De vrouw van Philippus Melanchthon

Philippus was geboren op 16 februari 1497 in Bretten, Zuidwest-Duitsland. Zijn familienaam was Schwarzerdt. Vader Georg stond bekend als ‘de smid van Heidelberg’, de stad waar hij vandaan kwam, maar die hij verwisselde voor Bretten waar de voorname ouders van zijn vrouw woonden. Hij bleef werkzaam voor de keurvorst van de Palts om wapens te smeden.
Na diens dood in 1508 kwam de jonge Philippus onder de hoede van zijn oud-oom Johannes Reuchlin die een voorname plaats innam in de kring van geleerde humanisten. Zo bezocht Philippus de Latijnse school en raakte hij, begaafd als hij was, geboeid door de klassieke talen.
Hij studeerde in Tübingen en Heidelberg, waarmee Philippus hard op weg was om een eigen plaats in de kring van de christen-humanisten in te nemen. In deze context werd zijn naam vergriekst tot Melan-chthon, wat zoveel als ‘zwarte aarde’ betekent (dus nauw verbonden aan de familienaam).
Toen de Reformatie doorbrak koos Melanchthon voor Luther. In 1518 werd hij door Reuchlin voorgedragen bij keurvorst Frederik de Wijze als docent klassieke talen en werd daarna ook benoemd in het protestants wordende Wittenberg. Philippus kwam in augustus te paard van Bretten naar zijn nieuwe woonplaats, een nogal moeizame reis.

Vlammend betoog
Zijn inaugurele rede was progressief te noemen. Hij sprak over ‘De noodzaak om de studies van de jongeren grondig te verbeteren’ (Latijn: ‘De corrigendis adolescentiae studiis’). Concreet was zijn vlammend betoog erop gericht om in en naast de bestaande zeven vakken (het trivium en het quadrivium) grondiger aandacht te besteden aan het Grieks én om aan het vak Geschiedenis een vaste plaats te geven in het academisch onderwijs.
Zo klonk de stem van vernieuwing in Wittenbergs universiteit. Het aantreden van een jonge, 21– jarige evangelische hoogleraar leidde daar tot een nieuwtijdse onderwijsinstelling die model ging staan voor andere academies! En die uit heel Europa een toestroom van - vooral theologische – studenten op gang bracht.
De jonge professor was tenger en klein van postuur, maar voor Duitsland kreeg hij grote betekenis als onderwijsvernieuwer. Nog tijdens zijn leven werd hij getypeerd als ‘Praeceptor Germaniae’, wat wil zeggen: Leermeester van Duitsland.
Degenen die Melanchthon bezig zagen, merkten al heel gauw dat zijn werk, zijn idealen hem helemaal in beslag namen. Sommigen fluisterden dat hij was getrouwd met ‘de klassieken’. Hij scheen geen aandacht te hebben voor jonge vrouwen. Zijn enige probleem met een vrouw leek te bestaan in het optreden van de oude Ursula, die hem zijn dagelijkse kost bereidde – waar hij niet vaak tevreden over was. Een huwelijk was voor Philippus vele bruggen te ver. Hij kon toch geen tijd vrij maken voor een gezin?

Luther maakt een plan
Het is voor kerkhervormer Martin Luther een toenemende zorg: de zwakke gezondheid van Melanchthon. En dat komt mee door de enorme intensiteit waarmee deze classicus zijn taken aanpakt en uitvoert. Nieuwe leerplannen, concepten, voorstellen voor onderwijshervorming houden hem – naast zijn dagelijkse colleges – goed bezig. De universitaire wereld mag er blij mee zijn. Maar Luther niet zo. Want zijn jonge collega ligt hem na aan het hart.
En ook Luther heeft plannen, ontwerpt stellingen, wil de kerk weer gezond maken – en daarvoor moeten de aankomende dienaren des Woords goed geschoold zijn. Zo iemand moet zijn klassieken kennen! En daar is geen ander die dat zo goed kan bereiken als Melanchthon. Maar aan een zieke collega heb je al weinig, aan een dode helemaal niets.
Die vrees zet Luther aan het denken: Is er in Wittenberg niet ergens een jonge vrouw te vinden die haar leven zou willen delen met Philippus? Het liefst iemand uit de hogere kringen. Nonnen die hun klooster zijn ontvlucht zijn er nog niet veel – die trend moet in 1520 nog op gang komen.
Na een tijd krijgt Luther een ingeving die hem steeds meer bekoort: zou de dochter van lakenhandelaar en vroegere burgemeester Hans Hieronymus Krapp (overleden in 1515) en zijn vrouw Katharina Krapp- Müntzer niet een geschikte kandidate zijn?. Die dochter heet ook Katharina en is in hetzelfde jaar als Melanchthon geboren.
Een enkel gesprek tussen Luther en de moeder leidt ertoe dat de familie Krapp een diner organiseert voor een viertal mensen: moeder Krapp, dochter Katharina, Martin Luther en Philippus Melanchthon. Die avond begint er iets van toenadering te ontstaan tussen Philippus en Katharina, hoewel zij geen academische vorming had ontvangen. Maar daar stapt Philippus over heen. Hij weet dat zij gewoon een goede vrouw voor hem zal zijn.

Huwelijksdag
Het komt in de herfst van 1520 tot de officiële verloving van Katharina met Philippus. Het huwelijk wordt gepland voor 25 november. Die dag neemt Philippus vrijaf van zijn werk – zij het met enige tegenzin! In een sombere bui schrijft Melanchthon aan vrienden dat hij ‘een ongelukkige daad’ verricht – hij vermoedt kennelijk dat het huwelijk veel problemen zal geven.
Het komt in de herfst van 1520 tot de officiële verloving van Katharina met Philippus. Het huwelijk wordt gepland voor 25 november. Die dag neemt Philippus vrijaf van zijn werk – zij het met enige tegenzin! In een sombere bui schrijft Melanchthon aan vrienden dat hij ‘een ongelukkige daad’ verricht – hij vermoedt kennelijk dat het huwelijk veel problemen zal geven.
Bij het huwelijk is uiteraard de moeder van de bruid aanwezig, maar niet de moeder van Philippus. Niet zozeer omdat zij ver van Wittenberg woont, maar zij is ontevreden met de gang van zaken. Ze moppert flink, want ze had al eens in haar woonplaats Bretten uitgezien naar een jonge vrouw voor haar geleerde zoon. En nu had hij zijn moeder niet eens in die belangrijke zaak gekend!
Feestelijk daarentegen is het moment dat de giften van de keurvorst van Saksen binnengebracht worden: een grote tafel met veel vlees, vis en wijn.
Het jonge paar gaat samenwonen in het studentenhuisje, een uit leem opgetrokken ‘Bude’, van Philippus aan de Collegienstrasse – eigenlijk een veel te kleine behuizing voor een hoogleraar en zijn vrouw. Het is voor Katharina een forse stap terug in het woongenot, al verhoogt de keurvorst de jaarlijkse beloning van Philippus van 100 naar 200 gulden. Jaren later wordt het verhoogd naar 300 gulden.

Gezin Melanchthon
Zo véél als we weten over het huwelijk van Luther en Katharina von Bora, zo weinig is er bekend gebleven van dat van Melanchthon en zijn Katharina. Uit de schaarse gegevens rijst een beeld op van een echtpaar dat elkaar trouw had beloofd en dat ook in praktijk heeft gebracht.
Een echtpaar dat intussen nog wel in de kleine behuizing moet leren met elkaar om te gaan. Zo gaat het verhaal dat Katharina – op sterk aandringen van haar moeder – zeer beslist weigert dat er nog studenten inwonen in hun te kleine woning. Ze zet door, hoe graag Philippus ook thuis met jonge geleerden wil discussiëren.
In hun huwelijk worden vier kinderen geboren. In 1522 krijgen ze een dochter die ze de naam Anna geven. In 1525 wordt Philipp geboren, die de hoge leeftijd van 80 jaar bereikte en stamvader is geworden van de Melanchthonfamilie-nu. Het derde kind is ook een zoon, Georg, maar deze sterft al na twee jaar (1529). Het vierde is weer een meisje, zij komt ter wereld in 1531 en krijgt de naam Magdalena.
De relatie met de in 1525 met Luther getrouwde Katharina von Bora was niet intensief; ze lagen elkaar niet zo en hadden (dus) vaak tegengestelde inzichten. Katharina Luther werd het prototype van de domineesvrouw die er een breed activiteitenprogram op na hield, iets wat Katharina Melanchthon bepaald niet nastreefde. Zij had genoeg aan haar eigen gezin.

Nieuwe woning
Het duurt tot 1536 als de familie Melanchthon een nieuwe woning betrekt. Het nieuwe huis met een renaissancegevel staat op de plek van de oude ‘Bude’, tegenwoordig de Collegienstrasse 60 en nu als Melanchthonhaus te bezichtigen, alwaar een fraaie achtertuin is.
Het huis is er gekomen doordat Melanchthon het in zijn ‘Bude’ onhoudbaar vindt en dreigt te vertrekken uit Wittenberg. Dan grijpt de keurvorst in en laat op de locatie van het oude een nieuw en groter huis bouwen. De kosten deelt hij met de universiteit; het totaalbedrag komt uit op 946 Gulden, 18 Groschen en 1 Pfennig. Nu is er genoeg ruimte voor de eigen studeerkamer met bibliotheek van Philippus en voor studenten die logeren bij de familie Melanchthon.
In 1556 krijgt het huis voor het eerst stromend water. Maar daarvan heeft Katharina niet lang meer geprofiteerd: zij overlijdt op 11 oktober 1557. Melanchthon – weer op reis voor wetenschap en kerk – blijft achter met twee volwassen kinderen.
In heel haar huwelijk heeft Katharina haar man gediend. Ze was in gedachten bij hem als hij van huis was om bijvoorbeeld in 1530 de Augsburgse Confessie aan te bieden aan keizer Karel V, terwijl Luther vanwege de ban niet dichterbij de Rijksdag durfde te komen.
En hoe vaak was Melanchthon niet op reis – niet voor zijn privéplezier, maar voor visitatie van scholen, academies en kerken. Als hij terugkeerde was er steeds weer een lieve vrouw in een echt thuis voor Philippus Melanchthon. Hij overleefde zijn vrouw drie jaar.

dr. H. Veldman te Zuidhorn

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen