Ooster Priester-Koningschap

Nu wij in dit artikel enkele overeenkomsten w i l l e n a a n w i j z e n t u s s e n de O u d - O o s t e r se priest e r - k o n i n g s t a t e n en de o r g a n i s a t i e van de paus e l i j k e staat, geven wij eerst een zeer vereenvoudigde schets van het ontstaan en het wezen v a n de vroegere s t a d s t a t e n . De oorsprong van de s t a d s t a a t , die overal a a n g e t r o f f e n w e r d waar zich m a a r een p r i m i t i e v e m a a t s c h a p p i j enigszins g i n g ordenen, is k o r t g e z e g d daar, w a a r een a a n - t a l z w e r v e n d e s t a m m e n of f a m i l i e s g a a n samenwonen onder een g e m e e n s c h a p p e l i j k e leider in een p e r m a n e n t v e r b l i j f.

Deze s t a d s t a a t j e s t r e f t men vooral aan bij de vroege c u l t u r e n in Mesopotamië, in het praek l a s s i e k e G r i e k e n l a n d en (in m i n d e r e mate) in het Italië van vóór de Keizertijd. (De Middeleeuwse s t a d s t a t e n als b.v. F l o r e n c e h e b b e n zich a n d e r s o n t w i k k e l d en vallen b u i t e n het bestek van dit artikel).

We bezien nu eerst de o r g a n i s a t i e van een stads t a a t uit het land van E u f r a a t en Tigris. In v r o e g h i s t o r i s c h e t i jd en ook l a t e r nog, bevinden zich in de l a a g v l a k t e t a l r i j k e steden van bep e r k t e omvang, die elk een volledig geïsoleerde m a a t s c h a p p i j vormen. Van een c e n t r a a l gezag over deze s t e d e n is vóór Hammoerabi ( r 1700 v. Chr.) p r a k t i s c h geen sprake. De „ l e i d e r " van zo'n stad is een vorst, wiens positie voortkomt uit de vroegere stamvaders van de nomadenbenden en die men kan vergelijken met een Middeleeuwse a m b a c h t s - h e e r . Hij h e e f t volledige politieke en juridische macht en handelt vaak n a a r willekeur. Wel geeft hij o r d i n a n t i es u i t , m a a r als soeverein staat hij bóven zijn w e t - t e n . Zijn bevelen worden geacht r e c h t s t r e e ks a f k o m s t i g t e zijn van de hoofd-god, zodat overt r e d i n g van die bevelen de door die godheid geschapen kosmische orde d o o r b r e e k t . Immers, ) de vorst is „ s t e d e h o u d e r van de god" (zoals één v a n zijn t i t e l s luidt!) en zijn k o n i n g s c h a p is sacraal, d.w.z. van een bovenaards, mystiek kar a k t e r . Niet alleen is hij w e r e l d l i j k heerser, maar ook hogepriester van de hoofd-god en l e i d e r der godsdienstige plechtigheden. Zijn n a am en titels zijn goddelijk en in de grote t e m p e l t o r e n staat naast het beeld van de godh e i d aan diens r e c h t e r h a n d de b e e l t e n i s van de p r i e s t e r - k o n i n g . Symbolisch betekent dit, dat de koning volledig deelt en handelt naar het g o d d e l i j k r a a d s b e s l u i t , zodat hij — „in de t e m - pel v a n deigodheid als een god z i t t e n d " — absoluut onfeilbaar geacht wordt. Hoewel hij h e e r s t over een bepaald gebied en zijn godheid a l l e e n v a n lokaal belang is, wordt deze godheid door h a a r „theologen" voorgesteld als r e g e e r d er 4 over de gehele aarde en bijgevolg is de stedehouder der godheid ook heer der wereld. Zijn titel is dan 'ook: „priester-koning van de ganse wereld, vorst over de vier delen der aarde" e.d. Het is niet juist, dit typische universalisme van het Oude Oosten als louter snoeverij te beschouwen: voor de primitieve oosterling die (nog) niet logisch redeneerde, was zijn god de god van de hele aarde!

In Egypte is een dergelijk universalisme te vinden, maar daar liggen de verhoudingen iets anders, omdat er — door de geografische gesteldheid — al vroeg een vrij sterk centraal gezag ontstond èn omdat de vorst niet slechts als stedehouder van de god beschouwd werd, maar als de god zélf.

Letten we even op de unieke positie van Israël in deze cultuur-wereld. Daar is het koningschap niet absoluut of tiranniek. Daar is de vorst persé niet de plaatsvervanger van JAHWEH. Binnen de Oud-Testamentische theocratie past geen monarchie, zoals de omliggende volken die bezaten. Het Israëlitische koningschap verschilt wezenlijk van het heidense priester-koningschap, ook al hebben sommige koningen dat niet altijd goed verstaan of hun roeping verzaakt. Overigens wordt in de Bijbel ook melding gemaakt van een priester-koning: Melchizedek (Gen. XIV), koning van het latere J e r u z a l em en p r i e s t e r van EL ELJöN; GOD, de ALLERHOOGSTE.

Richten we nu onze aandacht op die andere „priester", die zetelt in Vaticaanstad. Deze zogenaamde stedehouder Christi neemt een plaats in, die ten enenmale vreemd is aan de leer van Christus, wiens Rijk juist niét van deze wereld is.

Als we nu willen zien, hoe zich de pauselijke macht ontwikkeld heeft, dan moeten we terug naar de vroege middeleeuwen en niét naar de apostel Petrus! Want al moge de traditie zich beroepen op het feit, dat Petrus bisschop van Rome zou zijn geweest, toch moet men wel op grote schaal geschiedvervalsing bedrijven om waar te maken, dat Petrus leider der gehele Kerk is geweest en dat die f u n c t i e op de pausen is overgegaan. 1)

De consolidatie van de pauselijke macht vindt plaats vanaf de vroege Middeleeuwen tot het beruchte jaar 1870 toe. Krachtige steun vond de paus bij de allegorische Schriftuitleg der Kerkvaders. Al vrij spoedig werd Matth. XVI : 18, 19 zó uitgelegd, dat het primaat van Rome niet (zoals het in werkelijkheid is) in de hand gewerkt werd door politieke en economische factoren, maar men schreef dit primaat toe aan het bevel van God Zelf. Hiermee hangen nauw samen de verschillende zgn. Twee Zwaardentheorieën, welke gebaseerd zijn op de allegorische uitleg van Lukas XXII : 38. De Middeleeuwer denkt sterk in symbolen en zo sprak bijvoorbeeld Augustinus van de verhouding tussen Kerk en Staat als die van de Twee Rijken, de Gods-staat en de Wereldlijke staat. Ambrosius duidde deze twee machten aan als Goud ( = Kerk) en Lood ( — wereldlijke macht), of als Ziel en Lichaam, Zon en Maan. Zo ook de Twee Zwaarden-theorieën: er is een geestelijk en een wereldlijk zwaard. Dan wil de traditie voorts, dat Petrus in Lukas XXII die twee zwaarden vasthield. En aangezien Jezus niet één of beide zwaarden van Petrus afpakte, werd dit zó uitgelegd, als zou Jezus hier nog eens extra aan Petrus de geestelijke èn de wereldlijke macht opdragen. Dus als een soort aanvulling op Matth. XVI. Door Bernard van Clairvaux werd bovendien nog een zwaardtekst aangevoerd als „bewijs" voor de macht van Petrus en diens „opvolgers": Johannes XVIII : 10, 11. De theologische fundering van de pauselijke macht werd voorts versterkt door de politieke omstandigheden (waarop wij echter in het verband van dit artikel niet kunnen ingaan) en door het feodale stelsel, waardoor vele goederen aan de kerk en met name aan de paus kwamen. Langzaam stijgen dan de pauselijke macht en invloed, tot in de zgn. Volle Middeleeuwen het conflict tussen paus en wereldlijke overheden zijn toppunt bereikt in de zgn. INVESTITUURSTRIJD, waarbij het in wezen ging om de superieure positie van de paus t.a.v. de keizer. De paus pretendeerde uiteindelijk zeggenschap over de gehele christenheid en rekent zich krachtens zijn vermeende stadhouderschap van Christus óók als „overste van de koningen der a a r d e " . . . .

De wereldlijke macht van het pausdom ging na de Middeleeuwen niét teniet, hoezeer er ook aan werd getornd. Eerst in 1861 bezet graaf Cavour de Kerkelijke Staat ten gunste van de Eenwording van Italië. In 1871 wordt de zojuist onfeilbaar verklaarde paus „de gevangene van het Vaticaan", maar in 1929 wordt Pius XI door het Verdrag van Lateranen met Musolini weer soevereine vorst over de (zij het in geringer omvang) herstelde Kerkelijke Staat.

Al moge dan het pauselijke staatsgebied kleiner zijn dan van andere vorsten, dat neemt niet weg, dat hij zijn positie als wereldlijk soeverein gebruikt om een grpte invloed uit te oefenen in internationale aangelegenheden, versterkt, door de invloed die hij bezit als opperpriester der Roomse kerk.

Het universele karakter van het pausdom komt o.m. zeer sterk tot uitdrukking in de kroningsf o r m u l e van de nieuwe pausen, die als volgt l u i d t :

„ A a n v a a r d de tiara, met drie kronen versierd, en weet, d a t gij d e Vader v a n prinsen e n koningen zijt, B e s t u u r d e r der w e r e l d en S t e d e h o u d e r op a a r d e van Onze Heer Jesus Christus, aan Wie zij eer en glorie in a l l e e e u w e n der e e u w e n . " 2)

S a m e n v a t t e n d concluderen wij, dat naast de o n g e t w i j f e l d zeer grote v e r s c h i l l e n t u s s e n het p a u s d om en de oude Oosterse p r i e s t e r - k o n i n - gen, toch een z e k e r e o v e r e e n k o m s t opvalt (evenals de p o s i t i e van de p a u s een t r e f f e n d e overeenkomst vertoont met die van sommige Romeinse keizers). Te meer t r e f t de analogie met het oude Oosten, omdat juist d a a r zo s t e r k het v o l s t r e k t e absolutisme v a n de vorst e n het univ e r s a l i s m e van de goddelijke èn wereldlijke macht in het oog valt, m é é r dan b.v. bij de Romeinse keizers het geval was, omdat hun positie, al h e e t t e n zij dan „goddelijk", beslist niet o n a a n t a s t b a a r bleek.

Nu zullen wij g r a a g toegeven, dat het met de d u i d e l i j k e p u n t e n van overeenkomst nog niet, is bewezen, dat hier s p r a k e is van r e c h t s t r e e k ss ontlening. Wellicht ook is dat bewijs n i e t te leveren. Wèl e c h t e r k a n m e n stellen, dat dit alles — inclusief de talloze heidense elementen in e r e d i e n s t en volksgeloof — in l i j n r e c h t e tegens t e l l i n g s t a a t met J e z u s ' l e e r in h e t Nieuwe Test a m e n t . HIJ immers hield het volk voor, dat men moest afzien van de u i t w e n d i g h e d e n van het J o o d s e geloof en v a n het v e r l a n g e n n a a r een k r a c h t i g Messiaans aards rijk. In tegenstelling tot de roomse idee van „ k o n i n k r i j k Gods op a a r d e " wees CHRISTUS op het Rijk Zijns Vaders, dat b o v e n a a r d s en b o v e n t i j d e l i j k is en dat nooit door een a a r d l i n g of a a r d s e o r g a n i s a t i e gesymboliseerd wilde en wi] worden.

Noten en geraadpleegde literatuur:

1) Vergelijk b.v. het wel erg naïeve bewijs voor het primaat in het overigens wel goede boek „Het Katholieke Geloof" van Prof. Dr. Ign. Klug, Heemstede (De Toorts) en Averbode (N.V. Altoria), z.j. ( = 1949), voor hoofdstuk „Het Pausschap en de Kerk".

2) Geciteerd naar Bern. Wall, „Vaticaan-Wereldmacht", Maastricht (Leiter-Nypels) z.j. ( = 1957?), p. 60.

Voorts: N. G. M. van Doornik M.S.C. „Het geloo: van de Katholiek", Utrecht cn Antwerpen '53 (Omwerking van de Kleine Triptiek). „Cultuurgeschiedenis van het Christendom", door o.a. prof. Nolet, Sassen, Bakhuizen van den Brink, Waterink e.a., Amsterdam Brussel 1957, 2 delen, (vooral band I pp. 399 e.v.; Christendom en de Antieke Cultuur).

Carl Clcmen, „Religionsgeschichte Europas", Heidelberg 1931 (Winter-Verlag) Eth. Stauffer, „De Koning en de Keizers",'Baarn (Bosch en Kcuning) z.j. ( = 1956''57?).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen