Boekbespreking

Een familie uit Chisseau

Bij uitgeverij Kok in Kampen verscheen dit jaar een roman met de titel Een familie uit Chisseau. De ondertitel maakt duidelijk welke stof de auteur Jan Sizoo voor zijn boek koos. Hij beschrijft de strijd tussen de Franse hugenoten en de katholieken in de jaren 1556 tot 1572. Dit tijdperk was voor het Franse volk zeer turbulent. Men kon het zich eigenlijk niet permitteren om géén keuze te maken.
In het boek komen naast verzonnen romanfiguren ook historische personen voor. Sizoo heeft gelukkig niet voor die zwart-wit tekening gekozen, waarbij alle protestanten moreel hoogstaand en alle katholieken verkeerd zijn. Hij doet de geschiedenis zodoende geen geweld aan. Niet alle protestanten waren vrome, bekeerde mensen! Er waren ook avonturiers onder die bijvoorbeeld uit sociale ovewegingen hugenoot werden.
Een literatuuroverzicht maakt duidelijk welke bronnen Sizoo gebruikte, waarbij ik de boeken van E. Doumergue over Calvijn opvallend afwezig vind. Een goede zaak is dat de auteur voor de lezer die met dit hoofdstuk uit de Franse geschiedenis niet zo bekend is verduidelijkt welke romanfiguren fictieve en welke historische personen waren. Hij heeft de geschiedenis en de natuur van de fraaie streek langs de Loire, daar zal zijn voorgeslacht gewoond hebben, goed bestudeerd. Voor de toerist van nu zijn er interessante kastelen en oude steden. Ze waren van belang in de kerkgeschiedenis en worden ook in de roman genoemd.
Het boek bestaat uit twee delen in één band, waarvan ik het laatste deel iets beter vind omdat er wat meer ‘vaart’ in zit. Het beschrijven van de karakters is niet de sterkste zijde van de auteur. Hij laat de romanfiguren zelf niet erg vaak aan het woord en is meer beschrijvend bezig. We leren de gedachten van de romanfiguren nauwelijks kennen.
Het boek, een stevige paperback, zal veel lezers van ons blad kunnen boeien. De prijs is ƒ 39,90. Niet duur voor een roman van 304 pagina’s. Het ISBN-nummer is 90 242 7975 5.
Zwijndrecht, drs. C.R. van den Berg

Dagblad De Tijd - 1845-1974door Nic. Schrama. Luxe gebonden uitgave, 669 blz., veel zwart-wit illustraties, prijs ƒ 74,50. Uitgeverij Valkhof Pers, Nijmegen 1996.

De glorietijd van de verzuiling in dagbladenland ligt al jaren achter ons. De rooms-katholieken hebben geen eigen krant meer, nu De Volkskrant allang niet meer rooms en arbeideristisch is. Trouw is niet meer automatisch dé krant van protestants Nederland. Het socialistische Vrije Volk is verdwenen, De (communistische) Waarheid evenzo.
In de marge van de landelijke pers, in de nog bestaande reformatorische en orthodox gereformeerde zuilen, vinden we nog twee ‘zuil-kranten’, het Reformatorisch Dagblad (dat met nog een 60.000 abonnees slechts een deel van die zuil bedient) en het Nederlands Dagblad, dat nu het smal-Vrij gemaakte karakter van het vroegere Gereformeerd Gezinsblad heeft ingeruild voor een ietwat bredere aanpak, waarin naast het GPV ook de RPF aan z’n trekken komt. Dat ND haalt zo ongeveer de helft van het aantal RD-lezers.
Het nog enigszins gereformeerde Friesch Dagblad is een noodlijdende regionale krant en bepaald niet meer de krant van Hendrik Algra. Men kan derhalve gerust stellen, dat ‘de’ verzuilde pers in ons land zo ongeveer teloor gegaan is. Ik kom daarop bij het lezen in ‘Dagblad De Tijd 1845-1974’, waarin mijn oud-collega Nic. Schrama, die jarenlang De Tijd op diverse posten diende, nauwgezet en soms te breedsprakig al het wel en wee van deze verdwenen katholieke krant van stand heeft neergelegd.

Hoewel protestants Nederlander betreurde ik destijds het opheffen van die kwaliteitskrant zeer. Het was een (nieuw) bewijs van de groeiende secularisatie die na Vaticanum II de R-K Kerk in ons land teisterde. En al zaten wij bepaald niet met ‘rome’ aan één tafel; de neergang van kerk en geloof, de storm van verwereldlijking die ook over óns land waaide en alle christelijke instellingen meer of minder hard trof, veroorzaakte bij ons geen vreugdegevoel over de val van de roomse zuil.
Daar kwam voor mij nog een persoonlijk sentiment bij: min of meer noodgedwongen las ik jarenlang dagblad De Tijd. In de jaren zestig was ik als Utrechts student gelegerd bij een ouderwets-roomse hospita. Zo één die ijverde voor de Vereniging voor Latijnse Liturgie en de VBOK-voorganger ‘Levensrecht’ met ‘Laat Leven’. Zij las De Tijd en mijn beurs stond mij geen abonnement op een andere krant toe. En zo genoot ik, met alle kritiek op de R-K Kerk, de KVP, het Vaticaan en zo meer, toch van de rustige en beschaafde krant van een zuil die de mijne volstrekt niet was.
De Tijd was toen in cultureel en literair opzicht qua kwaliteit vergelijkbaar met de toen liberale NRC en er waren grote namen aan verbonden, zoals de letterkundigen Jan Engelman en Anton van Duinkerken (de latere Nijmeegse hoogleraar Asselbergs) en het was de tijd van drs. Tine Govaarts-Halkes, de later berucht geworden hogepriesteres van de feministische theologie die toen prof. dr. Catharina Halkes werd. Kortom, De Tijd was een waardige krant, voornamer dan de toen nog rooms-katholieke Volkskrant die zich meer op het (kerk)Volk en de Katholieke Arbeiders Beweging richtte, het latere NKV.
Zoals de protestantse kranten verdwenen (waardoor de Rotterdammer-Kwartetbladen) zo ging ook de roomse pers ten onder. Het Utrechtse regionale r-k dagblad Het Centrum moest de strijd staken. De Maasbode ging een fusie aan met De Tijd, die als De Tijd-De Maasbode nog uitstel van executie kreeg. Maar in 1974 besloten de uitgevers dat de krant, toen met nog 55.000 abonnees, dat het afgelopen moest zijn met het dagblad. Er kwam nog wel een weekblad De Tijd, maar dat koerste niet meer in hetzelfde min of meer behoudende r-k vaarwater. En dat blad haalde het ook niet, zodat samenwerking werd gezocht met de Haagse Post. Het huidige opinieblad HP-De Tijd heeft zo goed als niets meer gemeen met het vroegere dagblad, nu ook redacteuren als Hans Bronkhorst, die nog bij de krant hebben gewerkt, met pensioen zijn.
De jonge Bossche priester Judocus Smits, die in 1845, dus nog ruim voor de Aprilbeweging en het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in ons land, het katholieke dagblad stichtte, zou zich in de restanten ervan anno 1997 totaal niet herkennen. Overigens lukte de start in 1845 - ruim voor dr. A. Kuyper met De Standaard kwam en De Savomin Lohman c.s. met hun De C.H. Nederlander - ook niet meteen. Smits moest zijn krant, althans de titel ervan, in 1846 vanuit Den Bosch overbrengen naar Amsterdam.
De lotgevallen van de krant bieden de weerslag van meer dan een eeuw Nederlandse (en Vaticaanse!) (kerkgeschiedenis. Hoe de invloed van de bisschoppen op het beleid was, welke koers de krant volgde na het Concordaat van de Paus met Mussolini, hoe men voorzichtig koos voor het Italiaanse fascisme - dat scherp werd onderscheiden van Hitlers nazisme! - en hoe men in de Spaanse Burgeroorlog vrijwel aan de kant van Franco stond: het staat allemaal nauwkeurig vermeld. Daarom biedt Schrama hier meer dan ‘zo maar’ het verhaal van een krant. Het is de worsteling van een zuil en de strijd binnen die zuil. Namen die met grote regelmaat hier opduiken zijn o.a. de priester-politicus Herman Schaepman, de katholieke emancipator J.A. Alberdingk Thijm, aartsbisschppen als J. de Jong en B. Alfrink, intellectuelen als Asselbergs (Van Duinkerken), L.J. Rogier, diverse Duynstee’s, de dichter en redacteur Hanno baron van Lamsweerde (Herluf van Merlet) en vele anderen. Hoe De Tijd overhoop lag met het aanvankelijk als weekblad verschijnende blad De Maasbode, hoe de krant zeer uiteenlopende bazen had, reddingspogingen onderging en uiteindelijk werd opgedoekt: men vindt het in deze ‘pil’ van bijna 700 pagina’s.
Het is hier niet de plaats, heel die pershistorie te verhalen. Het is (ook) het verhaal van strijd en kleinmenselijk geruzie, van Schaepman als Romeins medewerker en later als bestrijder van De Tijd, van een pastoorskrant met als motto ‘Dieu et mon droit’ (God en mijn recht), van steun aan de pauselijke Zouaven die de Kerkelijke Staat verdedigden, van heel de katholieke emancipatie. Daarin heeft de krant een voorlopersrol vervuld en dat was haar kracht en tevens haar zwakte.
Schrama meent dat de voltooiing van deze emancipatie na het Tweede Vaticaanse Concilie betekende dat de taak van De Tijd erop zat. De meer behoudende rooms-katholieken vonden het maar niks, dat De Tijd ook aandacht schonk aan (het proces tegen) de progressieve theoloog Edw. Schillebeeckx en de Amsterdamse studentenpastores, terwijl de progressieve katholiek De Tijd veel te ouderwets vond en uitweek naar De Volkskrant. Toch had De Tijd, naar Alfrinks beleid altijd het evenwichtige midden gezocht. Met de Utrechtse kardinaal-aartsbisschop moest de krant niet veel hebben van uiters rechts, zoals gesymboliseerd door bisschop Gijsen van Roermond, maar ook niet van progressief links, waarvan de uitgetreden en gehuwde priester als Huub Oosterhuis het boegbeeld vormde.
Wie, om welke reden dan ook, studie maakt van het Nederlands katholicisme vanaf omstreeks 1850 tot ca. 1970 kan nauwelijks om dit in menig opzicht kloeke boek heen. Insider Schrama (anno 1925) kon er veel persoonlijke kennis en ervaring in kwijt - soms té gedetailleerd - én hij heeft zich zeer goed gedocumenteerd. Kortom, wat door Schrama niet is opgetekend over de historie van De Tijd is het weten wellicht niet waard geweest!
Apeldoorn, H.H.J. van As.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen