MEDIATION: UITSPREKEN VAN GEVOELENS EN BELANGEN

De werkelijke gevoelens en belangen spelen zich vaak niet op maar onder het juridische speelveld af waardoor aangeven wie het meest in zijn recht staat niet altijd het echte probleem oplost. In mediation is meer ruimte voor het uitspreken van die gevoelens en belangen. ‘Als je echt een conflict wil beëindigen zal je iets anders moeten doen dan bepalen wie er gelijk heeft.’

Wat is het belang van deze leerstoel Mediation?
Deze leerstoel zit aan de rechtenfaculteit en hier is de laatste jaren erg veel gedaan met mediation. De samenleving is nu wel goed geregeld en er valt niet veel meer te juridiseren. Misschien zijn we zelfs wel een beetje overgejuridiseerd. Dit is op zich natuurlijk een groot goed, zonder het juridische kader wordt namelijk alles op macht beslist. Maar het heeft ook grote nadelen. Want de werkelijke vragen die mensen hebben spelen vaak onder de procedure. Dit is zeker het geval in het familierecht. Dat was lang in handen van advocaten en dan wordt het vanzelf gejuridiseerd. Maar iedereen weet dat als een procedure over kinderalimentatie gaat, het niet alleen over die alimentatie gaat, maar ook over het verdriet, de frustratie en de wrok in de hele voorgeschiedenis van de scheiding. En die dingen komen ook in het proces terecht. Maar dat probleem wordt niet opgelost door goed naar de processtukken te kijken. Mediation is dan een veel betere oplossing dan rechtspraak en juristen moeten in de toekomst beter in staat zijn hun cliënten de weg te wijzen naar de beste oplossingsmethode.

Waar komt uw belangstelling voor mediation vandaan?
Ik zat in het bestuur van de rechtbank en had toen een eigen afdeling met rechters onder mijn verantwoordelijkheid. Wij zaten in een vergadering en er was sprake van een conflict waarbij ik de ene kant gelijk gaf. De volgende vergadering begonnen echter de rechters die ongelijk hadden gekregen weer over hetzelfde punt. Dat was het moment dat ik erachter kwam dat, als je iemand gelijk geeft, dit niet betekent dat de strijdbijlen begraven worden. Rechters hebben de primaire focus te bepalen wie gelijk heeft, wat natuurlijk de voorkeur heeft boven elkaar met gewapende hand te lijf gaan. Alleen als je echt een conflict wil beëindigen zal je iets anders moeten doen dan bepalen wie er gelijk heeft. Dan moet je naar allebei de verhalen luisteren en onderzoeken wat het punt is dat elk van beiden wil maken. Daardoor kwam ik bij mediation uit.

U bent gespecialiseerd in mediation tussen burger en overheid. Hoe werkt het in die relatie?
In handelszaken is mediation vaak een kwestie van onderhandelen, allebei wat toegeven en vervolgens een compromis sluiten. Met de overheid werkt dit anders. Een bestuursrechtelijk geschil is meestal geen kwestie van verdeling. Ten diepste gaat het in deze geschillen over het vertrouwen in de overheid. De overheid neemt een besluit en de burger vertrouwt dit besluit niet en gaat in beroep. De meeste besluiten blijken echter wel te kloppen en daarom worden de beroepszaken in overgrote meerderheid verloren. Mijn verhaal hierover is dat de burger eigenlijk zegt ‘het is niet eerlijk’. De overheid reageert daarop door te zeggen: ‘met eerlijkheid kunnen we niets, het is rechtmatig’. De overheid zit namelijk in het frame van regels en richtlijnen. In procedures ligt de focus erop of een besluit rechtmatig is of niet. Dus of het volgens de regels is of niet. De uitroep ‘het is niet eerlijk!’ van de burger wordt dan echter niet beantwoord. In mediation is die ruimte er wel. Dan gaan we weg bij de regels, weg bij de formele rechtmatigheid en gaan we het over eerlijkheid hebben. De burger gaat met de overheid om tafel, kan zijn verhaal doen en aangeven waarom hij een besluit als oneerlijk ervaart. Vervolgens kan ook de overheid haar besluit uitleggen en de burger om begrip vragen. Door mediation hoeft een besluit niet per se te veranderen, maar wel de manier waarop het genomen wordt.

Kunt u een voorbeeld noemen van een mediationzaak die u doet?
Ik heb pas een kwestie gehad van twee broers die samen een winkeltje hadden en daar ruzie over kregen. Vervolgens moest de een de ander uitkopen en hij ging daarvoor naar een advocaat. Die adviseerde hem eerst om met zijn broer bij een mediator te gaan praten. In zo’n situatie moet er een zakelijk conflict worden opgelost, dus er moet bepaald worden wat de winkel waard is. Tegelijkertijd zit er zo’n conflictueuze onderstroom dat die mannen niet meer rationeel naar dat verdeelvraagstuk kunnen kijken. Mediation zorgt ervoor dat deze gevoelens en belangen worden uitgepraat en dat de mannen tot een beslissing komen. Dit kan zijn om afscheid te nemen van elkaar of juist afscheid te nemen van de winkel.

En tijdens zo’n gesprek luistert en vraagt u naar wat de partijen vinden?
Wat de partijen vinden is niet de juiste vraag. Ruzie bestaat er in feite uit dat mensen tegen elkaar zeggen wat ze vinden. Ze vinden vooral dat de ander het op moet lossen, dat de ander een concessie moet doen. Als mediators proberen wij het ‘ik vind’ om te zetten naar ‘ik vind belangrijk’. Dat betekent een focus op wat de belangen zijn van de partijen en wat zij uit de procedure willen halen. Dan komen psychologische belangen ook meer op tafel. Volgens het theoretisch kader van mediation kun je conflicten verdelen in meningsverschillen, situaties waarin je elkaars tegenstander bent geworden en vijandschap. Als mensen elkaars tegenstander zijn geworden, kan mediation goed werken en dan maken wij van tegenstanders weer medestanders. Van twee mensen tegen elkaar naar twee mensen samen tegen het probleem. Als er sprake is van vijandschap is men er vooral op uit om elkaar te treffen, in zo’n geval is mediation eigenlijk een te licht middel. Dan heb je een rechter nodig, omdat die meer gezag heeft en de macht heeft om een beslissend oordeel uit te spreken.

Kunt u onze lezers een spoedcursus mediation meegeven?
Allereerst, vraag toestemming om je ermee te bemoeien. Als je je ongevraagd met een ruzie tussen twee mensen gaat bemoeien is de eerste reactie van die mensen: ‘bemoei je met je eigen zaken’. Vraag dus heel nederig of je misschien zou kunnen helpen om met het probleem aan de slag te gaan. Jouw aanwezigheid kan dan al genoeg zijn om mensen constructiever te laten praten, omdat ze een derde gesprekspartner hebben die niet in het welles-nietes-spel zit. Verder is een conflict alleen maar op te lossen als je een appel doet op het gezamenlijke belang, maar ook uitnodigt om de verschillen over en weer te erkennen. Als partijen erkennen dat zij er verschillend in staan, kunnen zij oplossingen bedenken waarin al hun belangen zoveel mogelijk met elkaar worden verenigd. Tot slot moet je ervoor zorgen dat je vervolgafspraken maakt om de basis te verstevigen die je hebt gelegd.

U komt veel mensen tegen als ze niet op hun best zijn, namelijk in conflictsituaties. Denkt u dat de mens in zichzelf goed of slecht is?
Dat valt buiten mijn expertise. Waar wij als mediators mee bezig zijn is dat wij erin geloven dat conflictgedrag echt gedrag is. Wij gaan niet met de mens aan de slag, dat is eventueel een klus voor de psychotherapie. Wij gaan echter wel met het gedrag aan de slag. Mensen gedragen zich in een conflict vaak op een manier die hun doelen niet dichterbij brengt. Dat is het gekke van ruziegedrag. Neem nu bijvoorbeeld gescheiden mensen. Die hebben er belang bij dat hun kind in harmonie opgroeit. Ouders zullen ook altijd zeggen dat ze het beste willen voor hun kind. Door elkaar te bestrijden brengen ze dat doel echter niet dichterbij. Wij proberen dit conflictgedrag een uitweg te geven waarin ieder gehoord kan worden en zijn punt kan maken. Als mediators zijn we veel bezig met zoeken naar woorden waarin mensen het punt dat ze naar elkaar willen maken ook kunnen verstaan. Dat mensen zonder verwijten te maken kunnen uitspreken waar het hen om te doen is zodat de ander dat kan horen. Als mediators zijn we dus eigenlijk best een idealistisch volkje.

Wie is: Dick Allewijn (1952)
werkte lange tijd als rechter in met name bestuursrecht. Sinds 2000 heeft hij zijn eigen mediation-praktijk en hij heeft zich gespecialiseerd op mediation tussen burger en overheid. Per 1 april 2017 werd hij benoemd als bijzonder hoogleraar Mediation aan de VU in Amsterdam.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen