Na 400 jaar

Artikel 3 van de statuten van „Protestants Nederland" noemt als „doel" der vereniging o.m.: verlevendiging van het historisch besef onder ons volk.

Het is dan ook op grond hiervan, dat het hoofdbestuur besloten heeft om D.V. op zaterdagmiddag 18 mei a.s., ccn landelijke bijeenkomst te beleggen in dc Oude Kerk tc Scheveningen, ter herdenking van de Slag bij Heiligcrlcc als het begin van de Tachtigjarige Oorlog, de vrijheidsstrijd der Nederlanden.

Het heeft zeker zin om naast de verschillende manifestaties die omtrent de herdenkingsdatum - 23 mei - te Heiligerlee plaatshebben, met als officieel hoogtepunt dc herdenkingsbijeenkomst in het Geuzenhuis en een kranslcgging bij het monument, óók in dc nabijheid van de zetel der landsregering aandacht te vragen voor dit feit onzer vaderlandse geschiedenis. Wij denken hierbij aan dc vermaning van onze klassieke historieschrijver P. C. Hooft, dat zonder het lezen en herlezen der geschiedenissen ,,'s Lands behoudenis last lydt."

Achter het bekende schoolboekjesjaartal „156S Slag bij Heiligerlee" zien wij de strijd om de vrijheid van geweten, zoals die bij de Unie van Utrecht 1579 (Art. 13, lid 2), werd omschreven: „ . . . .mits dat een ieder particulier in zijn religie vrij zal mogen blijven en dat men niemand ter oorzake van dc religie zal mogen achterhalen of onderzoeken."

Na het „wonderjaar" 1566 (smeekschrift der edelen. hagepreken, beeldenstorm!) kwam dc Spaanse strafexpeditie onder Alva en beefde het volk,, rooms en onrooms, voor de beruchte Bloedraad. Onder leiding van Willem van Oranje, tijdig naar Duitsland uitgeweken, werden verschillende pogingen ondernomen om de benarde Nederlanden te hulp te komen. Aanvankelijk zonder veel succes. Met medewerking van de geuzen Blois van Treslong en Sonoy wisten echter de graven Adolf en Lodewijk van Nassau, broers van Prins Willem, in de omgeving van Emden een leger en vloot te verzamelen en hiermee vervolgens naar het oosten van Groningen over te steken. Bij Heiligerlee kwam het tot een treffen met de troepen van de stadhouder der noordelijke gewesten, Jean de Barbangon, graaf van Aremberg. In deze strijd behield het bevrijdingsleger de overhand; Aremberg sneuvelde. Doch ook Graaf Adolf van Nassau, 28 jaar oud, „is gebleven te Vrieslant inden s l a g . . . ."

Volgen wij nu de toedracht van deze veldslag, zoals beschreven in „P. C. Hooft's Nederlandse Historiën in het kort" (samengesteld doo'r M. Nijhoff, Elsevier, 1947):

„ . . . . Zo rukt hij (Arenbergh) voort, tot Winschooten toe, 't naaste dorp aan Wedde; cn ontdekt de Nassauscn, die bij 't klooster Heiligerlee in orde stonden. Want dc graven Luidewijk en Adolf, verkundschapt hoe Meghen nog niet was aangekomen, hadden hier den voet gevest, en drie duizend knechten aan smalle geleden, cn diepe rijen niet dan onder drie vendels geschaard, om met dc schijn der weinigte, den vijand ten strijde te tronen. Drie oft vierhonderd schutten lagen in zekere droge dwerssloten verborgen. Toen zenden ze honderd paarden, 't welk een derdendeel hunner ruiterije was, op Arenbergh, vooruit. Die doet zijn geschut afbernen; doch daarmecluttels hinders. Het voetvolk aan 't treffen zijnde, gaan dc roers los uit de sloten, en klinken den Spanjaard in de zijde. Dit deed hem zwichten, en omzien naar de vlucht; die daadlijk volgde, en van den ruiter gevolgd werd. De Geuzen hen op de hakken; slaan, overrennen, en jagen er een deel in dc moeren, daar ze verstikten. Etlijken gegrepen, werden, volgends '( krijgsgebruik bij Alva ingevoerd, opgehangen.

't Getal der doden, altijds onzeker, wordt bi] den enen op vijfdhalfhonderd, bij den anderen op zestienhonderd, van dc Spaanse zijde, begroot. Zelf Arcnbergh was er onder; van wiens bescheidenheid in geloofszaken, ik elders vermeid heb. Aan kloekheid in krijgshandel, had het hem nooit gemangeld. Namaals beklaagde dc zoon, dat zijn vader (gelijk wel Fabius Maximus, en andere doorluchtige hoofdmannen) de smaad, hem toegedrevcn, niet met versmading der zelve verwonnen had. Onder dc Spanjaards, die er bleven, waren de voornaamsten Don Alvario Osorio, Juan Pacz soto Major, Perichcs de Cabrcro, en zeven vendrigs. De zes veltstukkcn ut, re, mi, fa, sol, la, genoemd, en dc zilvere vaten van Arcnbergh vermeerden den buit, die groot was, van geld, goude ketens, en prachtige klederen; maar 't zoet, zonder zuur, niet; om de dood van graaf Adolf, een heer van grote hope, en zeer betreurd bij zijn broeders. Zommigen willen, dat Arcnbergh van de zijne, en hij van Arenberghs hand storf. Doch liet er niemand zonderlings meer, aan de Nassausc zijde, 't leven, dan enige gemene ruiters. Dc vluchters namen hun wijk onder Groninge. . . ."

Wat volgde mag onder ons, als - althans in grote trekken - bekend verondersteld worden. Alva besluit persoonlijk dc nederlaag te gaan wreken en neemt „afdoende" veiligheidsmaatregelen voor wat betreft de zuidelijke Nederlanden. Op 1 juni worden op de Paardenmarkt te Brussel achttien edelen onthoofd, op 2 juni drie edelen en een predikant. op 3 juni vallen de hoofden van de graven Egmondt en H o o r n e . . ..

i Het mag dan waar zijn, dat in de daarop volgende slag hij Jemmingen (Jcmgun) aan de F.cms in Oost-Friesland het leger van Graaf Lodewijk door Alva verslagen werd, zodat „Heiligerlee" zonder directe gevolgen bleef, psychologisch was de uitwerking des te groter, zoals onder meer blijkt uit het „Loflied op de overwinning bij Fleiligerlee", opgenomen in Valcrius Gedenckcklanek: „Syt nu verblijt, in dese tijt, Laet af van 't treurig klagen", want men heeft „Self sien verslaen en oock verg-aen, die ons ten val wil brengen al". En daarom: „Dies lof sy God. die 't Spaensche rot verstroyt, verjaecht en maeckt versaegt!

Duidelijk ook besefte men, blijkens hetzelfde lied, dat de vijand „wil nemen wraeck van deze saeck" en het duurde dan ook nog tot 1572 alvorens bij de inneming van Den Briel en het geslaagd verzet der Zeeuwse steden tegen Alva opnieuw vreugdeliederen klonken.

Nóg langer duurde het alvorens de Staten van Holland konden verklaren dat de consciëntie „God lof nu vrij is", al blijft het een betreurenswaardig feit, dat intussen - niet zonder schuld van dezelfde „Hollanders" - de vrijheid voor de Zuidelijke Nederlanden te loor ging. . . .

En als wij nu terugzien naar het jaar 1568 en ons opmaken tot een „herdenking van de Slag bij Heiligerlec", dan is dat niet omdat wij er zo'n behoefte aan hebben „roemruchte wapenfeiten der vaderen" nog eens wat op te poetsen, maar omdat wij er ons van bewust zijn dat deze gebeurtenis het aanwijsbare begin geweest is van een ontwikkeling waarvan de Nederlanders tot op heden de vruchten plukken.

Een ontwikkeling die wij niet beter kunnen schetsen dan met dc woorden van een resolutie van de Staten van Holland uit 1575 waarin zij erkenden, dat God deze landen „wonderbaarlijk heeft behoed, daartoe met Zijn goddelijk Woord verlicht en alzulks den ingezetenen van de slavernij, zo in het lichaam als in de conscientie heeft verlost." Een ontwikkeling echter ook, die wij als volk niet onbedreigd „bezitten", zodat de herdenking van de Slag bij Heiligerlcc in 1968 tevens moge zijn: een waarschuwing voor heden en toekomst.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen