DE ESSENTIE VAN HET MENSELIJK LEVEN

Het boek is een vertaling van het in 2014 uitgegeven The Soul of the World (De ziel van de wereld). Uit deze Engelse titel blijkt dat we ons met de wereld kunnen verbinden. Een ziel impliceert immers leven. Vanuit ons zelfbewustzijn staan we in een vragende relatie met alles om ons heen. In onze werkelijkheid zijn ‘esthetische waarden’ te ontdekken, zoals: geloof, kunst, vriendschap, muziek, politiek, wetgeving.

Scruton betoogt dat achter onze oordelen met betrekking tot die esthetische waarden verwijzingen zitten naar het ‘transcendente’. Transcendentie is datgene, waardoor mensen verlangen c.q. een ander gezichtspunt krijgen, dan alleen het zichtbare. Volgens Scruton geeft de (natuur)wetenschap hier geen antwoord op.

De benadering die Scruton voorstelt, is die van het ‘cognitief dualisme’. Dit cognitief dualisme houdt in dat de werkelijkheid op twee manieren gekend kan worden: een natuurwetenschappelijke en een transcendente benadering. De natuurwetenschap ‘verklaart’ en zoekt causale, oorzakelijke verbanden en universele wetten, zoals de zwaartekracht of de evolutietheorie. De transcendente benadering ‘begrijpt’ en doet dat via redeneren en het geven van betekenissen.

Concepten

Deze theorie van het cognitief dualisme krijgt zijn uitwerking in verschillende concepten. Neem bijvoorbeeld het concept ‘religie’. Evolutionaire psychologen zien religie als voordelig voor de mens om bijvoorbeeld eenheid in een groep te bewerkstelligen. Daarmee is een wetenschappelijke theorie gegeven. Toch heeft religieus geloof meer.

In een huwelijk stellen we bijvoorbeeld de voortplanting ook niet als doel, maar streven we naar het ware, goede en het schone. Zo staat in het religieuze geloof ‘het heilige’ centraal. Religie behoudt het leven én de persoon. Religie vergroot het morele proces en zet in op de persoonlijke verantwoordelijkheid van de mens. De mens is geen robot.

In het verlengde van het cognitief dualisme ligt, wat Scruton ‘overstijgende intentionaliteit’ noemt. Het houdt in dat je door een ander gekend wordt en zet zich af tegen een zelfzuchtig verlangen. Een voorbeeld is het recht. Rechten geven in essentie een persoonlijk soeverein domein (‘iets is van mij’). Maar rechten overstijgen, wanneer er niet alleen rechten zijn, maar ook plichten. Hetzelfde geldt voor de zorg voor kinderen of een huwelijk. Daar kies je niet voor, maar vormt een morele plicht.

Overstijgende intentionaliteit lijkt iets in zich te hebben van: “onrustig is mijn hart, totdat het rust vindt in u” (A. Augustinus). Het wil zeggen: ten diepste worden we gekend door God. Dat is niet iets wat Scruton zou zeggen. In onze seculiere tijd bestaat een verlangen naar verlossing, maar God is, volgens hem, daarvoor niet nodig. Niettemin is het voor een gelovig mens een verademing om zijn boek te lezen.

Herkennen

Een christen zal zich herkennen in de houding van Scruton tot de wereld. Zijn betoog is overweldigend, is logisch opgebouwd en kent praktische wendingen. Het betoog is niet eenvoudig en het vergt inspanning om te volgen.

Scruton is een geleerd denker. Hetgeen we in deze recensie naar voren hebben gebracht, is slechts een zwakke en selectieve afspiegeling van het hele boek. De kern is toch wel dat de essentie van het menselijk leven niet bij uitstek in het brein wordt gevonden, maar onze ervaring (‘het heilige’) overstijgt.

Het ontdekken van het heilige in het leven waakt tegen existentiële eenzaamheid, een gevoel dat we er niet toe doen. Een atheïstisch of eenzijdig naturalistisch perspectief zal het leven nooit ten volle kunnen begrijpen. Het leven is omgeven door een mysterie.

Eindeloos verlangen naar het heilige, door Roger Scruton; uitgeverij AUP, Amsterdam, 2015; 296 blz.; €29,95.

Door mr. J.C. (Roel) Lammers te Rotterdam

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen