Hervormer zonder mensenvrees

Het proces van de hervorming in het noordelijke deel van het Britse eiland verliep moeizaam. De eerste hervormers, Patrick Hamilton en George Wishart, stierven respectievelijk in 1528 en 1546 de marteldood in St. Andrews.
De geestelijkheid deed er alles aan om de beweging uit te roeien. Het koningshuis van Stuart, dat nauw verbonden was aan Frankrijk wilde met de bisschoppen de macht van de roomse stoel niet prijs geven.
De Franse regent Mary de Guise die de jonge Mary Stuart moest begeleiden tot haar troonsbestijging gebruikte haar troepen om de toenemende invloed van de Lords of the Congregation, de verbonden edelen die de Reformatie politieke steun gaven, te onderdrukken.
Het verzet tegen de clerus en de Franse invloed nam zodanige vormen aan, dat zij moest zwichten voor de druk van de Lords. Deze kregen vanuit Engeland hulp, nadat de roomse Bloody Mary Tudor daar was opgevolgd door haar protestantse halfzuster Elisabeth.
Toen Mary in juni 1560 overleed, kwam het proces van de hervorming in een stroomversnelling. Mary Stuart en haar Franse gemaal gaven toestemming om een parlement bijeen te roepen dat in juli en augustus van dat jaar drastische maatregelen nam. Het parlement aanvaardde een protestantse geloofsbelijdenis en verbrak de band met Rome.
John Knox die na verschillende perioden van ballingschap op het vastenland al enige tijd in Schotland verbleef, gaf met een bijeengeroepen Assembly in Edinburgh leiding aan de voortgang van de reformatie van kerk en staat. De Schotse Confessie werd daar aangenomen en met het ‘First Book of Discipline’ door het parlement bekrachtigd. Nu was de nieuwe structuur van de kerk vastgesteld en konden de plaatselijke ‘parishes’ (parochies) naar het nieuwe model worden omgevormd.

John Knox, de grote leider
John Knox (ca. 1514-1572) was de grote leider van de Schotse hervorming, die vooral tijdens zijn verblijf in Genève bekend was geraakt met de leer en praktijk van het calvinisme. Over zijn jeugd en studententijd is weinig bekend. Hij studeerde in St. Andrews en getuigt later dat de opleiding daar gebrekkig was.
Zo leerde hij geen Hebreeuws en waren de colleges die hij volgde, zeker waar het de theologie betrof, erg mager. Tijdens zijn studententijd werd hij tot priester gewijd. Dit moet omstreeks 1530 hebben plaatsgevonden. In die tijd bestudeerde hij de kerkvaders waarbij hij ontdekte dat de kerk behoorlijk van haar leer was afgeweken. Het duurde enige tijd voordat hij het besluit nam om de kerk te verlaten.
De toestand van de kerk en godsdienst in Schotland was vreselijk. De onzedelijke handel en wandel van de geestelijkheid was algemeen bekend.
De clerus had een grote macht en beschikte over buitensporige rijkdommen. Vooral de kloosters waren broeinesten van bijgeloof en ledigheid. Het zou te ver voeren om de misstanden te beschrijven. Gelukkig gingen ogen open voor het diepe verval.
Voordat Knox voor de beginselen van de reformatie werd ingewonnen was de leer van Luther in Schotland al bekend. Patrick Hamilton verkondigde met veel vrijmoedigheid de boodschap van genade.
Hij had Wittenberg bezocht en Luther daar gesproken. Hierna studeerde hij verder aan de protestantse universiteit in Marburg. Teruggekeerd in Schotland moest hij zijn beginsel met de dood bekopen.
Hij werd in 1528 in St. Andrews verbrand. Zijn getuigenis voor het Schotse volk was indrukwekkend. Hij leerde de rechtvaardiging door het geloof, waarvan een geschrift bewaard is gebleven. Het door hem gestrooide zaad bleek moeilijk uit te roeien.
Ook adellijke personen kozen voor het protestantse geloof. Maar de geestelijkheid hield de touwtjes stevig in handen en werd daarbij gesteund door de koning die nauwe banden onderhield met Frankrijk.

Het kasteel van St. Andrews
Onderhuids ging het werk van de Reformatie door. Ook Knox voegde zich bij hen die met hart en ziel deze nieuwe leer aanhingen. Hij kon daarom niet in St. Andrews blijven, dat was het bolwerk van de fanatieke kardinaal Beaton. Deze nam hem het priesterambt af en huurde moordenaars in om hem in een hinderlaag te lokken.
Knox had veel te danken aan George Wishart die vergezeld van enkele landedelen het land doortrok om het Evangelie te preken. Ook ging hij nogal eens met hem mee wat niet ongevaarlijk was. Wishart werd gearresteerd en voor het kasteel van St. Andrews, waar Beaton verbleef, in 1546 verbrand. Hierop werd met succes een aanslag gepleegd op Beaton. Het kasteel kwam nu in handen van de reformatiegezinden.
Knox voegde zich bij hem en werd hier door John Rough tot predikant aangesteld. Hij preekte niet alleen in het kasteel, maar ook in de parochiekerk.
Scherp veroordeelde hij het pauselijke systeem en de leer van Rome. Met veel zegen werkte hij in de bisschopsstad. Velen zwoeren het roomse geloof af en sloten zich bij de hervormden aan.
In juni 1547 verscheen een Franse vloot voor de stad. Frankrijk had via het koningshuis een politieke band met Schotland, die voor het buurland Engeland niet acceptabel was. Deze wilde het land te hulp komen maar kwam toch niet opdagen. De Fransen namen het kasteel in en Knox werd ook gevangen genomen en op de galleien gezet.
Het leven op het galleischip was zwaar en de behandeling van de gevangenen meedogenloos. Knox bleef standvastig.
Toen men hem een beeld van Maria voorhield en beval om dit te kussen, wierp hij dit in het water en zei daarbij: "Laat onze lieve vrouw nu zichzelf redden. Zij is licht genoeg, laat haar leren zwemmen."

Eduard VI
Twee jaar later werd hij bevrijd en ging daarop naar Engeland. Koning Hendrik VIII was gestorven en de jonge Eduard VI volgde hem op. Deze vreesde de Heere en liet in samenwerking met aartsbisschop Cranmer theologen komen om bij verdere Reformatie van de Engelse kerk hulp te bieden. Knox kreeg een plaats in Berwick, de grensstad met zijn vaderland.
Enkele jaren daarna kreeg hij een predikantsplaats in de St. Nicolas’ van Newcastle.
Hij werd ook aangesteld tot hofprediker van de koning, maar wees een benoeming voor Londen af, omdat hij de reformatie in de landskerk te halfslachtig vond. In Berwick ontmoette hij Majory Bowes met wie hij wilde trouwen. Maar dat werd door Majory's vader niet goedgekeurd.
Haar moeder was een vrome vrouw voor wie Knox veel mocht betekenen.
Zijn brieven aan haar zijn juweeltjes van pastorale bewogenheid. Wij leren hierin Knox in het hart kennen. Het huwelijk ging toch door, maar intussen overleed koning Eduard en kwam Maria de Bloedige op de Engelse troon. Knox voelde zich niet langer veilig en week in 1554, nadat hij enkele maanden als rondreizend prediker in het zuiden van Engeland gezworven had, naar Frankrijk uit.

Op het vasteland
In de tijd van zijn ballingschap deed hij aan zelfonderzoek om zijn motieven en zijn verhouding tot God te onderzoeken.
Hij leerde zich dieper kennen als zondaar en schreef hierover: "Daarenboven werd ik besprongen, ja geïnfecteerd met meer grove zonden; dat wil zeggen: mijn boze natuur begeerde de gunsten, de achting en lof van mensen, hoewel ik soms door de Geest Gods werd aangespoord om ertegen te strijden. Ik werd ernstig opgewekt (God weet dat ik niet lieg) om deze gebreken te bewenen en te beklagen."
"Toch bleven zij mij hinderen, zodra de gelegenheid zich ook maar voordeed.
Zij kwamen op zulk een verborgen en sluwe wijze in mijn hart, dat ik niet kon merken dat ik erdoor geraakt was, tot de ijdele eer mij bijna in haar macht gekregen had. O Heere, wees mij genadig vanwege mijn grote overtredingen en doe met mij niet naar mijn ongerechtigheden maar naar de grootheid Uwer barmhartigheden."
Hij wist niet wat zijn bestemming zou worden.
Hij reisde naar Zwitserland en genoot daar van het gezelschap met gelijkgezinden. Een tijd daarna bezocht hij Genève waar hij kennis maakte met Calvijn. Beide hervormers die even oud waren, leerden elkaar hoogachten.
Ondertussen onderhield hij briefwisseling met zijn schoonmoeder en met de leiders van de hervormingsbeweging in Schotland. Hij leefde mee met de verdrukte kerk in het Engelse buurland dat op gruwelijke wijze vervolgd werd.

Vluchtelingengemeente
In Frankfort aan de Main was een Engelse vluchtelingengemeente ontstaan die een beroep uitbracht op Knox. Daar ontstond tweedracht over het gebruik van het gebedenboek dat ten tijde van koning Eduard in de Engelse kerk was ingevoerd. Het was een liturgische handleiding voor de eredienst. Knox vond dit boek onbijbels en was erop tegen dat deze dwingend werd ingevoerd.
Na deze onverkwikkelijke gebeurtenissen ging Knox opnieuw naar Genève, waar hij enige tijd verbleef en de Engelse vluchtelingengemeente diende.
Zijn vrouw was al die tijd in Berwick gebleven. In 1555 waagde hij het om naar Berwick terug te keren en bezocht daarna in het geheim de protestanten in Edinburgh.
Met gevaar van eigen leven preekte hij op verschillende plaatsen. Het gelukte de vijand niet om hem gevangen te nemen.
De onrust in Schotland nam zienderogen toe. De Franse regentes probeerde de banden met Frankrijk nog meer aan te halen. Maar steeds meer mensen waren haar onbarmhartige bewind beu en verlangden naar vrijheid. De gelovigen zagen uit naar het tijdstip dat zij vrij en ongehinderd mochten samenkomen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen