Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Vluchtelingen toen en nu

Bekijk het origineel

Vluchtelingen toen en nu

Dr. J.O. van de Breevaart

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

Massaal ontvluchten ze het oorlogsgeweld. En terecht verwelkomen wij hen die huis en haard verlieten om het vege lijf te redden. Maar laten we onszelf niet voor de gek houden: zij die beweren – van COA-directeur Gerard Bakker recent tot historici Jan Lucassen en Rinus Penninx al twintig jaar lang – dat de recente immigratie mogelijk tot een nieuwe Gouden Eeuw zou kunnen leiden, zijn gespeend van elk historisch besef.

Niet alleen de vluchtelingen van nu zijn niet dezelfde als die van toen; ook de samenleving waarin zij opgenomen worden is niet meer die van de Nederlanden aan de vooravond van onze eerste, en tot nu toe enige, Gouden Eeuw.

Tolerantie in de Nederlanden...
De mythe dat wij in Nederland de tolerantie hebben uitgevonden, wordt door zowel progressieven als conservatieven in ere gehouden. En dat ondanks het feit dat historicus prof. Ernst Kossmann toch al decennia geleden stelde dat de vrijheid in de Nederlanden eerder het gevolg was van pure onmacht om een uniforme geloofspraktijk, laat staan geloofseenheid, af te dwingen. Omgekeerd slaagde Willem van Oranje er niet in om principiële godsdienstvrijheid wettelijk erkend te krijgen.3

...gepredikt door immigranten...
Sterker nog: het waren destijds niet autochtonen, maar immigranten die de tolerantie als een positieve waarde in zichzelf predikten. 4 Hoewel, wie is autochtoon en wie immigrant? De 16e-eeuwse arts en geleerde Johannes Gropius Becanus stelde zich die vraag in zijn onlangs door Uitgeverij Verloren opnieuw uitgegeven bloemlezing uit de geschiedenis van Antwerpen.
Volgens Becanus konden alleen Adam en Eva aanspraak maken op de titel autochtoon; de rest van de mensheid behoorde tot de migranten. Dat mag zowel theologisch als historisch waar zijn en als relativering van de huidige discussie zijn waarde hebben – feit is dat in de praktijk van alledag toch de niet-theologische betekenissen dominant zijn.
Mensen die al sinds mensenheugenis een bepaald gebied bewonen worden in het algemeen tot de Aboriginals gerekend; zij die daar vanuit een ander werelddeel zijn bijgekomen gelden als immigranten.
Zo bezien waren Joden en Hugenoten die zich vanuit Portugal en Antwerpen in Amsterdam vestigden natuurlijk geen Aboriginals. En qua beschaving en welvaart leverden zij een fundamentele bijdrage aan de ontwikkeling van de Nederlanden tot wereldmacht.

...als Comenius...
Zo ook Jan Amos Comenius (1592-1670), die dankzij prof. Henk Woldring terecht onlangs opnieuw de aandacht kreeg die hij verdient. Gevlucht voor het oorlogsgeweld in zijn thuisland Tsjechië, stelde hij zijn leven en werk in het teken van de strijd voor vrede en vrijheid. De voorwaarden daartoe beschreef hij in zijn boek Het enig nodige (Unum necessarium).
Belangrijk was “eendracht, het vermogen dat alle leden van de maatschappij bijeenhoudt.” En de voorwaarde voor eendracht is dat in een samenleving een bepaalde orde bestaat waaraan de mensen zich houden, en wel met inzicht, waardoor zij vrijwillig de gemaakte afspraken en regels nakomen.
Vandaar dat hij vervolgens stelde dat voor eendracht vereist is ‘een op vrijheid gegrondveste regering met een vrije gehoorzaamheid.’ Vrede was dus voor Comenius geen politiek verschijnsel, maar een morele orde en ontologische orde, waarmee de mens door middel van authentieke relaties met zichzelf, zijn medemens, de natuur en God is verbonden.

...en Coornhert
Die morele en ontologische orde is voorbeeldig verwoord door Dirk Volkertszoon Coornhert (1522- 1590) in zijn beroemde Zedekunst. Gevlucht vanuit Amsterdam naar het Duitse Rijnland, schreef hij aldaar dit eerste Nederlandstalige handboek ethiek. Ook hiervan heeft Uitgeverij Verloren dit jaar een prachtige hertaling uitgegeven.
Lezing van de Zedekunst maakt duidelijk dat Coornhert vrede en verdraagzaamheid niet om praktische redenen voorstond; voor hem was het hier een kwestie van principe. Zo stelt hij in het welbekende deel IV, hoofdstuk 7 met nadruk: “Het is een misvatting om de waarheid met geweld te willen voorstaan. Wat kan men daarvan anders verwachten, meestal toch, dan dat de overheid merendeels haar macht, die haar door God is verleend ter bescherming van de goeden en ter bestraffing van de kwaden, zal laten misbruiken door de vrome dienaren van de waarheid te straffen en valse leugenaars te beschermen?”

...die leidden tot onze Gouden Eeuw!
Het is deze mentaliteit – tolerant zijn, niet zozeer uit pragmatische overwegingen, maar vanuit de overtuiging dat daarmee waarheid en welzijn het best gediend zijn – die het morele en intellectuele klimaat schiep waarin de Nederlanden groot werden. Het was niet de protestantse dogmatiek van Dordt, maar de ethiek van protestantse dissidenten die ons land economische voorspoed bracht. Dat is althans wat Schotse en Amerikaanse moraalfilosofen, economen en historici van David Hume en Adam Smith tot Deirdre McCloskey ons al eeuwenlang vertellen.5
Kenmerkend voor de toenmalige immigratiepolitiek-avant-la-lettre was een unieke combinatie van bijzondere gastvrijheid en hoge morele eisen, die gesteld werden aan nieuwkomers.
Politieke vluchtelingen werden geacht in hun eigen levensonderhoud te voorzien, hetzij als ondernemers (zoals bij de meerderheid van Joden en Hugenoten), arbeidskrachten (voor ondernemers voor wie zij meerwaarde hadden) of als intellectuelen en professoren (zoals Coornhert en Comenius, die beiden een mecenas hadden). Voor hen die ondanks alles niet in staat bleken in eigen levensonderhoud te voorzien, was er een ruimhartige steun, zowel van kerkelijke diaconieën als stadsbesturen. Dat ook zij een goed leven hadden had, naast de humanitaire instelling die de Nederlanden doorgaans kenmerkten, zeker ook te maken met het welvaartsniveau waaraan immigranten in het algemeen een aanzienlijke bijdrage hadden geleverd.

Immigranten nu...
Zijn er onder de huidige immigranten mensen van het type Comenius en Coornhert, Joden en Hugenoten, die ons kunnen helpen onze burgerlijke ethiek opnieuw te waarderen en ons een tweede Gouden Eeuw kunnen bezorgen?
Nogmaals: mensen die elders omwille van geloof, sekse of ras voor hun leven vrezen, zijn van harte welkom – precies zoals we dat al eeuwenlang gewend zijn. En gezien de herkomst van de tegenwoordige vluchtelingen (Midden-Oosten en Noord-Afrika) is er alle reden om ruimhartig te zijn. Overal waar de Islam zich politiek manifesteert, worden Joden, christenen en dissidente moslims op zijn minst gediscrimineerd – meestal vervolgd en waar mogelijk massaal afgeslacht. Zij verdienen hier een veilig thuis.
Naast de echte vluchtelingen zijn er ook mensen die op zoek zijn naar een beter leven – meer vrijheid en groter welvaart. En ook dat is op zichzelf een legitieme reden voor migratie.

...arriveren in een samenleving...
In een open en groeiende economie, waarin een grote vraag naar relatief laaggeschoolde arbeidskrachten bestaat, hoeft een grootschalige instroom van economische ‘vluchtelingen’ geen problemen op te leveren.
Maar in een streng gereguleerde verzorgingsstaat en een al dan niet krimpende economie is de kans op succesvolle integratie van nieuwkomers gering. De overgrote meerderheid belandt in de bijstand. En ondanks de heersende staatsideologie van gelijke kansen heeft ook de tweede en derde generatie immigranten vaak moeite maatschappelijke posities te verwerven die enigszins beantwoorden aan hun opleidingsniveau.6

...waarin zij geïsoleerd raken...
Terwijl politieke vluchtelingen reden hebben om dankbaar te zijn voor het nieuwe thuis dat hen geboden wordt, overheerst onder economische ‘vluchtelingen’ vaak teleurstelling. Verwachtingspatronen blijken irreëel.
De mentaliteit van betrokken immigranten bepaalt in hoge mate hoe met een dergelijke teleurstelling wordt omgegaan. Culturen waarin individuen niet vertrouwd zijn met enige vorm van introspectie noch voldoende oog hebben voor de rol van de eigen verantwoordelijkheid, vertonen de neiging bij falen de schuld daarvoor buiten zichzelf te zoeken en zich te isoleren van de samenleving. Dit, in combinatie met een ideologie of religie die een sterke antithese predikt met betrekking tot andersdenkenden, leidt niet zelden tot radicalisering en regelmatig ook geweld.7

...en waarin een Gouden Eeuw...
Nogmaals: politieke vluchtelingen die hun leven niet zeker zijn in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, dient een veilig thuis te worden geboden. Of zij in staat zullen zijn een bijdrage te leveren aan onze economie is in dat verband niet relevant.
Maar de huidige immigratie legitimeren met het argument dat zij een verrijking zou zijn voor de Nederlandse economie en cultuur, is onzinnig. De laatste halve eeuw leert ons dat een ruime meerderheid van onze immigranten in de bijstand terecht komt en dat nieuwkomers ons per saldo veel geld kosten.

...definitief tot het verleden behoort
De huidige combinatie van immigratie en verzorgingsstaat zal niet leiden tot een nieuwe Gouden Eeuw. Zelfs het kabinet-Den Uyl kwam, ondanks alle goede bedoelingen, in 1973 al tot deze conclusie: “Wij zijn van oordeel dat op langere termijn noch het belang van de landen waaruit de vreemde werknemers komen, noch de belangen van die vreemdelingen zelf, noch de belangen van de Nederlandse samenleving, met hun komst zijn gediend.”


Naar aanleiding van:
• Van Adam tot Antwerpen. Een bloemlezing uit de Origines Antwerpianae en de Opera van Johannes Goropius Becanus. Vertaald en ingeleid door Nico de Glas (Uitgeverij Verloren, Hilversum, 2014). ISBN 978 90 8704 431 2; 447 blz.; € 39,00.
• Eddy Frederickx & Toon van Hal, Johannes Goropius Becanus (1519- 1573). Brabants arts en taalfanaat (Uitgeverij Verloren, Hilversum, 2015). ISBN 978 90 8704 426 8; 336 blz.; € 29,00.
• D.V. Coornhert, Zedekunst, dat is wellevenskunste. Vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Jaap Gruppelaar (Uitgeverij Verloren, Hilversum, 2015). ISBN 978 90 8704 534 0; 502 blz.; € 49,00.
• H.E.S. Woldring, Jan Amos Comenius. Zijn leven, missie en erfenis (Uitgeverij Damon, Budel, 2014). ISBN 978 94 6036 199 9; 216 blz.; € 34,90.


Noten
1 ‘Topman COA: asielzoekers kunnen verrijking voor de samenleving zijn,’ NRC Handelsblad 18 sept. 2015.
2 Nieuwkomers, nakomelingen, Nederlanders: Immigranten in Nederland, 1550-1985 (Amsterdam 1994).
3 Kossmann, ‘Tolerantie toen en nu,’ in Politieke theorie en geschiedenis. Verspreide opstellen en voordrachten (Amsterdam 1987), pp. 45-58.
4 Zie Mirjam van Veen & Jesse Spohnholz, ‘Calvinists vs Libertines: A New Look at Religious Exile and the Origins of ‘Dutch’ Tolerance,’ in Gijsbert van den Brink & Harro Höpfl (eds.), Calvinism and the Making of the European Mind (Leiden 2014), 76-99.
5 David Hume, Essays Moral, Political and Literary (1742); Adam Smith, The Theory of Moral Sentiments (1759) en An Enquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (1776); Deirdre McCloskey, The Bourgeois Virtues. Ethics for an Age of Commerce (Chicago 2006), Bourgeois Dignity. Why Economics Can’t Explain the Modern World (Chicago 2010) en Bourgeois Towns. How Capitalism became Ethical (Forthcoming).
6 L. van der Geest & A.J.F. Dietvorst, De budgettaire effecten van immigratie van niet-westerse allochtonen (Utrecht 2010), Jan H. van de Beek, Kennis, Macht en Moraal. De productie van wetenschappelijke kennis over de economische effecten van migratie naar Nederland 1960-2005 (Amsterdam 2010).
7 Ruud Koopmans, Fundamentalismus und Fremdenfeindlichkeit. Muslime und Christen im europäischen Vergleich (München 2013).


Dr. J.O. van de Breevaart te Hendrik-Ido-Ambacht

Dit artikel werd u aangeboden door: Protestants Nederland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zondag 1 november 2015

Protestants Nederland | 16 Pagina's

Vluchtelingen toen en nu

Bekijk de hele uitgave van zondag 1 november 2015

Protestants Nederland | 16 Pagina's