De Dalai Lama bezoekt Nederland

Ook buiten deze stroming van het Boeddhisme geniet deze boeddhistische paus grote belangstelling. Hij is van 3 tot en met 6 juni in Nederland. Wie is deze man eigenlijk? Wat is zijn functie en zijn boodschap? De titel Dalai Lama bestaat sinds 1542. De Mongolen zijn dan de beschermheren van Tibet. Om een nieuwe impuls te geven aan het bijna uitgestorven Boeddhisme ontvangt de hoogste spiritueel leider van dat moment de eretitel ‘Dalai Lama’, letterlijk: Oceaan van wijsheid. In het Westen wordt de Dalai Lama vooral aangesproken als ‘Zijne heiligheid’ (ZH). Sinds de 16e eeuw wordt deze titel overgedragen aan de incarnatie van de Dalai Lama. De 14e Dalai Lama, de huidige, is de incarnatie van de 13e. Reïncarnatie is binnen het (Tibetaans) Boeddhisme van centrale betekenis. Als in 1933 de 13e Dalai Lama overlijdt verkeert Tibet in een moeilijke en onzekere tijd. Sinds een aantal eeuwen doet de Chinese regering – met een minimum aan historische papieren - aanspraak op Tibet als provincie van China. Pogingen tot nationale hervormingen op het gebied onderwijs, bestuur en rechtsorde zijn mislukt en verdelen de regering, de kloosters en het volk. De zoektocht naar de nieuwe Dalai Lama is op zich al een wonderlijk traject. Eén voorbeeld die de incarnatie van de huidige Dalai Lama zou bevestigen, speelt zich af wanneer hij op vijfjarige leeftijd rondzwerft door De Norbulinka, het zomerpaleis van de Dalai Lama’s. Voortdurend zegt hij dat zijn tanden in een bepaald gebouw liggen. Wanneer men hem daar heen brengt, wijst hij naar een kastje. Daarin ligt inderdaad het kunstgebit van de dertiende Dalai Lama…

Opleiding
De opleiding van de Dalai Lama is vooral religieus ingevuld. Op 6-jarige leeftijd start hij met het leren lezen, reciteren, schrijven en uit het hoofd leren van talloze boeddhistische bronteksten. Als hij dertien is, verdiept hij zich verder in boeddhistische filosofie en metafysica. In 1950, hij is dan 15 jaar, bestijgt hij de troon. Daarmee is hem de religieuze en wereldlijke macht over Tibet in handen gegeven. Kort daarvoor is het Chinese bevrijdingsleger Tibet binnengevallen, maar de Dalai Lama weigert de onafhankelijkheid van Tibet op te geven. Jaren later raakt hij in gesprek met Mao, de Chinese leider, en zoekt hij zelfs naar een brug tussen het boeddhisme en het communisme. Beide stelsels streven immers naar gelijkheid en gerechtigheid, zo redeneerde de Dalai Lama aanvankelijk. Als Mao religie gif noemt, is de Dalai Lama snel een illusie armer. Ondertussen drukt China in de bezetting steeds sterker haar communistisch stempel en woedt er – met name in Oost-Tibet – een ware guerrillaoorlog. Geïnspireerd door Ghandi beroept de Dalai Lama zich op geweldloosheid. Toch voorkomt hij hiermee niet dat Tibetaanse rebellen in 1958 driekwart van Tibet onder controle hebben. In 1959 dreigen de Chinezen zijn paleis te bombarderen. Daarop besluit de Dalai Lama te vluchten naar Zuid-Tibet om zich even later als vluchteling in India te vestigen. Inmiddels heeft hij dan de onafhankelijkheid van Tibet uitgeroepen en een voorlopige regering gevormd. Hiermee breekt het tijdperk aan dat tot nu toe voortduurt: Tibet in ballingschap. Veel Tibetanen zijn de Dalai Lama gevolgd in zijn vlucht naar India, Amerika of Europa.

Spiritueel leider
Van het wereldlijke leiderschap neemt hij steeds meer afstand. Sinds 1960 heeft hij een parlement in het leven geroepen en in 2004 heeft hij al zijn wereldlijke macht overgedragen. Daarmee is zijn macht teruggebracht tot zijn gezag als spiritueel leider. Desondanks heeft hij nog steeds grote invloed op het bewind over Tibet. Veel van zijn optredens zijn van religieuze aard, maar hij laat niet na zich in te spannen voor Tibets autonomie. Het wordt ook wel zijn middenwegbenadering genoemd, waarbij hij niet pleit voor de onafhankelijkheid van Tibet, maar voor verdergaande autonomie van het Tibetaanse volk binnen China. Voorwaarden: behoud van religie, taal en cultuur. Bijna de hele wereld acht dit reëel en haalbaar, maar de Chinezen denken daar tot op de dag van vandaag anders over. Sinds onlusten in maart 2008 (bij de gebruikelijke herdenking van de grote volksopstand van 10 maart 1959) is de situatie van de achtergebleven Tibetanen verder verslechterd. Honderden Tibetanen werden door de Chinese veiligheidspolitie gearresteerd. Een deel van hen zit nog gevangen en een aantal van hen is tot levenslang veroordeeld. China weigert een onafhankelijk onderzoek naar de toedracht van de gebeurtenissen in maart vorig jaar. Hier was om gevraagd door de Verenigde Naties. Internationale waarnemers is de toegang tot Tibet ontzegd…

Religieuze vlak
Nu duurt het nog maar een aantal dagen en dan is de spiritueel leider van het Tibetaans Boeddhisme in Nederland. Het programma bestaat onder meer uit een bezoek aan de Tweede Kamer, maar let wel: de uitnodiging vanuit onze Tweede Kamer is pas verstuurd nádat het bezoek van de Dalai Lama was gepland door de gelegenheidsstichting. Het accent van zijn bezoek ligt dan ook echt op het religieuze vlak.De reactie van de China? De ambassadeur van China in Nederland, Zhang Jun, stuurde een brief naar de Tweede Kamer dat China niet wil dat de volksvertegenwoordigers de Tibetaanse leider ontvangen. Dan heeft CDA-minister Verhagen van buitenlandse zaken echter allang aangegeven ‘hem te ontmoeten als religieus leider (!) en niet als leider van Tibet.’ Religieus onderricht is dus het doel van de Dalai Lama’s komst naar Nederland (zie dalailamanederland. nl). Daarvan getuigt alleen al het programma van 4 juni met twee lezingen en één onderricht. Waarin onderricht de Dalai Lama de Nederlandse Boeddhisten (naar schatting ca. 250.000) en wat is zijn boodschap? Die moet de moeite waard zijn als tot in onze tijd mensen in Zuidoost Azië te voet de Himalaya oversteken om een glimp van hem op te vangen. Een eerste kennismaking met de boodschap van de Dalai Lama is gemakkelijk gemaakt. De laatste jaren zijn twee boekjes in goedkope editie verschenen die ook in boekwinkels met een smal assortiment gretig aftrek hebben gevonden. De titels De kunst van geluk – over de zin van het leven en Open je hart zijn met honderdduizenden over de toonbank gegleden.

Simpele boekjes
Oppervlakkig bezien lijken het simpele boekjes, zoals er zo veel zijn en bedoeld om de lezer met behulp van wat huis-, tuin- en keukenpsychologie een gelukkiger mens te maken: Elimineer factoren die een negatieve invloed op je hebben. Word een gelukkig mens door geluksfactoren te cultiveren. Stel bij beslissingen de vraag: word ik er gelukkiger van? Deze aspecten zijn echter maar de buitenste schil. We spreken tenslotte over de op drie na grootste wereldgodsdienst van dit moment. De basis van het boeddhisme bestaat uit de vier edele (of: nobele) waarheden:
* In het leven is lijden en ontevredenheid (boodschap: erken het feit dat de aard van het leven zelf onbevredigend is);
* De oorzaak van dit lijden is verlangen (boodschap: frustratie van het lijden is niet inherent aan de onbevredigende aard van de wereld, maar een gevolg van onze reactie);
* Lijden kan worden beëindigd (boodschap: stop de hunkering naar wat we niet hebben en wees tevreden met wat we wel hebben [cultiveren geluksfactoren]);
* Er is een pad om de beëindiging van het lijden te bereiken (boodschap: doorloop het zgn. achtvoudige pad dat neerkomt op wijsheid, ethisch goed gedrag en meditatie).
Het ware geluk is alleen te bereiken door de geest te oefenen. De essentie van de leer van Boeddha, zo onderwijst de Dalai Lama, is discipline scheppen in je geest, het loslaten van alle vormen en ideeën. Geluk wordt namelijk niet zozeer bepaald door externe factoren, dan wel door de juiste geestestoestand. Kernbegrippen hierbij zijn: mededogen, warmte en vriendelijkheid. In haar wezen is de menselijke natuur mededogend, zachtaardig. Hoe het dan zit met mensen als Stalin en Chroesjtsjov? Als een interviewer de Oceaan van wijsheid deze vraag stelt, denkt hij een poosje na en drinkt dan in stilzwijgen zijn thee op.

‘Onmetelijke gedachten’
Op 4 juni zal de Dalai Lama in de Amsterdamse RAI een onderricht verzorgen over Shantideva’s klassieke Guide to the Bodhisattva’s Way of Life. Agressie en haat kun je het hoofd bieden door veel geduld en tolerantie te beoefenen. Dit brengt geluk, maar wel met religieuze dimensies. Van deze Indiase filosoof zijn de volgende vier ‘onmetelijke gedachten’ heel bekend. Ze worden veelvuldig gebruikt tijdens het boeddhistisch mediteren: ‘Moge alle wezens geluk vinden en de oorzaken van geluk; Moge alle wezens verlost worden van lijden en de oorzaken van lijden; Moge alle wezens de vreugde van de bevrijding ervaren; Moge alle wezens in gelijkmoedigheid verkeren zonder gehechtheid aan naasten en afkeer van anderen.’ In de taal van de Boeddhistische filosofie: ‘door toepassing van de juiste meditatie kan de Werkelijkheid in een mens transformeren en de kracht van de oppervlakkige wereldse schijn doorbreken en de mens bevrijden van het web van wereldse activiteiten. Meditatie is een activiteit die brengt tot de uiterste grenzen van het wereldse bestaan om, mits goed voorbereid, de trekkracht van het Transcendentale te voelen en om te bevrijden uit het geconditioneerde bestaan.’ Dat is de bevrijding van het (Tibetaans) Boeddhisme waar het onderricht begin juni (uiteindelijk) op gericht zal zijn. Zoals voor de christen het hoogst haalbare ligt in het zien van God van aangezicht tot aangezicht, mediteert de boeddhist zich suf om het Nirwana te bereiken, de staat van verlichting. De gerechtigheid buiten jezelf versus in eigen beheer.

Het rad van wedergeboorte
De 14e Dalai Lama: ‘Voor boeddhisten is de geest de grondslag van het Nirwana. Nirwana is uitgeblust (bevrijd) zijn van het vuur der begeerte, hartstocht en waan, die zich manifesteren in de vorm van verstorende emoties zoals hebzucht, afkeer, begoocheling en vastklampen aan het bestaan. Door het uitdoven is men bevrijd van toekomstige wedergeboortes.’ Het optimum van het Tibetaans Boeddhisme: verlost te zijn van ongecontroleerde reïncarnatie, het rad van wedergeboorte. Ziet de Dalai Lama zich als een missionaris met de opdracht Europa tot het Boeddhisme te bekeren? Het lijkt er toch niet op. Hij schreef ooit: ‘Als mensen werkelijk van geloof willen veranderen, adviseer ik ze altijd daar heel goed over na te denken. Wanneer men zich overhaast in een nieuwe religie stort, kan men psychisch in conflict komen en zo’n verandering is vrijwel altijd heel moeilijk.’ De leider van de Tibetanen oordeelt omgekeerd niet evenredig over verkondigers van het christendom. Dat blijkt uit een bericht uit de media naar aanleiding van zijn bezoek aan Duitsland in 2007: ‘De Dalai Lama zei er moeite mee te hebben dat mensen van hun culturele erfgoed worden gescheiden. Volgens de Dalai Lama zou het beter zijn als zij bij hun eigen tradities blijven. Dat geldt zowel voor Duitsers met hun joods-christelijke achtergrond als voor Aziaten, aldus de boeddhistische leider. Hij wees christelijke zendelingen in Mongolië erop dat dit land boeddhistisch is en dat bekeringen geen pas geven. Hij heeft vernomen dat ook in Tibet zendelingen actief zijn.’

Onoverbrugbaar verschil
Ergens vat de Dalai Lama samen: ‘mijn godsdienst is goedheid’. Ik zet er van harte tegenover: ‘mijn Gòd is goedheid!’ Naast de te waarderen politieke lobby en handreikingen voor een tevreden (samen)leven ligt hierin een even essentieel als onoverbrugbaar verschil. Desondanks kan het ondertussen Calvijn-herdenkend Nederland de 14e Dalai Lama met open armen ontvangen. Om vervolgens de rechterarm op zijn schouder te leggen en mee te denken over de politieke situatie; de linker om zijn religieuze boodschap te weren en voor op de terugreis een Bijbel ergens in zijn kastanjebruin/gele gewaad te stoppen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen