Langs de kloof...

Een pauselijk gebed anno 2000
Kerk in Nood - Oostpriesterhulp, de vroeger sterk anticommunistische organisatie van ‘spekpater’ Werenfried van Straaten, verspreidt in ons land en België op grote schaal een speciaal gebed van paus Johannes Paulus II voor ‘het heilig jaar 2000’. Daarin richt hij zich allereerst tot de Hemelse Vader. Soms doen zijn bewoordingen tamelijk modern aan. Zo is Jezus ‘onze reisgenoot op de levensweg’ die ‘een nieuwe zin gaf aan de geschiedenis’. Veel uit dit gebed zou uw predikant ook op zijn lippen kunnen nemeri. Maar met 2000 als ‘het jubeljaar van uw genade’ en Jezus’ leerlingen als degenen die zozeer de armen en verdrukten beminnen en de oproep dat ‘het gesprek tussen de grote godsdiensten verder mag gaan zodat alle mensen de vreugde ontdekken dat ze Gods kinderen zijn’ ligt het al wat moeilijker.

En dat deze paus om zo te zeggen vooral een zoon van Maria is blijkt weer uit een gebedspassage als: ‘Mogen de apostelen en christelijke martelaren, de rechtvaardigen van alle volken en tijden, biddend hun stem voegen bij het smeekgebed van Maria, de Moeder van alle volken, zodat voor een ieder en voor heel de Kerk dit heilig jaar een bron wordt van vernieuwde hoop en van vreugde in de Heilige Geest’.

***
De paus actief in de wereld
Bejaard, zwak en ziek is de nu 80-jarige paus. Maar voor een stapje terug doen ziet hij geen kansen. De wereld en de wereldkerk blijven hem bezig houden. Een paar voorbeeelden daarvan? Zijn verdrag met de Palestijnse dictator Jasser Arafat, kort voor hij Israël en Jordanië ging bezoeken. Recent zijn ontvangst van de Russische staatspresident Poetin, die de paus nog niet kon uitnodigen voor een bezoek aan de vroegere Sovjet-Unie. De Russisch-Orthodoxe kerkleiding staat (nog?) niet toe dat deze grote wens van de Poolse paus op korte termijn in vervulling gaat. Poetin heeft nu verklaard, dat hij de paus wel naar Moskou heeft uitgenodigd, maar dat het een schandaal zou geven wanneer hij niet de patriarch kon ontmoeten. Poetin zelf hoopte op snelle verzoening van de Russische kerk met de ‘andere partij’ van het grote schisma, dat de kerken van Oost en West al sinds de Middeleeuwen verdeeld houdt.

Het kan raar lopen met de paus: in het enige extreem stalinistische land ter wereld, Noord-Korea, is hij na het bezoek van de Zuid-Koreaanse president nu welkom. Deze Kim Dae-Jung zei, dat tijdens hun ontmoeting de dictator van Noord-Korea had opgemerkt: ‘Zeg de paus, dat hij komt’. Kim Dae-Jung was in maart nog bij de paus, die toen al liet weten dat hij graag naar Noord- Korea zou gaan. In Zuid-Korea zijn ca. 4 miljoen van de 46 miljoen inwoners rooms-katholiek. Onder hen is ook de president.

Het grote geestverwante buurland van Noord-Korea, communistisch China, heeft weinig op met de paus en de kerk van Rome. China erkent de roomse geestelijkheid niet, heeft zelf een Patriottische Katholieke Kerk gesticht, los van de paus, en benoemt telkens nieuwe bisschoppen die door Rome niet erkend worden. In een recente verklaring geeft het Vaticaan China (terecht) de schuld van de controverse. Een normalisering der betrekkingen wordt, aldus de pauselijke woordvoerder Joaquim Navarro-Valls, telkens doorkruist door benoemingen van bisschoppen vanwege het Chinese regime.
Op Vaticaanse klachten reageerde China in mei jl. nog met de voorzichtige toezegging dat er geen bisschoppen meer zouden worden benoemd tegen de zin of zonder medeweten van het Vaticaan. Een maand later werd alweer een bisschop gewijd van de Patriottisch Katholieke Kerk, die helemaal aan de leiband loopt van het bewind in Peking, zoals dat ook met de protestantse gemeenten van de Drie Zelf Kerk het geval is. Een gecombineerd pausbezoek aan Noord-Korea en grote buur China zit er dus voorlopig niet in.

***
Haarlem: geen bisschop, wèl een hulp
De Vaticaanse bestuurlijke gangen zijn soms tamelijk onnavolgbaar. Het vacante bisdom Haarlem is daarvan een aardig voorbeeld. Toen een paar jaar geleden de bisschop van Haarlem, de uit de missie afkomstige en voor de Haarlemse dekens en progressieve pastorale werkers veel te behoudende mgr. Bomers, overleed had hij naast zich wel een hulpbisschop, mgr. Punt. Nu heeft vaak een hulpbisschop de titel ‘co-adiutor’ (hulpbisschop) ‘met het recht van opvolging. Helemaal vanzelfsprekend is het niet, dat een adjunct zijn ‘baas’ opvolgt, evenmin als een Hervormde vicaris per sé beroepen zou moeten worden in de vacature van de predikant bij wie hij werkte. Maar gebruikelijk is het wel: als een bisschop overlijdt en er is niets tegen zijn hulpbisschop in te brengen, wordt die vaak in de vacature benoemd. Tenslotte kent hij het bisdom en de zaken die daar aan de orde zijn. Nu is het vreemd, dat mgr. Punt niet door de paus benoemd is als opvolger van bisschop Bomers (tegen wiens komst als opvolger van de progressief geachte mgr. Zwartkruis in het bisdom veel verzet rees). Nee, Punt werd door de paus aangesteld als Apostolisch Administrator, iemand die a.h.w. rechtstreeks onder het Vaticaan ressorteert, niet afhankelijk is van de Nederlandse aartsbisschoppen, en die de zaken bestuurt alsof het een nieuw, pas gekerstend missiegebied was. Ook jaren na dato is mgr. Punt nog altijd niet bevorderd tot het volledige bisschopsambt. Of hij daarop zit te wachten en of het bisdom in hem de begeerde bisschop ziet is een tweede. Maar het kan zogezegd nog erger.

Apostolisch Administrator mgr. Punt
De bisschop die geen bisschop is heeft nu, zonder daarin vanuit Rome te zijn gekend, opeens een hulpbisschop naast zich gekregen: dr. J. van Burgsteden. Die was pastoor van de r-k (schuil)kerk op het Begijnhof in Amsterdam, tegenover de bekende Engelse Hervormde kerk in dat eiland van stilte bij de Kalverstraat en het Spui. Van Burgsteden is lid van de Focolare-beweging, geldt ook als zeer behoudend en op hem zitten dekens en pastores van het Haarlemse bisdom al helemaal niet te wachten. Hoe nu verder? Het meest voor de hand ligt het volgende scenario: déze hulpbisschop wordt, anders dan Punt, wèl na kortere tijd door de paus benoemd tot bisschop in volle rechten van Haarlem. En Punt, de tijdelijke Apostolisch Administrator, wordt overgeplaatst naar een andere functie. Zo hoeft hij niet officieel te worden ontslagen als bisschop en evenmin als opvolger van Bomers te worden gewijd.

En zo is iedereen tevreden? Nee, zeker niet. Maar waarom Punt geen promotie mag maken en deze zetbaas naast zich krijgt blijft een zaak van gissen. Punt was en is daar zeker geen nieuwlichter die na Bomers de lijn van Zwartkruis weer zou voortzetten. En als hij in het bisdom Haarlem al helemaal niet past had de paus hem ook geen Administrator hoeven te maken. Ook Van Burgsteden schijnt niet bepaald te hebben gesolliciteerd naar deze post, gesteld al dat zoiets mogelijk was. En de priesters en dekens en niet-gewijde pastores zagen ook niet uit naar zijn komst. Kortom, niemand tevreden en ook: wordt vervolgd.

***
Een zalige antisemiet?
Men kent de discussie over het eventueel zalig- en zelfs heiligverklaren van paus Pius XII, die in de laatste wereldoorlog zo weinig zou hebben gedaan om Joden te redden voor de holocaust van Nazi-Duitsland. Deze paus werd het onderwerp van het grimmige toneelstuk ‘Der Stellvertreter’ (De plaatsbekleder) van Rolf Hochhuth. De discussie over zijn antisemitisme woedt nog voort. Recent waren er ontlastende publicaties over Pius XII: hij zou werkelijk in stille diplomatie gedaan hebben wat hij kon. Maar daaroverheen kwam een nieuw bericht: deze paus was dagelijks op de hoogte van de vorderingen van de Joden-uitroeiïng, en hij zweeg.
Ondertussen kan het nog erger. De R-K Kerk heeft - evenals menige protestantse geloofsgemeenschap - bepaald geen traditie van Joden-vriendelijkheid. Maar de paus van het Eerste Vaticaans Concilie, de man die de Stoel van Petrus moest verdedigen tegen de Italiaanse eenwording, paus Pius IX, zou een uitgesproken anti-semiet zijn geweest. Uitgerekend deze zeer behoudende opvolger van Petrus - regerend van 1846 tot 1881 - zou op 3 september van dit jaar door de paus worden zaligverklaard. Nu, dat veroorzaakt een aardige storm, zowel in de joodse wereld als onder progressieve rooms-katholieken die nu eindelijk Israël en het jodendom positief in de kijker hebben en de oude vervangingstheologie hebben afgeschud.

***
Paus en relaties met Israël
De paus is dit voorjaar op bezoek geweest in Israël (en Jordanië en Palestijnse gebieden zoals Bethlehem) en sindsdien lijkt de moeizame relatie met Israël wat meer ontspannen te zijn. Daar dreigt nu weer een wijziging in te komen als de paus die zaligverklaring doorzet. Informeel heeft de regering van Barak het Vaticaan al laten weten dat de betrekkingen weer hevig onder druk komen te staan. Tal van joodse organisaties, in Italië, in Israël en elders, hebben hun afschuw uitgesproken. Rabbijn David Rosen van de Anti-Smaad Liga noemde het een belediging wanneer de paus deze voorganger zou zaligverklaren. Ook tegenover de vernieuwende paus Johannes XXIII van Vaticanum II - waarna de dialoog met Israël op gang kwam - is dit volgens Rosen een belediging.

Het proces van zaligverklaring van Pius IX is geen vondst van Johannes Paulus II. Het begon al in 1907 en werd pas in 1986 afgerond, maar de huidige paus stelde de verklaring toen nog uit. Nu leek hem, na advies van deskundigen, de tijd er wèl rijp voor, maar dat blijkt een misrekening. Toch is het niet waarschijnlijk dat de paus de zaligverklaring op 3 september alsnog zal afblazen.

Het anti-judaïsme van ‘Pio Nono’ zou, denkt men, te maken hebben met het feit dat de Joden in Italië zich opstelden achter de opstand en de Italiaanse eenheid vanaf 1870, waarbij de paus grotendeels zijn wereldlijke macht verloor.

***
Twee aartsbisschoppen van Utrecht
De Oud-Katholieke Kerk van ons land heeft een nieuwe aartsbisschop, als opvolger van mgr. Glazemaker. De nieuwe herder is de Vlaamse priester dr. J. Vercammen, die al jaren geleden de overstap maakte van de R-K Kerk, waar hij ook priester was, naar de Oud-Katholieke Kerk (die de paus niet erkent en het celibaat voor geestelijken niet verplicht stelt). Zijn roomse collega kardinaal Simonis weigerde de wijding van de bisschop Vercammen mee te maken. Niet omdat deze plaats had in de Utrechtse Domkerk en een oecumentisch karakter had, maar wel omdat zijn nieuwe ambtsbroeder vroeger rooms-katholiek was en dus een kerkverlater is... Daar komt bij dat ook de andere Oud-Katholieke bisschop (die van Haarlem) afkomstig is uit de R-K Kerk. Simonis vond, dat zijn aanwezigheid daar verkeerd zou worden uitgelegd en stuurde een vervanger naar de Dom. Hoezo oecumene?

***

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen