Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De 'gevangene' van het Vaticaan

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De 'gevangene' van het Vaticaan

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

In het dagblad 'Trouw' van 11 febr. beschrijft Pieter van der Ven de huidige paus als de 'gevangene' van het Vaticaan. Ondanks het feit dat hij zich heeft ontwikkeld tot wereldreiziger nummer één, is hij 'gevangene van het idee dat macht veiliger is dan gezag en makkelijker dan argumenten, dat de leer en structuren goddelijk zijn en onveranderlijk'. Hij is de gevangene geworden 'van een zelf opgetrokken en goddelijk verklaard bestuurssysteem, een gevangene van angst en in feite ongeloof'.

'De Romeinse kwestie'

Vervolgens trekt Van der Ven een parallel met de periode 1870-1929, toen de pausen zich in de meest letterlijke zin beschouwden als gevangenen van het Vaticaan. In 1870 raakten de pausen hun uitgestrekte grondgebied kwijt aan de Italiaanse staat. Vanaf die tijd waren zij gebonden aan Vaticaanstad en zetten zij nooit meer een voet buiten de muren. Maar op 11 februari 1929 sloot het Vaticaan met Italië de Verdragen van Lateranen en dat betekende het einde van de slepende 'Romeinse kwestie'. Van der Ven's weergave van de gebeurtenissen geven wij aan u door:

'Waarom moest paus Pius XI uitgerekend met dictator Mussolini het Verdrag van Lateranen sluiten? Een spotprent uit 1929 geeft een scherp, maar eenzijdig antwoord: paus en duce snelden elkaar te hulp om miljoenen katholieken voortaan 'hun bek te laten houden'. Wie weet. Maar was het zo gek dat Pius XI in de jaren '20 langzamerhand per se die 'Romeinse kwestie' de wereld uit wilde hebben? En eerlijk is eerlijk: vóór Mussolini lukte het niet, omdat geen enkel Italiaans kabinet er lang genoeg voor in het zadel zat. Zo gebeurde het dat op 11 februari 1929 kardinaal Gaspari namens 'de Heilige Stoel' en Mussolini namens Italië in het paleis van Lateranen het verdrag en concordaat tekenden.

Broos ventje

De paus was weer vrij man. Niet dat de Italiaanse koning ooit een vinger naar hem had uitgestoken, zoals ooit Napoleon had gedaan met Pius VIL Maar toen paus Pius IX het laatste restje kerkelijke staat verloor aan Italië, wilde hij delen in het lijden van zijn jonge zouaven uit onder andere Nederland. De nederlaag was voor Pius IX hard aangekomen. In zijn jeugd was het een broos ventje geweest; als paus genoot hij meer van zijn macht en onfeilbaarheid dan goed is voor een mens. Na de smadelijke afgang redde hij zijn gezicht door zichzelf tot martelaar uit te roepen, 'gevangene van het Vaticaan'.

Er was psychologisch veel tijd en gewenning nodig om het nieuwe bestel te aanvaarden. Bedenk even dat de pausen zo'n duizend jaar lang de wereldlijke macht hadden uitgeoefend over een groot gebied. Het verdrag van Lateranen verzoende het onverzoenbaar geachte: ItaHë kon bestaan en de paus kon zijn werk doen als plaatsbekleder van Christus, als 'niemands onderdaan', een 'Freiherr', opdat hij als souverein waarlijk 'Dienaar der dienaren Gods' kon zijn.

Teruggegeven

Opgelucht en trots zei Pius XI: 'Heden hebben wij God aan Italië en Italië aan God teruggegeven'. Toen Pius XI nog Achille Ratti heette, was hij een verdienstelijk kerkhistoricus en kerkarchivaris geweest. Persoonlijk had hij nimmer de behoefte om - zoals Pius IX en later Pius XII - ' in de geschiedenisboeken te schitteren, maar hij besefte wel degelijk dat het oplossen van de 'Romeinse kwestie' een historische daad was.

'God aan Italië, Italië aan God': de r.k, kerk kreeg zo'n twee miljard lire 'schadevergoeding', Italië erkende de volledige souvereiniteit van Vaticaanstad (postzegels!) en de kerk kreeg fiscale privileges, waar Italië later nog wel eens spijt van had. Ook werd tot woede van de anticlericalen en nog met meer recht tot verontwaardiging van de kleine, eeuwenoude gemeenschap der waldenzen het land weer tot een katholiek land verklaard.

Maar niet alleen Pius, ook Mussolini had reden tot lachen. Zeker, hij had water in de wijn moeten doen. Zijn vroegere scheldpartijen tegen de kerk waren omgebakken tot zoete broodjes. Maar hij had de meest profijtelijke publiciteitsstunt uit zijn politieke carrière uitgehaald. Een opwaardering van zijn 'staatsmanschap', in de ogen van miljoenen katholieken in Europa en Amerika, maar ook van de politici: die erkenden volmondig dat hier een lastige knoop was doorgehakt, die 60 jaar onontwarbaar was. Hulde, hulde.

Concurrenten

Het verdrag 'bevrijdde' de paus, maar legde tegelijk een nieuwe strik: paus en duce konden elkaar niet bevrijden van hun idee van macht, want daarin stemden ze tezeer overeen. Het verdrag was een verdeling van de machtsaanspraken, een uitgwerkte afspraak tussen twee concurrenten die eikaars taal goed verstaan.

Het 'nieuwe' Europa

Tot zover Van der Ven in het dagblad 'Trouw', In 1945 werd Europa bevrijd van de overheersing door nazisme en fascisme. Met beide machten had het Vaticaan verdragen gesloten, teneinde in het met geweld verenigde Europese Rijk haar belangen veilig te stellen, Wij staan nu midden in een proces van vreedzame vereniging van Europa, De economische gemeenschap van volken lijkt binnenkort ook de politieke binnengrenzen grotendeels weg te vagen. Opnieuw zoekt het Vaticaan zich in te mengen in dit proces van politieke vereniging. De verdragen met Mussolini en Hitier vormden pogingen om grip te krijgen op het nieuwe Europa, Pogingen om de nieuwe Europese mens te binden aan de geestelijke en politieke invloed van Rome, De tentakels van Rome binnen de Europese instituten van vandaag zijn op hetzelfde doel gericht. Helaas trekt het artikel van Van der Ven de lijnen niet door van het Vaticaanse machtsstreven naar de huidige Europese politiek. Dat zou ook niet passen bij de eucumenische tendens van het dagblad 'Trouw'. Het past echter wel volledig bij de structuur en de historie van Rome om uit te zijn op herstel van een 'Heilig Rooms Rijk' waarvoor de buitengrenzen van een verenigd Europa nog te krap zijn. De lessen van de recente en de oudere geschiedenis van 'Rome en Europa' zijn de moeite van het herbestuderen meer dan waard.

Dit artikel werd u aangeboden door: Protestants Nederland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van maandag 1 maart 1982

Protestants Nederland | 8 Pagina's

De 'gevangene' van het Vaticaan

Bekijk de hele uitgave van maandag 1 maart 1982

Protestants Nederland | 8 Pagina's