Langs de kloof ...

Er is de afgelopen periode weer heel wat gebeurd aan het rooms-katholieke front, dat hier nog kort wat aandacht mag krijgen: een jubilerende kardinaal, de paus die blijft reizen en poëzie schrijven, behoudende katholieken die prettig het 150-jarige bestaan van de Nederlandse bisdommen vieren, progressieve katholieken die - ontstaan na een pausbezoek - nu zichzelf althans hun beweging, opheffen, Duitse roomsen en protestanten die samen kerkendag houden en, tegen het verbod van paus en bisschoppen in, samen eucharistie vieren. En zo is er nog veel meer dan wij hier kunnen noemen.

Voor Acht Mei valt het doek

Als de paus een land bezoekt staan er veelal tien- of honderdduizenden langs de route om hem in zijn glazen huisje op wielen toe te juichen. Toen Johannes Paulus II in 1985 een - vooraf al omstreden - bezoek aan ons land bracht bleef het in de straten van Den Bosch, waar de pausgetrouwe bisschop Jan ter Schure de kromstaf zwaaide, relatief akelig stil. De Noord-Nederlandse katholieken zaten, zo leek het, niet echt op deze conservatieve paus met zijn repressieve benoemingenbeleid te wachten. Een van de gevolgen van dit min of meer mislukte pausbezoek, waarbij hij zelfs indirect in een speech werd aangevallen, was de oprichting van de progressieve r-k Acht Mei Beweging (AMB). In dit platform hebben zich ongeveer honderd vooruitstrevende roomse organisaties gebundeld. De AMB noemde zich naar de demonstratie, op 8 mei 1985, op het Haagse Malieveld, waar progressieven zich keerden tegen het buitenspel-zetten van de r-k kritische groepen. Die kwamen bij dat pausbezoek niet aan bod. Nu, achttien jaar later, heeft de AMB, ijverend voor vrouwenwijding, opheffen van het priestercelibaat, volledige acceptatie van homo's in de kerk, inspraak bij bisschopsbenoemingen en zo meer, zichzelf opgeheven. De landelijke AMB-dagen werden steeds slechter bezocht. Het platform telde bij de opheffingsbijeenkomst nog ruim dertig deelnemende groepen, waarvan niemand tégen het opheffen van AMB stemde . . . Dit gebeurde in dezelfde tijd dat in Utrecht groots het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie, nu 150 jaar geleden, werd gevierd: wel negenduizend katholieken in de Jaarbeurs op de manifestatie 'Katholiek met hart en ziel'.

In deze behoudende kring, die weer ijvert voor het zich duidelijk profileren als trouwe katholieken en die zelfs de KRO weer min of meer mee krijgt, weerklonk de roep om een nieuw bezoek van de paus aan ons land. Dan zou de schade en schande van 1985 kunnen worden uitgewist. Ik weet niet of het er nog van komt; de paus heeft nog meer reisdoelen en ik weet ook niet zo gauw, wie hij in Nederland nu zalig of heilig zou moeten komen verklaren. Want dat is veelal een vast onderdeel van zijn programma. Mocht de paus genodigd worden en komen, dan is AMB misschien iets te vroeg geweest met deze opheffing: het ziet er niet naar uit dat progressieve groepen nu overbodig zijn geworden; de repressie is zo te zien niet veel minder dan in 1985. Maar de AMB zal zijn komst niet meer verhinderen.

Paus, pastor en poëet

Johannes Paulus II was reeds als jonge Karol Woytyla schrijver van toneelwerk. Ook later bleek hij en vruchtbare pen te hebben, en niet alleen voor pastorale rondzendbrieven. Het was al bekend dat de paus ook poëzie schreef. Uiteraard vooral religieuze, dus als een soort Nel Benschop, maar dan heel anders. Ook teksten als die van de Vlaamse pater Phil Bosmans verlieten wel de Vaticaanse drukpersen, want in meditatieve boodschappen is deze paus sterk, onmiskenbaar een echte herder. Het heeft er natuurlijk niks mee te maken, maar aardig vind ik het wel, dat juist de Duitse, van huis uit en nog altijd overwegend rooms-katholieke, uitgever Herder Verlag nu komt met de Duitse vertaling van een nieuwe bundel gedichten van de paus, 'Römisches Triptychon' (Romeinse triptiek of Romeins drieluik). In maart jl. verscheen de bundel voor het eerst. Een Nederlandse vertaling heb ik nog niet gezien, maar die zal zeker weldra volgen, want de paus verkoopt goed. De Duitse editie bevat een inleiding van de Duitse, nu in het Vaticaan werkzame kardinaal Joseph Ratzinger en de gedichten zijn, zo begrijp ik, vooral lyrische meditaties, waarin de 82-jarige kerkvorst terug- en vooruitblikt. Herder noemt dit boek 'wel het meest persoonlijke document van deze paus'. Dat kan best kloppen: in (het schrijven van) poëzie komt de dichter immers dichter bij zijn volk dan in gewichtige encyclieken en rondzendbrieven. Ik weet niet of de paus - een talenwonder - deze lyriek oorspronkelijk in zijn Poolse moedertaal schreef, maar hij zal ermee zeker de hele oecumene ('oikoumenè' is de gehele bewoonde wereld) mee bereiken.

Oecumenische 'Kerkendag' in Berlijn

Er was volop publiciteit over de, eind mei voor het eerst gehouden, gezamenlijke Duitse Kerkendag van rooms-katholieken en protestanten. Voorheen hadden zij hun afzonderlijke Duitse Katholiekendagen, de Oecumenische Kirchentag en de meer behoudende, piëtistisch getinte, protestanten hun 'Gemeentedag onder het Woord'. De Duitse R-K Kerk en de Evangelische Kirche, waarin lutheranen, calvinisten en een 'geünieerde' kerkvorm samengaan, durfden zo'n gemeenschappelijke ontmoeting aan in Berlijn. Er was wel een probleem: het programma mocht van de paus en de Duitse aartsbisschoppen niet een gezamenlijke oecumenische viering, een mengvorm van eucharistie en heilig avondmaal, bevatten. Begrijpelijk, want er is juist een pauselijk document over aard en wezen van de eucharistie uitgegaan. Of protestantse oecumenisten dat nu leuk vinden of niet: misoffer en avondmaal zijn niet onderling inwisselbaar en ze zijn niet hetzelfde. Al staan lutheranen van huis uit mogelijk wat dichter bij de r-k opvatting van het sacrament dan calvinisten en Zwingli-aanhangers, er is en blijft een nog altijd niet overbrugde kloof. 'Rome' is daar gelukkig niet onduidelijk over. Toch is die verboden viering doorgegaan. Dat had op z'n minst gevolgen voor één r-k priester. Gotthold Hasenhüttl, voormalig hoogleraar systematische theologie, nodigde in de protestantse Gethsemanékerk in Berlijn eind mei zowel katholieken als protestanten voor de communie. Hij diende als priester die zelf ook toe aan protestanten. Een en ander gebeurde aan de rand van het programma van de Oecumenische Kerkendag en na afloop van deze eucharistieviering zei Hasenhüttl, dat de mis had voldaan aan het r-k kerkrecht. Kardinaal Georg Sterzinsky liet het er vervolgens niet bij zitten: wat de opvolger van Petrus verbiedt kan een Duitse priester niet zomaar doen. Hij ontbood derhalve de 69-jarige priester bij zich. Die liet het echter afweten, antwoordde de kardinaal schriftelijk dat hij alleen schriftelijk vragen wilde antwoorden en dat de Berlijnse aartsbisschop Sterzinsky, als hij Hasenhüttl wil spreken, maar naar Saarbrücken moet komen . . . Tsja, dat is vragen om moeilijkheden. De priester als hoogleraar afzetten heeft geen zin: hij werkte al niet meer als zodanig. Een nieuwe zaak Hans Küng? Die bleef na zijn kerkelijke afzetting in Tübingen gewoon verder doceren, zij het niet onder de hoede van paus of kardinalen. We zullen dus nog wel meer van deze kardinaal en deze priester - straks mogelijk ex-priester? - vernemen. Of niet, natuurlijk. Want ook de Duitse kerkprinsen zullen wel andere zaken aan hun hoofd hebben dan een priester, die met zoveel anderen zijn kerkelijke regels overtreedt.

Lutherse kijk op priesterwijding

Luther heeft volgens de Duitse bisschop Gerhard Ludwig Müller een verkeerde uitleg gegeven aan de betekenis van de r-k priesterwijdingen. Dat betoogde deze bisschop eind juni in de Dom van Regensburg bij gelegenheid van het vijftigjarig jubileum van zestien gewijde geestelijken. De bisschop van Regensburg merkte op, dat een halve eeuw geleden 24 jonge mannen bij de wijding hun 'Ja, ik ben bereid' uitspraken. Eén van hen was wijbisschop Vinzenz Guggenberger, die nu de feestelijke eucharistie leidde. Müller stelde tegenover die 24 van 1953 de slechts vijf mannen die dit jaar in zijn bisdom de wijding ontvangen. Daar zou je moedeloos van kunnen worden, zei hij. Maar er waren voor hem tekenen van hoop. In zijn jubileumpreek merkte Müller op dat Luther de priesterwijding destijds verkeerd heeft verstaan en haar opvatte als een aanval op het priesterschap aller gelovigen, waarbij het enige middelaarschap van Christus in twijfel werd getrokken. Dat is volgens de bisschop onjuist. 'Volgens het katholieke geloof worden wij - en dat is ook de protestantse opvatting - door de doop tot een rechtstreekse persoonlijke verhouding met God geroepen'. Ook volgens de katholieke visie zijn, aldus Müller, priesters geen andere manier van christenzijn. Ze zijn niet dichter bij God dan de niet-gewijde, maar ze vertegenwoordigen het middelaarsambt van Christus in de kerk. 'De priester staat daardoor niet naast Christus als de enige Middelaar, maar door hem oefent Christus Zijn Middelaarsambt uit. (...). Het katholieke priesterschap is vanuit Jezus Christus ontstaan, doordat Hij aan enkelingen een aandeel gaf in Zijn volmacht: dat zij het Rijk van God verkondigen. Die overdracht van de Geest en de volmacht is slechts aan de opvolgers van de apostelen, namelijk de bisschoppen, overgedragen', aldus de bisschop van Regensburg. Wie zijn rede via www.kath.net naleest moet wel concluderen, dat Luther het helemaal niet fout gezien heeft. De kerkgeschiedenis leert wel degelijk en tweedeling tussen de priester en andere wijdelingen als een soort halfgoden, althans een tussenfase tussen God en Jezus en het kerkvolk, leken genaamd. Dat zal Müller, als hij Luthers werken leest, toch moeten toegeven.

Jubeljaar van kardinaal Danneels

Heet de volgende paus Godfried en komt hij uit Vlaanderen? Vaak is de afgelopen tijd de kardinaal aartsbisschop van Mechelen-Brussel, Danneels, genoemd als een prima kandidaat voor het pausschap, gesteld dat de keuze van de opvolger van de Poolse paus opnieuw op een buitenlander zal vallen. Zeker is dat bepaald niet; de Romeinse curieprelaten zullen mogelijk de voorkeur geven aan iemand uit hun Italiaanse midden. Maar naast de van Joods rooms-katholiek geworden primaat van Frankrijk, kardinaal Lustiger in Parijs is de zojuist zeventig jaar geworden Danneels meermalen, ook door 'onze' kardinaal Simonis, genoemd als 'papabilis', iemand die bekwaam is om paus te worden. De kleine Vlaamse kardinaal glimlacht meestal vriendelijk als hij hierover wordt ondervraagd, maar laat niets los over zijn eventuele kansen. Bisschoppen gaan op hun 75e met emeritaat, voor de paus geldt die regel niet. Een andere goede buitenlandse kandidaat zou misschien de Duitse kardinaal Joseph Ratzinger zijn, ooit hoogleraar in Tübingen (waar ook Hans Küng professor was) en nu in het Vaticaan een rechterhand van de paus. Maar Ratzinger is de 75 al gepasseerd, al zou hij via een kunstgreep misschien toch kandidaat kunnen staan. Danneels is ook geen 'jonkie' meer, maar de opperheersers van de Kerk aan het St. Pietersplein behoorden nimmer tot de jongeren. In dat opzicht lijken ze op de Chineese partijtop: als daar iemand wordt benoemd die nog geen 70 is lijkt het er ook op of een jongeman het roer overneemt . . . Danneels was dit jaar al een kwart eeuw bisschop, opvolger van de charismatisch beïnvloede kardinaal Suenens, die en groot vriend was van nu wijlen koning Boudewijn. Op 4 juni jl. werd Godfried Danneels 70. Hij werd geboren in de West-Vlaamse Kanegem, studeerde in Brugge en Leuven en promoveerde in de theologie aan de pauselijke Gregorianauniversiteit in Rome. Op 17 augustus 1957 werd hij tot priester gewijd en van 1959 tot 1977 was hij hoogleraar in de liturgie en de leer der sacramenten aan het groot-seminarie in Brugge en aan de Katholieke Universiteit in Leuven. Op 16 november 1977 benoemde de paus hem tot bisschop van Antwerpen en kardinaal Suenens wijdde hem in datzelfde jaar. In 1979 volgde zijn benoeming tot aartsbisschop en in 1983 tot kardinaal. Danneels is lid van de Romeinse Congregatie voor de Geloofsleer en betrokken bij tal van bisschopssynoden. Hij is ook lid van de congregaties voor het katholiek onderwijs, voor de evangelisatie van de volkeren, voor de eredienst, voor de Oosterse kerken en van het secretariaat voor de niet-gelovigen. Jarenlang was hij internationaal voorzitter van Pax Christi, de r-k vredesbeweging.

Danneels en de oecumene

Danneels geldt ook als een oecumenicus. Zo zet hij, evenals zijn voorgangers, de oecumenische gesprekken met de anglicanen voort. Die begonnen eigenlijk in 1921 met de 'Mechelse gesprekken' van kardinaal Mercier. Nog immer zijn er regelmatig ontmoetingen tussen het aartsbisdom Mechelen-Brussel en het anglicaanse aartsbisdom York. De kathedraal van St. Rombout in Mechelen wordt, mede door de aanwezigheid van het grafmonument van Mercier, regelmatig bezocht door oecumenische delegaties. Ook zijn er oecumenische gebedsdiensten. De eventuele paus-kandidaat heeft een zeer vaardige pen, al ken ik hem niet als dichter of toneelschrijver. Zijn pastorale brieven rond Kerst en Pasen bereiken zeer grote oplagen, ook in vertalingen. Het zijn goed leesbare teksten, zoals zijn kerstbrieven 'Over ontmoeting en Hoop' en 'Als een Kind zijt Gij gekomen'. De serie 'Een woord bij..." telt inmiddels tientallen titels en die zijn zeer pastoraal van toon. Nu zitten wij niet op een oude of nieuwe paus te wachten. Maar als het dan toch moet, dan zou naar onze smaak de keuze van Danneels niet zo kwaad zijn. Tenslotte spreekt hij, letterlijk, onze taal en dat is sinds de intronisatie van Adriaan VI uit Utrecht op de Stoel van Petrus niet meer voorgekomen. En dat is inmiddels 480 jaar geleden. Al komt Danneels dan uit West-Vlaanderen (waar de Beeldenstorm begon en waar Petrus Datheen vandaan kwam), in het geheel van de Nederlanden is hij toch één van ons, zoals ook Guido Gezelle en Stijn Streuvels en Lierse Felix Timmermans dat waren . . .

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen