Zes eeuwen na bijbeldrukker Johannes Gutenberg in Mainz

Was hij nu de echte en eerste uitvinder van de boekdrukkunst, beroemd als drukker en uitgever van de nu zeer zeldzame Gutenberg-Bijbel? Of mogen we toch ‘onze’ Laurens Janszoon Coster in Haarlem die uitvinderseer gunnen? Of is Costers vondst vooral een bedenksel van de 19e eeuw vol Nederlands nationalisme en romantiek, de eeuw van de legenden rond Jan van Schaffelaar en andere middeleeuwers? We neigen ertoe, Gutenberg toch voorrang te verlenen; zijn ‘papieren’ zijn sterk.
In elk geval is mede dank zij deze boekdrukkunst-uitvinding de Kerkhervorming snel verbreid in heel Europa. Mede door de gedrukte boeken konden de leken in hun landstalen het Evangelie van Christus zelf (leren) lezen. Ze waren niet langer afhankelijk van het voor het gewone volk onverstaanbare kerklatijn. Bovendien hadden zij zo toegang tot de gehele Schrift. Men kan gerust stellen dat de geschriften van Hus en Wicliffe als voorlopers van de Hervorming en van Luther en Calvijn, Zwingli, Beza, Bucer en noem ze maar op, als Hervormers en opvolgers daarvan, nooit zoveel resultaat hadden gehad als ze beperkt waren gebleven tot handschriften in kloosterboekerijen.

Voor hervormers en ketters
De typografie was dienstbaar aan het ontstaan van een Europa-wijde reformbeweging. Daar was één keerzijde van, dat nu ook ketterijen snel vermenigvuldigd en verspreid konden worden. De Zwickauer Profeten, Thomas Müntzer in Mühlhausen, Jan van Leiden en zijn nieuwe Sion in Münster: ook hún leringen vlogen heel kerkelijk Europa door. Daarom is het niet geheel onlogisch dat er, juist in de oude Moederkerk, nogal wat stemmen opgingen tegen die gevaarlijk geachte ‘moderne’ boekdrukkunde.

In Gutenbergs geboortestad Mainz ging zijn jubileum, zes eeuwen na zijn geboorte, niet ongemerkt voorbij. Naast een tentoonstelling over Gutenberg en zijn tijd waren er o.a. diverse culturele en wetenschappelijke manifestaties en publicaties. Op de EXPO 2000 in Hannover was een kopie te zien van de beroemde, nu vele miljoenen kostende, Gutenberg-Bijbel. Wedstrijden en feesten moesten de bevolking en de schooljeugd betrekken bij de geboorte van Gutenberg en van de boekdruk. Mainz goot de herdenking in een modem jasje, maakte gebruik van de nieuwe media en wilde zo een brug slaan tussen de oude losse drukletter en de nieuwe tijd van electronische ‘boeken’ en informatie.

Philipp von Zabern
Een der uitgevers die, ook in ouderwetse gedrukte vorm, dit j aar een werkzaam aandeel had in de Gutenberg-herdenking was Philipp von Zabern in deze boekdrukstad Mainz. Von Zabern, bekend van zijn prachtige boeken op de terreinen van kunst en cultuur, geschiedenis en archeologie, heeft zelf ook al in deze stad van Gutenberg een eeuwenoude traditie. De uitgeverij werd gesticht in 1785. Hoewel de drukkerij van Von Zabern nu in München is gevestigd zit de afdeling Werbung en Service nog altijd in Mainz, aan de Philipp-von-Zabern-Platz 1.

Welnu, in dit Gutenbergjaar bracht deze uitgever een dertien bladen tellende Gutenberg-kalender uit op groot formaat (33 bij 48 cm., prijs DM 49,80, dus zo’n 55 gulden). Het bijbehorende commentaar is van prof. dr. Stephan Füssel, verbonden aan het Instituut voor Boekwetenschap van de, uiteraard, Johannes Gutenberg Universiteit in Mainz. Men ziet dan dat de eerste gedrukte boeken van formaat niet alleen kerkelijke en theologische werken waren, maar ook Romeinse schrijvers der klassieke oudheid, boeken over geneeskrachtige kruiden en andere geneesmiddelen en zo meer. (Denk bijv. aan het vermaarde Cruydtboeck van Rembert Dodoens of Dodonaeus in Vlaanderen). Vaak waren die boeken voorzien van schitterende illustraties zoals later met de hand ingekleurde houtsneden.

Kortom, ongeacht Laurens Coster bij de Haarlemse St. Bavo mogen we ook en vooral Gutenberg eren als een man door wiens uitvinding het Evangelie zijn snelle loop door de streken van het Avondland kon voortzetten.
Overigens bestond er enige onduidelijkheid over het geboortejaar van Gutenberg, die eigenlijk Johann Gensfleisch heette en in 1468 overleed. Eerdere aangenomen geboortedata van hem zijn 1394 of 1399. Maar 1400 is een mooi rond jaartal.

H.H.J. van As te Apeldoorn

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen