Lollard Kravar: volbloed protestant

Kennelijk beschouwde John Knox de lollarden als volbloed protestanten. Zijn informatie over Schotse lollarden ontleende Knox aan niet met name genoemde kroniekschrijver(s). Knox schrijft het volgende over Pavel Kravar (door hem genoemd de Bohemer Paull Craw): Omstreeks 1431 werd hij gearresteerd in de universiteit van St Andrews. Hij werd beschuldigd van ketterij, met name dat hij aanhanger was van (de Tsjechische reformator) Jan Hus (ca 1369 – 1415) en van Wyclif.
Concreet betrof dit zijn afwijzen van de transsubstantiatieleer, de biecht aan priesters en het bidden tot gestorven heiligen. Knox stelt dat God hem de genade gaf om standvastig te blijven. Hij werd door de geestelijken overgedragen aan de wereldlijke rechter die hem veroordeelde tot de brandstapel.1
Kravar was geen Schot, maar afkomstig uit Bohemen. Knox schrijft betrekkelijk weinig over hem. Maar er is meer over hem bekend. Met dit artikel probeer ik aanvullende informatie te geven. Kravar is volgens Spinka tussen 1390 en 1393 geboren.2
Zijn geboorteplaats was vermoedelijk het dorp Kravare in Silezië, dat toen tot het koninkrijk Bohemen behoorde.3 Kravar kon goed leren. Hij behaalde de graad van master of arts aan de universiteit van Parijs en de graad van bachelor medicijnen aan de universiteit van Montpellier, toen een van de beste medische opleidingen in Europa.
Hij vestigde zich in 1416 in Praag als docent aan de universiteit, dat een steunpunt was van de hussietenbeweging. Of Kravar zich toen bij de hussieten aansloot of al eerder is onbekend.

Politieke situatie in Bohemen
Waarom reisde Kravar naar Schotland? Om dit te verklaren moet eerst de politieke situatie in Bohemen worden geschetst. Na de dood van de Boheemse koning Wenceslas IV in 1419 weigerden de hussieten om zijn broer Sigismund als koning te accepteren. Sigismund had namelijk de dood van Hus niet verhinderd, ondanks een door hem aan Hus verleend vrijgeleide. Hierdoor ontstonden de hussietenoorlogen (1420-1434). De universiteit van Praag raakte in deze periode in verval en het salaris van docenten werd niet meer uitbetaald.
Eind 1421 – begin 1422 verliet Kravar Bohemen en trad als arts in dienst van de Poolse koning Wladyslaw Jagiello (1399- 1434). Polen was toen het enige buurland van Bohemen dat zich niet liet verlokken door beloften of dreigementen van de paus om deel te nemen aan een kruistocht tegen Boheemse ketters.
Wladyslaw en de hussieten stonden beiden vijandig tegenover Sigismund. De hussieten boden zelfs de Boheemse kroon aan Wladyslaw aan, maar deze bedankte voor de eer. In 1432 was Kravar nog in dienst bij de Poolse koning, hetgeen bleek uit een brief die Kravar in dat jaar aan hem schreef en waarin hij klaagde over het niet uitbetalen van zijn honorarium.

Poolse dienst
Kort daarna trad hij uit Poolse dienst en reisde in 1433 – Knox noemt ten onrechte het jaar 1431 – naar Schotland. Het doel van Kravars missie naar Schotland is onzeker. Vysny vermoedt dat Kravar bondgenoten voor de hussieten in Schotland zocht. In 1430 en 1431 publiceerden de hussieten manifesten, waarin zij de basisleerstellingen van hun geloof bekend maakten en een oproep deden voor een openbaar gehoor over hun zaak.
Deze manifesten werden niet alleen verspreid in diverse Duitse gebieden, maar ook in Frankrijk, Spanje en Engeland. In 1418 was namelijk door paus Martinus V een bul uitgevaardigd voor een kruistocht tegen de hussieten. In 1419 overleed de Boheemse koning Wenceslas IV. De hussieten sloten zich aaneen en stelden in 1420 een program op dat bekend staat als de ‘vier artikelen van Praag’.
Dit breed gesteunde program verlangde het onbelemmerd prediken in het gehele land, het ontvangen van zowel brood als wijn voor alle christenen tijdens de viering van het avondmaal, het afstand doen door de kerk van haar rijkdom en bestraffing van alle grote zonden.4 De masters van de universiteit van Praag verklaarden dat het aan leken was toegestaan om de wapens op te nemen ter verdediging van het geloof.
In 1420 versloegen de hussieten het eerste kruisleger en in 1421 het tweede kruisleger. In 1423 werd een economische blokkade ingesteld, maar zonder veel succes. In 1424 volgde een derde kruistocht, die ook mislukte. In 1427 riep de pauselijk legaat Henry Beaufort van Engeland een vierde kruistocht uit. Ook dit was geen succes. Vervolgens werd voor het eerst een poging gedaan voor een diplomatieke oplossing.
In 1429 werd een bijeenkomst belegd in Bratislava, waaraan Sigismund en Filips de Goede van Bourgondië deelnamen. De hussieten hadden Peter Payne afgevaardigd, die in Bratislava een toespraak hield, die tot irritatie bij Sigismund leidde.

Kardinaal Cesarini
De bijeenkomst werd beëindigd en Sigismund zocht steun bij Frankrijk, Engeland en Hanzesteden voor een nieuwe kruistocht. Ondertussen wilden de hussieten zich niet meer beperken tot defensieve acties, maar deden ook invallen in buurlanden. In 1431 benoemde paus Martinus V kardinaal Cesarini tot pauselijk legaat om een vijfde kruistocht tegen de hussieten te leiden. In genoemd jaar werd ook dit kruisleger door de hussieten vernietigend verslagen.
Paus Martinus V riep vervolgens te Basel een oecumenisch concilie bijeen, dat onder leiding stond van Cesarini. De hussieten werden hiervoor ook uitgenodigd. Fudge stelt dat het uniek is in de geschiedenis van de westerse kerk dat veroordeelde ketters op basis van gelijkwaardigheid werden uitgenodigd naar een internationaal platform.5
Drie maanden werd er onderhandeld, maar zonder resultaat. Er werd zelfs gesproken over uitroepen van een zesde kruistocht. Ondertussen marcheerden legers van hussieten in Polen en Pruisen en bereikten in september 1433 de Baltische Zee. Eind 1433 werd toch nog overeenstemming bereikt tussen afgevaardigden van het concilie en leiders van de belangrijkste groepen van hussieten omtrent een eerste concept voor een compromis. Maar dit compromis leidde tot onenigheid tussen hussieten onderling.
De ruzie escaleerde zo ver, dat de hussieten de wapens tegen elkaar opnamen. In de slag bij Lipany in 1434 werden de radicalen vernietigend verslagen door de gematigde hussieten en de rooms-katholieke edelen. Dit betekende het einde van de militaire macht der hussieten. Wat met vijf kruistochten niet kon worden bereikt lukte door het zaaien van tweedracht tussen de hussieten onderling.

Eigentijdse kroniekschrijvers
Toen Kravar in 1433 naar St. Andrews reisde was het compromis van Basel nog niet bereikt. De hussieten waren politiek geïsoleerd, maar stonden toen wel op het toppunt van hun militaire macht. Wat schreven eigentijdse kroniekschrijvers over de missie van Kravar? Walter Bower (1385 – 1449), abt van het Augustijnen klooster op het eiland Inchcolm, biedt in zijn werk Scotichronicon de volgende informatie.
Volgens Bower was Kravar door de “ketters van Praag” – met de aanbeveling dat hij een uitstekend arts was – naar Schotland gestuurd om het land te besmetten. Maar hij werd gearresteerd en op 23 juli 1433 in St. Andrews in staat van beschuldiging gesteld. “Hij bleek welsprekend theoloog te zijn en zeer bekwaam om op grond van de Bijbel te argumenteren.
Maar hij was zo stom om hardnekkig vast te houden aan bijna alle verkeerde artikelen verbonden met Praag en Wyclif”.6
Hieruit maak ik op dat Kravar in de ogen van Bower niet alleen een hussiet was, maar ook een lollard. Vervolgens stelt Bower dat Kravar door inquisiteur Laurence of Lindores tot zwijgen werd gebracht en veroordeeld. Hij werd tot as verbrand. Bower noemt niet de aanklachten tegen Kravar. Vysny betreurt dit en stelt dat Bower inquisiteur Lindores persoonlijk moet hebben gekend en dat Bower toegang had tot de processtukken van Kravar. 7
Wanneer vond de executie plaats en onder welke omstandigheden? Bower geeft hierover geen informatie, maar een langdurig proces lijkt onwaarschijnlijk. Vysny citeert Bartos, die beweert dat Lindores haast had met veroordeling van Kravar omdat hussietenlegers medio 1433 in Polen succesvol waren en Lindores afkerig was van een mogelijke verzoening tussen de kerk en hussieten in Basel. Vysny acht dit speculatief. 8

Korte metten
Vysny wijst ook de gedachte af van MacNab, dat Lindores korte metten wilde maken met Kravar, omdat hij gevaarlijk werd geacht vanwege omvang en verspreiding van de lollarden in Schotland.9 Ook Knox merkt op dat in de zestig jaar na de dood van Kravar weinig van lollarden te bespeuren was. Pas in 1494 is weer sprake van een proces tegen Schotse ketters, door Knox ‘Lolardis of Kyle’ genoemd.10
Knox geeft als bijzonderheid van Kravars terechtstelling dat hij een bronzen kogel in zijn mond had om hem te beletten te protesteren tegen de onrechtvaardige beschuldigingen en veroordeling.
In de literatuur wordt betwijfeld of dit waar gebeurd is. Immers, Kravar zou geen Engels of Schots spreken. Maar misschien sprak hij deze talen wel (en werd daarom naar St. Andrews gestuurd?). Maar zelfs als Kravar deze talen niet zou spreken kon hij zich in ieder geval wel in het Latijn uitdrukken. Voor de academische gemeenschap van St. Andrews zou dit volgens Vysny zeker verstaanbaar zijn geweest.11

Welke dwalingen?
Op grond van welke dwalingen werd Kravar veroordeeld? Bower beperkt zich tot de vermelding dat hij een aanhanger van Wyclif en Hus was.
Knox herhaalt dit, maar noemt daarbij concreet drie onderwerpen. Hij suggereert daarbij mijns inziens ten onrechte dat Wyclif en Hus hetzelfde standpunt hadden over de transsubstantiatie.
Wyclif wees dit radicaal af, maar Hus niet. In zijn Postil (preken) stelde Hus dat brood en wijn zeker veranderd werden in het lichaam en bloed van Jezus Christus. Dit is de traditionele leer van de transsubstantiatie volgens Fudge.12
Onduidelijk is of Kravar zich op dit punt aansloot bij Wyclif of bij Hus. Voor de inquisiteurs was het in ieder geval duidelijk dat Kravar een ketter was, die met spoed ter dood moest worden gebracht.

C.L. Freeke (1952) te Katwijk aan den Rijn is afgestudeerd bedrijfseconoom en accountant aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Onlangs voltooide hij de studie bachelor geschiedenis aan de Universiteit Leiden.

Noten
1) John Knox, The History of the Reformation in Scotland, The works collected and edited by David Laing, volume 1 (Edinburgh, 1846) 6.

2) Matthew Spinka, ‘Paul Kravar and the Lollard-Hussite Relations’, Church History, volume 25 (1956) 16-26, aldaar:18.

3) Paul Vysny, ‘A Hussite in Scotland: The Mission of Pavel Kravar to St. Andrews in 1433’, The Scottish Historical Review, volume 82 (April 2003) 1-19, aldaar: 3

4) Thomas A. Fudge, Jan Hus – Religious Reform and Social Revolution in Bohemia (London and New York 2010) 166.

5) Ibidem, 172.

6) Walter Bower, Scotichronicon, edited by D.E.R. Watt, volume 8 (Edinburgh 1998) 277.

7) Vysny, ‘Hussite’, 17-18.

8) Ibidem, 13.

9) T.M.A. MacNab, ‘Bohemia and the Scottish Lollards’, Scottish Church History Society Records volume 5.1 (1933) 10-22, aldaar: 21.

10) Knox, History, 7-12.

11) Vysny, ‘Hussite’, 15.

12) Fudge, Jan Hus, 49-51

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen