Het Réveil en de confrontatie met de tijdgeest

De behandelde thematiek betreft in de eerste plaats de strijd om de gereformeerde confessie in de jaren 1815 tot 1822 en in verband hiermee ook commotie die ontstond rond de promoties van enkele leerlingen van Bilderdijk aan de Leidse universiteit. Vervolgens wordt de strijd van Isaac da Costa tegen de geest der eeuw en die van zijn confrater Abraham Capadose tegen de koepokinenting besproken. Uiteindelijk komt dan ook nog de polemiek aan de orde, die is gerezen naar aanleiding van de publicatie van Algernon Sydney Thelwall, “Keert u tot Hem die slaat” met betrekking tot de watersnood van februari 1825. De stof wordt in een zevental hoofdsstukken behandeld en afgesloten met een slotbeschouwing. Het geheel wordt gecompleteerd met een aantal bijlagen, een overzicht van de geraadpleegde literatuur en een persoonsregister. In de slotbeschouwing van de auteurs kunnen we het volgende lezen. “De vertegenwoordigers van het vroege protestantse Réveil riepen in tegenstelling tot de neologen op tot handhaving van de gereformeerde confessie, waarbij ze wèl benadrukten dat de strengste rechtzinnigheid nog geen waarborg betekende tegen de geest van afval.”

Dodelijke sluimering
Het was dus uitermate noodzakelijk dat ons volk weer uit die geest van afval, uit die dodelijke sluimering zou worden opgewekt. Het kon immers niet worden ontkend dat de geest van de rationele Verlichting, die in de loop van de achttiende eeuw in toenemende mate de geesten had geïnfecteerd, ons volk van de rechte schriftuurlijke belijdenis had afgevoerd. Het kan ons allen bekend zijn dat het vroeg negentiende-eeuwse Réveil tegen deze heilloze ontwikkeling nadrukkelijk stelling heeft genomen. De naam Réveil wijst reeds duidelijk op zijn francofone oorsprong. Inzonderheid de stad Genève, de voormalige citadel van de Reformatie, heeft bij dit vroegnegentiende- eeuwse Réveil een belangrijke plaats ingenomen. De hier gesignaleerde zaken zijn vanzelfsprekend niet aan de aandacht van de auteurs Kagchelland ontgaan. Een uitgesproken Réveilvertegenwoordiger als Nicolaas Schotsman komt ook bij de schrijvers uitvoerig aan het woord. Hij heeft Nederland aan de hand van wat zich in Genève op kerkelijk gebied had afgespeeld een spiegel voorgehouden. Met kracht van argumenten heeft hij gewezen op de gevaarlijke consequenties, die uit een soortgelijke ontwikkeling voor Nederland zouden kunnen voortvloeien.

Secundaire bronnen
“Het Zwitserse of Geneefse Réveil heeft op Nederland aanzienlijke invloed uitgeoefend,” constateren de schrijvers. “Het was in die tijd gebruikelijk dat het deel van de Nederlandse aristocratie dat godsdienstige stichting zocht zich daartoe bediende van Frans-Zwitserse Réveilliteratuur. Ten behoeve van degenen die de Franse taal niet machtig waren, werden verschillende van die stichtelijke geschriften in het Nederlands vertaald.” Het zou dus zeer voor de hand hebben gelegen dat bij de behandeling van deze belangrijke materie zowel de geestelijke als de kerkelijke toestand te Genève zou zijn betrokken en dan uiteraard aan de hand van de op dit gebied gepubliceerde literatuur. Bij deze auteurs leren wij echter het Geneefse Réveil alleen maar kennen uit de weerklank die dit in Nederland heeft gevonden, omdat bij de verwerking van deze stof er slechts wordt geciteerd uit secundaire bronnen. Dit is des te meer te betreuren omdat er op dit gebied gedocumenteerde werken zijn verschenen, waarin het Réveil in een internationaal kader wordt geplaatst. We hoeven slechts te denken aan het breed oriënterende werk van H. von der Goltz, “Die Kirche Genfs im neunzehten Jahrhundert,” dat ook in het Frans is vertaald.

Onderbelicht
Inzonderheid moet hier “Le premier Réveil,” het baanbrekende werk van Emile Guers, de eerste kroniekschrijver van het Geneefse réveil, worden genoemd. Onze grote Réveildeskundige M. Elisabeth Kluit herinnert ons aan het feit dat de te Genève verschenen publicaties van bijvoorbeeld Ami Bost en César Malan in Nederland “behoorden tot de geliefde Réveillectuur.” De betekenis van een figuur als C. van Zuylen van Nijevelt, die ook als vertaler hier een centrale plaats heeft ingenomen, blijft zodoende onderbelicht. In mijn boek over César Malan, dat door de Kagchellands zijdelings wordt genoemd, heb ik getracht deze belangwekkende figuur te tekenen tegen de achtergrond van het hele Frans-Zwitsers Réveil. De in mijn boek gegeven beoordeling hiervan is momenteel echter gedeeltelijk achterhaald door enkele recent verschenen standaardwerken van Engelse (of Amerikaanse) historici, die zich grondig in de Franstalige literatuur hebben verdiept.

Diepgang
In de eerste plaats geldt dit van het werk van Timothy Stunt, “From Awakening to Secession” (Edinburgh 2000) en vervolgens ook van de studie van Kenneth J. Stewart, “Restoring the Reformation” (Nottingham 2006!). Vandaar dat het moet worden betreurd dat het duo Kagchelland van deze bronnen geen gebruik heeft gemaakt. Hun breedvoerig opgezette proefschrift zou hierdoor aan diversiteit en diepgang hebben gewonnen! Overigens moet van dit omvangrijke werk worden geconstateerd dat hierin een schat aan informatie over het betreffende tijdsbestek is verzameld. Het kan bovendien als een voortreffelijk naslagwerk worden beschouwd, dat geen facet van de betreffende materie onbesproken laat. Vandaar dat ik van de gelegenheid gebruik maak vader en zoon Kagchelland van harte met het bereikte resultaat te feliciteren.


Van dompers en verlichten. Een onderzoek naar de confrontatie tussen het vroege protestantse Réveil en de Verlichting in Nederland (1815-1826), door (vader) A. en (zoon) M. Kagchelland. Uitgave van Eburon, Delft.
ISBN 978 90 59722767. 863 Pag. Prijs € 49,90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen