Boekbespreking

Titel : Franciscus van Assisi
Auteur : Hermann Hesse
Uitgave : Aspekt, Soesterberg, Geill., paperback, 156 blz..
Prijs : € 13,50

Titel : Een hart van goud. Het leven van Clara en Franciscus
Auteur : Guido Visconti en Bimba Landmann
Uitgave : Kok, Kampen (Gooi & Sticht/Van Halewijn). Groot formaat, geb. en volop geïll. Geschenkboek, 36 blz
Prijs : € 12,50

Titel : Het Zonnelied - Franciscus van Assisi Kalligrafie
Auteur : Frank Missant
Uitgave : Kok, Kampen (Lannoo/Ten Have) Geb., geïll., ca. 64 blz..
Prijs : € 9,95

Titel : Umbrië in de voetsporen van Franciscus
Auteur : Gerard Pieter Freeman
Uitgave : Gottmer/Becht, Haarlem. Gen. gebroch., serie Dominicus-themareisgidsen, veel foto's , 244 blz..
Prijs : € 19,95

Protestanten hebben terecht niet zoveel op met heiligen, althans niet in rooms-katholieke zin. We kennen wel heiligen, aartsvaders en profeten, uit het Oude en evangelisten en apostelen uit het Nieuwe Testament, maar verder zijn we allen zondaar, die Gods heerlijkheid missen. Van supergelovigen, die door hun levenswandel en levenswijsheid ver boven het gewone kerkvolk uitrijzen en die na hun dood nog vereerd zouden mogen worden en aangeroepen als wonderdoeners willen we niet weten, al heeft ook de Reformatie wel min of meer onaantastbare 'kerkvaders' opgeleverd.

Maar Calvijn in het gebed aanroepen of Luthers voorbede of voorspraak bij Christus? We moeten er niet aan denken! Heel die santenkraam - de huidige paus is kampioen in het zalig- en heiligverklaren van tientallen vroegere of nog recente rooms-katholieken - is een van de zaken die de kloof tussen Rome en de Reformatie onoverbrugbaar diep maakt. Maar toch. De ene roomse heilige of zalige is de andere niet. Onmiskenbaar kunnen ook protestanten voor sommige heilig- en zalig-verklaarden enige sympathie opbrengen. Dat betekent niet verering of een kaarsje branden in een speciale kapel., maar wel respect voor hun leven en werken. De scholastieke kerkleraar Thomas van Aquino ligt ons niet zo; de vrome mysticus Thomas a Kempis daarentegen wel. Anselmus van Canterbury ('Waarom God mens werd'), de in een nazikamp gestorven pater Titus Brandsma, Moeder Teresa van Calcutta: we voelen wel iets voor hen. Jezuïetenstichter Ignatius de Loyola, pausen als Leo XIII en de straks wellicht ook tot de eer der altaren verheven Pius XII en anderen: we mogen hen niet zo. Hoe zit dat nu met Franciscus, de rijke koopmanszoon in Assisi, die monnik werd, vrouwe Armoede omhelsde en koos voor een leven, waarin naast mensen ook dieren, als onze medeschepselen Gods, centraal stonden. Aan die Franciscus danken we nog vier oktober. Dierendag. Hij werd geboren in 1181 of 1182 en overleed op de avond van drie oktober 1226 in Portiuncula nabij Assisi. Speciale herdenkingsjaren waren dat in 2003 niet. Toch verschenen er - alsof zijn spiritualiteit in de lucht zat - diverse boeken over de man die door zijn levenswandel en leefregel ook niet-katholieken aanspreekt. Een aantal van die boeken - wegwijzers voor verdere studie - kondigen wij hier aan.

De Duitse romanschrijver Hermann Hesse (1877 tot 1962), ooit Nobelprijswinnaar, was gegrepen door deze Grovanni Bernardone, die later St. Franciscus zou worden. Hesse schreef ook een biografisch werk over Boccaccio, die geruime tijd na Franciscus in Florance zijn beroemde 'Decamerone' dichtte. De monografie 'Franz von Assisi kwam meer dan 80 jaar geleden uit en nu kwam uitgeverij Aspekt - opgezet door 'boekengek' Marin Ros en gedreven door historicus Perry Pierik - met een nieuwe vertaling van Hesses werkje. Het bevat ook een essay van Fritz Wagner over Franciscus en Hermann Hesse, waarin de interesse van Hesse voor de monnik uit Umbrië wordt verhelderd. Hesse schrijft een goed leesbaar stuk over Franciscus' leven. Daarna geeft hij tal van middeleeuwse legenden weer over de heilige, diens preken voor de vogels en uitleg van sommige visioenen, zijn loflied op de Schepper en zo meer. In een aanhangsel lezen we over de bloemenkrans van Franciscus en het bloemenspel uit zijn kinderjaren. Een kritisch-kerkhistorische studie is het boekje van Hesse niet, wel een goede eerste kennismaking met het leven en de denkbeelden van de, door de huidige milieubeweging hoog aangeschreven, man uit Assisi.

Duidelijk wordt wel, dat zijn leven in het teken stond van onbegrip: bij zijn vader die hem wilde onterven, bij de paus in Rome en zijn hofhouding, toen Franciscus toestemming vroeg om in armoede en zonder loon eenvoudig het evangelie van Christus te mogen verkondigen. Er waren in de Middeleeuwen wel meer van zulke bewegingen van 'zuiveren' of 'reinen', zoals de Waldenzen en de als ketters bestreden Katharen. Maar Franciscus kwam, anders dan Petrus Valdo of Waldus, de eveneens rijke koopmanszoon uit Lyon, met zijn sobere Regel niet buiten de kerk te staan: geïncorporeerd en erkend kon zo'n bedelorde minder kwaad dan als ketterse groep buiten de kerkmuren. .. Kortom, een aardig en door Alfred Krans leesbaar vertaald werkje van een groot letterkundige over een groot geestelijk mens, wiens wonderen bij zijn leven en zijn dood we helemaal niet nodig hebben om hem te waarderen.

Eén der bekendste werken van Francisus is wel zijn 'Zonnelied', dat in berijmde vorm ook het Liedboek voor de Kerken haalde en als Gezang 400 in de mooie vertaling van J.W. Schulte Nordholt Franciscus in ere houdt. Hij heeft het kort voor zijn dood gedicht en het geldt nog als het eerste meesterwerk in de Italiaanse letteren, waarin de arme van Assisi zon, maan, aarde en wind zijn broers en zusters noemt, omdat ze met de mens Gods lof zingen.

Kalligraaf Frank Missant verdiepte zich in het middeleeuws Italiaans en als een betrokken 'schoonschrijver' tekende hij in letters dit 'Loflied van de schepselen' op. Ook een bekende Franciscus-legende, over de wolf van Gubbio die de stad bedreigde, is in dit mooie geschenkboekje - weer eens iets heel anders dan al de cadeauboekjes van Hans Bouma met hun mooie plaatjes - opgenomen. In een uitvoerig Nawoord zet de Vlaming Missant uiteen hoe hij tot deze kunst van de letterlijk schone letteren geraakte en waarom een kalligraaf pas na grondige scholing en kennis van de historie en cultuur de pen ter hand mag nemen. Welnu, met 'Het Zonnelied' gaf hij een geslaagde proeve van bekwaamheid.

'Een hart van goud' is ook een geschenkboek, maar qua afmetingen wel drie keer zo groot als dat van Missant. De beknopte tekst van Guido Visconti en de vele prachtige kleuren-illustraties van Bimba Landmann mikken zowel op oudere als jongere lezers en kijkers. Ze vertellen het levensverhaal van Franciscus en van Clara na. Clara was de door Franciscus geïnspireerde volgelinge, die zelf ook vrouwenkloosters zou stichten. Haar orde van de Clarissen bestaat nog altijd, zoals er ook nog diverse soorten franciscaanse orden zijn, waaronder de Kapucijnen. Clara had veel gemeen met haar voorbeeld: ook geboren uit een rijke familie in Assisi, ook begerend. God te dienen op andere wijze: in armoede en eenvoud, ongehuwd. Het klooster van San Damiano werd een voornaam centrum van de beweging. 'Een hart van goud', uitgebracht door de rooms-katholieke 'poot' van uitgeverij Kok, Gooi en Sticht, samenwerkend met de Vlaamse uitgever Halewijn, verscheen oorspronkelijk bij Arke in Milaan. In korte stukjes worden bekende feiten en legenden uit het leven van Fracnscus en Clara weergegeven. De wolf uit Gubbio komt ook weer om de hoek kijken evenals de reis van Franciscus naar de sultan in Egypte. De monnik wil geen missionaris zijn, volgens dit boek, en evenmin kruisvaarder. De sultan ontvangt hem met veel eerbetoon, maar wil zijn eigen moslimgeloof houden. Franciscus heeft daar geen moeite mee: hij gelooft in de Bijbel, niet in de Koran. Visconti: 'Er zijn veel wegen die naar de wijsheid leiden'. Moderne franciscanen zullen het hem nazeggen: echte zendelingen die anderen willen bekeren zijn ze niet meer. Al hebben wel opvallend veel hedendaagse franciscaner monniken, met name Kapucijnen, in de missie gewerkt.

De illustraties zijn goed geslaagde variaties op de oude fresco's van Giotto en anderen, die het leven van beide kloosterlingen uitbeeldden. Landmann is een goede leerlinge geweest van middeleeuwse schildets en boekverluchters en dat verhoogt de waarde van dit met veel bladgoud en wat taalfouten uitgevoerde boekje. Maar de inhoud ervan zullen wij met de nodige kritiek tot ons nemen. Het geheel heeft wat weg van een mooi uitgevoerd christelijk sprookjesboek. Intussen zou je in onze consumptiemaatschappij wensen dat meer kerkmensen de 'evangelische raden' en de denkbeelden van Frans en Clara in praktijk zouden brengen. Zij deden wat de rijke jongeling naliet.

Nu is er meer voor nodig om de voetsporen van de Meester te volgen dan alleen je have en goed te verkopen, want ook armoede en celibaat garanderen geen bekeerd en Godgewijd leven. Maar Frans en Clara lieten wel een voorbeeld na dat ons meer aanspreekt dan andere ordestichters, zoals Dominicus (de Predikheren), Ignatius (de Jezuïeten) of ook Benedictus van Nursia, de 'vader van Europa' (de Benedictijnen).

Wie uit kerkhistorische interesse na Wittenberg en Genève ook iets wil proeven van de sfeer en omgeving waarin Clara en Francicus leefden en werkten moet naar de Italiaanse provincie Umbrië, grenzend aan het bij toeristen nog meer geliefde Toscane. De beste reisleider hierbij is wel prof. Gerard Pieter Freeman, die aan de Katholieke Theologische Universiteit in Utrecht Franciscaanse spiritualiteit doceert. Hij kent Assisi en omstreken net zo goed als de Domstad en schreef daarover 'Umrië - in de voetsporen van Franciscus'.

Dat boek met veel kleurenfoto's is een prima wegwijzer door Assisi en de omgeving, langs de kerken en kloosters waar Frans en Clara verbleven. Hij gidst ook langs de plaatsen die een rol spelen in de vele Franciscus-legenden, geeft het 'Zonnelied' weer, biedt plattegronden van kerken, kaarten en een keur aan details die de gewone reisgidsen niet melden. Freeman schetst ook kort de opvattingen, betekenis en hedendaagse uitstraling van Franciscus. Diens volgelingen vielen trouwens al snel na zijn dood uiteen in rekkelijken, preciezen en nog preciezeren. Freeman legt kort, maar helder, uit wat minderbroeders- conventuelen en wat observanten zijn, waarin kapucijner pijen zich onderscheiden en wat deze minderbroeders scheidde. Hervormingsbewegingen knabbelden volgens sommige franciscaners aan de Regel van St. Frans en zo ontstonden er tegenbewegingen: terug naar de ware eenvoud van de stichter. Anders dan gewone toeristische boeken geeft Freeman ook teksten van Frans weer, een biografietje in jaartallen, een uitleg van begrippen uit kerk en theologie en routesuggesties via steden als Perugia, Spoleto, Todi en door het mooie Tibertal. Enkele malen bezocht ik deze regio's en Franciscus-plekken: een aanrader voor liefhebbers van kerk, kunst en historie der Italiaanse Middeleeuwen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen