hoorde men van wonderlijke krachten. In Schotland spraken enkele vrouwen in vreemde talen. Ook in de gemeente van Irving begon de geest te werken; vooral de gave de profetie werd aan velen geschonken, zo men meende.

Naast de eerder genoemde ambten kende men in de plaatselijke

gemeente nog drie rangen: die van engel of opziener, priester en diaken.

Diaken, priester en engel

Van der Have werd in de Nieuwerkerkse gemeente op 5 februari 1874 tot diaken 'geordend'. Het volgende jaar klom hij tot priester, wat hij driejaar bleef tot hij op 6 juli 1878 tot 'engel' gewijd werd. Dit ambt droeg hij tot zijn overlijden op 31 december 1909. Die dag was hij 's morgens gezond opgestaan en had hij normaal gegeten en gedronken. Kort erna zei hij tegen zijn gezin dat hij deze dag zou sterven! Een mededeling die aanvankelijk ongeloofwaardig overkwam. Maar toen hij 's middags wat ging rusten, werd hij niet meer wakker.

De gemeenten nu

Na de watersnood van 1953 begon het aantal leden terug te lopen. Thans zijn er nog twee leden over, beiden nazaten van Jan van der Have, die ressorteren onder de Katholieke Apostolische gemeente in Den Haag, die haar kerkgebouw heeft in de l'' De Riemerstraat. Verder treffen we van dit genootschap nog gemeenten aan te Amersfoort, Scheemda, Rotterdam, Utrecht en Groningen. Amersfoort is een vrij grote gemeente en die van Rotterdam en Den Haag zijn eveneens redelijk groot. Eind 2004 staat het kerkgebouw er nog precies als toen. Een monumentje op zichzelf, waarin zich prachtige glas-in-lood ramen bevinden; waard om behouden te worden voor het nageslacht.

De ambten nu

In 1835 vond te Londen de plechtige afzondering van 'de twaalf apostelen' plaats. Toen in 1855 drie van de twaalf apostelen overleden, besloten de overblijvenden geen nieuwe 'apostelen' aan te wijzen. Men had de aanvankelijk de verwachting dat de laatste 'apostel' de wederkomst van Christus nog zou meemaken. Maar dat gebeurde niet. De laatste 'apostel'. Woodhouse, overleed op 96-jarige leeftijd in 19OI. Hierna zijn in de gemeenten geen ambtsdragers meer 'geordend' en geen gelovigen meer 'verzegeld'.

Ook in Nederland stierven alle 'geordende' ambtsdragers; de laatste priester in 1958-Het werk wordt nu gedaan door lekenvoorgangers. Ook in het kerkgebouw te Nieuwerkerk, waar meestal twee-

maal per jaar een bijeenkomst belegd wordt vanuit de hoofdgemeente Den Haag.

De diensten nu

Vanwege de Engelse oorsprong, is het begrijpelijk dat de inrichting en liturgie sterk doen denken aan die van de Anglicaanse kerk en ook wel aan de Rooms-Katholieke kerk. In het kerkje te Nieuwerkerk staat een altaar met daarachter een kastje waarin men brood en wijn bewaarde voor de communie. De communie wordt thans niet meer gehouden.

Leden offeren de tienden van de inkomsten; vrijwillig, op grond van de Bijbel.

De Psalmen zingt men onberijmd en men heeft hiervoor vierentwintig zangwijzen. Ook zingen de aan­ wezigen liederen voor de Christelijke gemeente.

In Nieuwerkerk wordt gezongen zonder orgel, onder leiding van een voorzanger. De gemeente heeft nooit een orgel gewild, ook niet in betere tijden, toen er wel vijftig a zestig leden waren. De andere gemeenten maken wel gebruik van een orgel.

Men gebruikt de Statenvertaling. De schriftlezingen (preken) worden door lekenvoorgangers gehouden volgens een vastgesteld rooster, een zogenaamde kerkkalender, waarin ook de schriftgedeelten zijn aangewezen voor dagelijks gebruik in het gehele jaar.

Het sacrament van de Heilige Doop is in Nieuwerkerk al jaren niet meer bediend.

Evenals in de Roomse kerk staat het doopvont aan de ingang in het portaal van de kerk. Vroeger had men in doopdiensten een peter en een meter.

De diensten verlopen strak volgens uitgebreide liturgische voorschriften en erg formeel. De leer is samengevat in De Catechismus, die bestaat in drie delen, waarvan de eerste twee delen sterke overeenkomst hebben met de Catechismus van de Anglicaanse Kerk. Het laatste gedeelte is afgestemd op de Nederlandse Katholiek Apostolische Gemeenten. Omdat er geen ambtsdragers meer zijn voor het bedienen van de sacramenten, genoten de katholiek apostolischen voor het ontvangen van de sacramenten gastvrijheid in de Anglicaanse kerk en de Nederlandse Hervormde Kerk.

Waarschuwing van Philpot

De oprichter Edward Irving (1792-1834) was een tijdgenoot van ds. J.C. Philpot (1802-1869). Philpot waarschuwde in een preek tegen de leer van Irving. We laten hem zelf daarover aan het woord in De gangen van Gods Kerk, deel I, blz.107. In een preek over: Hij zal de voeten Zijner gunstgenoten bewaren (I Sam 2 •• 9a) zegt Philpot het volgende: 'Welke windvlagen van dwaling waren er voortdurend waaiende, toen de leer van Irving voor het eerst ruchtbaar werd; hoeveel duizenden werden in dat bedrog verstrikt. Laat de duivel komen met welke geest van bedrog ook, hij is er zeker van er enigen te vangen, maar niet de levende ziel.'

Dit artikel werd u aangeboden door: Oude Paden

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 december 2004

Oude Paden | 84 Pagina's

Jan van der Have verliet de oude paden

Bekijk de hele uitgave van woensdag 1 december 2004

Oude Paden | 84 Pagina's