Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

EEN LASTIG CONCILIE

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

EEN LASTIG CONCILIE

Concilie wordt steeds minder gezien als alleen maar anti-protestants

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het Concilie van Trente (1545-1563) blijft een lastig concilie om in alle opzichten recht te doen. Deze kerkvergadering was enerzijds een reactie op de Reformatie – voornamelijk bedoeld om de leerstellingen van de protestanten te veroordelen – anderzijds werd wel de grondslag gelegd voor een katholieke hervorming.

In het uitgebreide hervormingsprogramma nam Trente niet alleen oude hervormingsinitiatieven uit de laat-Middeleeuwse kerk op maar ook impulsen uit de Reformatie, zoals vooral de zorg voor het heil van de gelovigen, zo lezen we in een recente bundel over het befaamde concilie. Maar om de eenheid van de kerk terug te winnen? Daarvoor kwam Trente te laat!

Een dubbelzinnig gegeven is verder dat Trente enerzijds heeft geleid tot een versterking van het pausdom en een verminderde betrokkenheid van de leek (zodat een “klerikale kerk” ontstond), anderzijds stond de kerk ook weer heel dicht bij het volk. Trente had de verering van relikwieën, beelden en heiligen bevestigd.

Johanna Rahner stelt in de bundel dat een systematische vernieuwing van de theologie nooit de bedoeling van Trente is geweest. Daarvoor kende men te weinig de positie van de tegenstander. De op Trente nog theologisch gedifferentieerde leer – zoals die tijdens de beraadslagingen naar voren kwam (helaas volgens Rahner niet meer in de teksten) – verschilt van het na-Trentse tijdperk waar de decreten met behulp van de neoscholastiek in het beton van dé rooms-katholieke leer gegoten werden.

Dat werd met name sinds de negentiende eeuw het geval. Daarmee werd de waarheid tot een eigen exclusieve leer en werd Trente “geinstrumentaliseerd” tot “het concilie van alle concilies”, dé tegenpool van het modernisme.

Het blijvende recht van Trente bestaat volgens Rahner juist hierin dat het concilie tegenover de zogenaamde reformatorische eenzijdigheden een dubbelzinnig “et .. et” (en...en) uitspreekt, om de extremen van een specifieke vastlegging van één standpunt te vermijden. De discussies over Schrift én traditie, genade én werken, mens én God, natuur én genade, blijven in Trente volgens haar open. Vaticanum II (1962-1965) vervolgt volgens Rahner dit “waarlijk katholieke” spoor en stelt de identiteitsvraag van de Katholieke Kerk opnieuw.

Verhouding Reformatie - Trente

Maar tot op heden is er volgens haar nog geen adequaat antwoord op de verhouding tussen de Reformatie en Trente gegeven. Pas wanneer de vragen van de Reformatie ernstig en gerechtvaardigd genomen worden – als kritische bevraging van het eigene – kan men het antwoord van Trente ook op een passende wijze waarderen.

In hoeverre heeft Trente werkelijk een hervorming teweeggebracht? De kwestie van “reformatie” was na de concilies van Konstanz (1414-1418) en Basel (1431-1437) een aangelegenheid van de religieuze ordes. De vraag onder wetenschappers is of de Reformatie van Luther met de late Middeleeuwen samenhangt of dat er sprake is van een breuk en iets nieuws.

Volgens Berndt Hamm, zo citeert een van de schrijvers deze Duitse kerkhistoricus, was er sprake van een honger naar nieuwe zekerheden, naar het persoonlijke en gemeenschappelijke geloof, naar innerlijke en uitwendige vroomheid, gericht op vereenvoudiging van het heilsnoodzakelijke. Terwijl de leidende norm van de late Middeleeuwen de richtende gerechtigheid van God en het compenserende evenwicht van schuld en schuld-wegnemende prestatie van verdienste en loon was, heeft de Reformatie met de drie sola’s de sprong gedaan naar een rechte verhouding tussen mens en God, daarmee de ontwikkeling van “Reform” naar “Reformation” inleidend. De theologisch beslissende “systeembreuk” van de Reformatie is dat zij elke gedachte van samenwerking tussen God en mens afsneed. Het vertrouwen van het geloof richtte zich op de alleen-werkzame God.

Maarten Luther

De titel van de bundel beschrijft het omgekeerde proces: van Reformation naar Reform. En dan blijkt dat Trente inderdaad de stoot heeft gegeven tot talrijke hervormingen en verbeteringen van de kerk. De schrijvers stellen terecht dat Luther geen nieuwe kerk wilde stichten, maar de oude katholieke kerk wilde hervormen.

Ondanks 450 jaar “demonisering” van Maarten Luther is de hervormer volgens Johannes Brosseder een levende realiteit in de Katholieke Kerk. Vóór de zestiende eeuw gold een duidelijk rooms “nee”, voor de huidige rooms-katholieke theologie een even duidelijk “ja” en antwoordde een meerderheid tijdens Vaticanum II met een even duidelijk mogelijk “ja”. Maar een minderheid antwoordt nog met een even duidelijk “nee”. Dat maakt de ambivalente positie van Luther in de Rooms-Katholieke Kerk uit.

Volgens Brosseder verdient Luthers aanspraak om bij de “rechte oude kerk” te blijven een geheel nieuwe waardering. Bij de vernieuwingen die Vaticanum II doorgevoerd heeft, zoals op het punt van de preek, de Heilige Schrift, de eucharistie, het algemeen priesterschap van de gelovigen, het tegengaan van misbruiken, is de Reformatie, “direct of indirect”, voorbeeld geweest.

Brosseder stelt dat dat de Rooms-Katholieke Kerk een werkelijk “tekort” heeft ten aanzien van haar katholiciteit zonder de kerken van de Reformatie. Het zou volgens hem beter en preciezer zijn om te spreken van rooms-katholieke en van luthers-katholieke kerken, om zo de katholiciteit van beide kerken te onderstrepen.

Zo stelt ook de Duitse katholieke oecumenicus Wolfgang Thönissen in de bundel dat lutheranen en katholieken niet meer vijandig tegenover elkaar staan. De wederzijdse veroordelingen berusten op misverstanden van de opponenten, op eenzijdige uitleggingen en verkeerde accentueringen.

Het achtste gebod

Thönissen werkt dat uit op het punt van de rechtvaardiging, het ambt, de eucharistie, Schrift en traditie. De strijd van de zestiende eeuw is volgens hem ten einde. Hij wijst erop dat het achtste gebod, dat het valse getuigenis verbiedt, in dit opzicht vaak overtreden is. In plaats van de eenheid te zoeken, heeft men veeleer de tegenstellingen op de spits gedreven. Daarom moet men in 2017 van katholieke en protestantse zijde schuld aan de scheiding bekennen.

Het kan volgens Thönissen niet het Anliegen van katholieke zijde zijn om Luthers leven en werk volledig te rehabiliteren, maar wel is de vraag te overwegen of de altijd weer herhaalde veroordelingen van persoon en werk van Luther op de duur is te handhaven. Deze kloppen namelijk inhoudelijk niet meer. Luthers hervormingsstreven en zijn katholiciteit sluiten elkaar in, niet uit. Daarom is de katholiciteit van Luther een echte uitdaging voor de katholiciteit van de gehele kerk.

Zo zien we in deze bundel hoezeer de Rooms-Katholieke Kerk in beweging is. Dat geldt ook ten aanzien van de waardering van Luther. Dat geldt ook omgekeerd richting Trente dat steeds minder wordt gezien als alleen een anti-protestants concilie maar ook verantwoordelijk is voor talrijke hervormingen. Of daarmee het eigen recht van de Reformatie aangetast werd, is de grote vraag. Daarvan heeft deze bundel mij niet kunnen overtuigen.


Naar aanleiding van:

- Von der Reformation zur Reform. Neue Zugänge zum Konzil von Trient; Auteurs: Günter Frank, Albert Käuflein, Tobias Licht (Hg.). Uitgave van Verlag Herder, Freiburg im Breisgau, 2015. ISBN 978 34 5133 335 4; 384 blz.; € 20,60.


dr. K. van der Zwaag te Barneveld

Dit artikel werd u aangeboden door: Protestants Nederland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 juni 2017

Protestants Nederland | 24 Pagina's

EEN LASTIG CONCILIE

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 juni 2017

Protestants Nederland | 24 Pagina's