Geboekstaafd

Der Jesus des Papstes. Passion, Tod und Auferstehung im Disput, door Hermann Häring (Hg). Berlin 2011. 262 Blz.; € 24,90.

Redactie van Hermann Häring. Hans Küng stelt in zijn inleiding dat Ratzinger met alle ‘lippendienst’ aan de historisch-kritische methode ‘de lastige resultaten voor de dogmatiek’ heeft genegeerd.
Hij presenteert een ‘sterk vergoddelijkt Jezusbeeld’. Zo negeert hij bijvoorbeeld grotendeels het kernconflict van Jezus met de godsdienstige hiërarchie en de farizeïsche vroomheid.
Ratzinger wil terug naar de kerkvaders. Thomas Staubli stelt echter dat de kerkvaders geen evenwichtige visie hebben op verhouding tussen de verschillende betekenissen van de Schrift. Vanwege de allegorese staan zij kritisch ten opzichte van de woordelijke betekenis van de tekst.
Te gemakkelijk en generaliserend spreekt Ratzinger volgens hem van “positivisme, rationalisme en historicisme”, waardoor er een “wurgend” effect ontstaat op debatten over de kritische exegese. Volgens Pierre Gibert heeft de historisch-kritische exegese na vijf eeuwen haar opdracht nog lang niet voltooid, zoals Ratzinger meent, maar vervult zij nog steeds een goede dienst aan het christelijk geloof. Ook worden er vragen gesteld bij het kruis als teken van verzoening of bij het zoenoffer, met negatie van een christologie “van onderop”, waarbij namen als Karl Rahner, E. Schillebeeckx en H. Küng vallen. Hermann Häring kritiseert het feit dat Ratzinger de opstanding van Christus als een feit presenteert dat koste wat het kost geloofd moet worden.
Volgens Häring kan alleen een kritische exegese de kerk uit de crisis van het christelijk geloof bevrijden. Niet de kritische exegese staat aan de wieg van onze secularisatie, maar de toenemende vervreemding van de oorspronkelijke getuigenissen van de Schrift.
Bernd Ogan kritiseert de denkweg van Ratzinger die begint met een letterlijk verstaan van de boodschap van de Bijbel, met name van het opstandingsgebeuren als feit, waarna de kerkvaders en de apostolische successie komen en uiteindelijk de onfeilbaarheid van de paus.
Urs Baumann heeft de indruk dat als Ratzinger aan het einde van zijn hoofdstuk over het Avondmaal de zuivere katholieke leer als de enig Bijbelse aanwijst, hij de verdenking op zich laat dat het hem niet om de waarheid gaat, maar om de instandhouding van het (katholieke) systeem. Hij mag zijn eigen geloof verdedigen, maar de methoden die hij gebruikt zijn “ondeugdelijk, oneerlijk, unfair en manipulatief”.
Ethel L. Behrendt ziet zelfs een aanleiding om ook Paulus, Augustinus en Luther te kapittelen, omdat zij het feit zouden negeren dat gerechtigheid de rode draad van de Heilige Schrift is. Zij hebben geloof en gerechtigheid uit elkaar getrokken en daarvoor in de plaats de rechtvaardiging geplaatst. Pelagius en Erasmus hadden zodoende geen schijn van kans. Ratzinger heeft overal waar het woord gerechtigheid aanwezig was, de teksten verdraaid en genegeerd en de gerechtigheid uit alle levensfasen van Jezus Christus weggehaald. “Als teksten bloeden konden, heeft hij (de paus) een bloedbad aangericht” (!).
We zien uit deze bundel hoe Ratzinger zich door zijn boeken over Jezus niet bepaald geliefd heeft gemaakt bij de moderne theologie. Dat moet een reformatorisch theoloog wel te denken geven.
Juist in de Jezus-triologie blijkt Ratzinger een verrassende bondgenoot van orthodoxe protestanten te zijn.

Dr. K. van der Zwaag, Barneveld

Een blok aan het been? Gereformeerde mannenbroeders in debat over de islam; door Dirk van Keulen. Uitgave van Boekencentrum, Zoetermeer, 2011. ISBN 978 90 2392 608 5. 187 Blz.; € 14,90.

Aan het begin van de vorige eeuw was Nederland met de kolonie Nederlands-Indië het op één na grootste moslimland ter wereld. Het is dan ook beslist geen gek idee van Dirk van Keulen om zijn oor te luisteren te leggen bij Abraham Kuyper en Herman Bavinck over wat zij over de islam te zeggen hadden.
Het resulteerde in een toegankelijk boekje met de visies van de beide gereformeerde mannenbroeders over de islam. Kuyper was nogal resoluut. Bottom line is de islam een pseudoreligie, een vervalste openbaringsreligie die niets met de drie-enige God te maken heeft.
Tegenover het oprukkende pantheïsme en polytheïsme vanuit Azië is alliantie met de islam echter weer niet uitgesloten, zo meende de ARP-politicus. Kuyper deed nogal boude uitspraken waarbij brongebruik en argumentatie dikwijls ontbraken.
De dogmaticus Herman Bavinck benaderde de islam genuanceerder, maar dogmatischer: God maakt zich bekend middels natuur en geschiedenis. Aan alle godsdiensten ligt een oorspronkelijk monotheïsme ten grondslag.
Zo vinden we ook binnen de islam waarheidselementen (wat Kuyper overigens ook bevestigde) en het is niet langer houdbaar Mohammed te typeren als een handlanger van de duivel. Bavinck schaart religie onder algemene genade.
Christenen hoeven zich derhalve niet antithetisch tegenover het heidendom op te stellen. Principiële verschillen zijn er ook. Zo is Mohammed stichter, maar Jezus inhoud van het geloof en is de verlossing binnen de islam geen goddelijke, maar een menselijke daad.
Bavinck heeft zich nadrukkelijk laten informeren door Snouck Hurgronje, één van de grootste islamkenners in het Westen van die tijd. Het is boeiend iets van de gedachtewisseling tussen hen te lezen, zoals Van Keulen het in een hoofdstuk heeft weergegeven. Het geeft voorzichtig inzicht in (politieke) consequenties van principiële uitgangspunten.
Het helpt weer een stapje verder om als christenen positie te bepalen tegenover de islam, want dat blijken we nog steeds een lastig punt te vinden. Helaas ook niet meer dan een stapje.
Kanttekening bij het boek is dat Van Keulens voorkeur duidelijk niet bij Kuyper, maar bij Bavinck ligt.
De afwijzing van Kuypers visie gebeurt dikwijls suggestief, maar later blijkt dat de schrijver een vooringenomen (in de zin van niet beargumenteerd) standpunt hanteert. Dat houdt in dat vooral een niet-antithetische dialoog moet worden aangegaan met de islam waarbij de nadruk op het verbindende tussen beide godsdiensten moet worden gelegd.
Toch is Een blok aan het been een waardevolle toevoeging aan wat verschenen is op het terrein christendom-islam. Dirk van Keulen bewijst dat ook in deze actuele kwestie in de geschiedenis aanwijzingen zijn te vinden.

A. Alderliesten, Culemborg

Op U zo wil ik bouwen. Een gouden draad in het Huis van Oranje- Nassau, door B. Hooghwerff. Uitgave van Den Hertog, Houten, 2011. ISBN: 978 90 3312 359 7. 200 Blz., € 25,90.

Prins Johan Willem Friso verdronk 300 jaar geleden bij Strijensas. Daaraan is enige aandacht besteed door middel van publicaties en een tentoonstelling. B. Hoogwerff herinnerde aan die gebeurtenis door het publiceren van een boek over meer of minder bekende voorouders van de jong verdronken stadhouder.
Zo komen zowel “Graaf Jan” als de bijna vergeten Louise Henriëtte en Albertine Agnes aan de orde. Hoogwerff gaat in op hun godsdienstig leven, een aspect waaraan maar zelden aandacht wordt besteed. De titel van zijn boek is ontleend aan het Wilhelmus. Wie dit mooie boek leest, komt onder de indruk van de grote werken Gods in ons vorstenhuis.
de jeugdige stadhouder. Johan Willem Friso stamde in vrouwelijke lijn af van Willem van Oranje en Frederik Hendrik. Van deze linie komen alleen Willem I en de koning-stadhouder Willem III ter sprake.
Ongetwijfeld door de tijdsdruk – het moest immers verschijnen in 2011, het jaar waarin Johan Willem Friso verdronk – maakt het boek op mij niet de indruk volledig te zijn. Valt er niets over de generaties na deze stadhouder te vertellen?
Desalniettemin is Op U zo wil ik bouwen een welkome uitgave door de interessante tekst.
Een register, verzorgd notenapparaat en een literatuuropgave ontbreken niet. Hartelijk aanbevolen!

Dr. C.R. van den Berg, Zwijndrecht

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen